T�rkiye’de eskiden beri y�netim sistemi tart��l�rken, ne biz nede tart��anlar daha iyi y�netmek i�in tart��mad��n� d��n�yorum. �ncelikle tart��lan sistemse uygulanan parlamenter sistemi art�s�yla eksisiyle y�netilenlere a��klanmas� gerekir.Ayn� �ekilde savunulan sisteminde (Ba�kanl�k sistemi )olumlu , olumsuz taraf� y�netilenlerce bilinmesi ,bildirilmesi gerekir.T�rkiye’de bir �eyleri tart��mak �ok zor ,hele sistem ise anla��lmayan bir nedenle kar�� kmalar ba�lar cumhuriyet kazan�mlar�,rejim elden gider diye yaygaralar kopar�l�r.As�l gaye �lkenin kalk�nmas�,b�y�mesi itibarla�mas�, halk�n mutlulu�u ve refah� ise tart��maktan, daha do�al ne olabilir?Bundan dolay� �lkemizdeki Ba�kanl�k sistemi ile ilgili ara�t�rma sonu�lar�n� oldu�u gibi sizinle payla�mak istedim.

‘’ T�rkiye'de ya�anan siyasal istikrars�zl�k s�k s�k ba�kanl�k tart��malar�n�n yap�lmas�na yol a��yor. Bu tart��malar�n alt�nda yatan nedenler aras�nda �zellikle h�k�met s�relerinin �ok k�sa olu�u ve zay�f icran�n g��lendirilmesi iste�i yat�yor.

�lkemizde ba�kanl�k sistemini isteyenlerin dayand�klar� 4 temelden s�z edebiliriz bunlar:
" Siyasi istikrar iste�i: K�sa s�relerle g�revde kalan h�k�metler �lke sorunlar�n� ��zemiyorlar. �zellikle koalisyon h�k�metleri s�re a��s�ndan istikrar�n bozulmas�na yol a��yor. Se�im korkusuyla hi� kimse plan ve projelerini uygulayam�yor.
" H�zl� geli�me i�in g��l� icra: D�nyan�n geli�me h�z�na uyabilmemiz, toplumun artan gereksinimlerini kar��layabilmemiz i�in icran�n g��lendirilmesi gerekir. Ba�kanl�k sistemi �zellikle icray� g��l� k�lar ve icraattan sorumlu olan� net bir bi�imde ortaya koyar. Kriz d�nemlerinde, acil durumlarda h�zl� ve etkin bir m�dahale, g��l� bir icra ile sa�lanabilir.
" Tarihsel ge�mi�imiz ba�kanl�k sistemine uygun: Cumhuriyetin ilk y�llar�n�, �n�n�'n�n "Milli �ef" d�nemini ve Osmanl�'n�n 600 y�ll�k tarihini ba�kanl�k sistemi i�in yeterli bir ge�mi� ve birikim olarak g�renler, ba�kanl�k sisteminin ya�ayabilece�i bir iklime sahip oldu�unu ileri s�rmektedirler. T�rk halk�n�n yeterli bir devlet k�lt�r�ne sahip oldu�u, darbe yapan ordunun bile en ge� iki y�l i�inde k��las�na �ekilerek demokrasiyi getirmeye �al��t��n, s�rf bunun bile demokrasiye yatk�nl��m�z a��s�ndan �nemli bir kan�t olu�turdu�u da bu g�r�� savunanlar taraf�ndan belirtilmektedir.
" Ba�kanl�k sistemi diktat�rl�k ve askeri darbeye neden olmaz. Bu g�r�� savunanlar ��yle demektedir: �lkemizde ba�kanl�k rejimi olmad�� halde �� kez askeri darbe olmu�tur. Darbelerin temelinde rejimin parlamenter sistemde t�kanmas� ve sosyo-ekonomik nedenler aranmal�d�r. Diktat�rl�k e�ilimi t�m h�k�met sistemlerinde m�mk�nd�r, T�rkiye'de oylar�n genel da��l�m� % 35 sol % 65 sa� bi�imindedir.Bu nedenle �lkemizde sol d��nce taraftarlar� ba�kanl�k h�k�metine kar�� karak diktat�rl�k getirece�ini ileri s�rmektedirler.
�lkemizde ba�kanl�k sistemine kar�� kanlar�n ileri s�rd�kleri g�r��leri de 4 temelde toplamak m�mk�nd�r:
" Dikta rejimi kurulabilir: Demokrasi gelene�imiz ba�kanl�k sistemini kald�racak nitelikte de�ildir. Bu sistem demokratik geli�mesini hen�z tamamlamam�� lkemizde y�r�tme ile yasaman�n birbirine kar��mas�na ve b�ylece y�r�tmenin fiilen �st�nl��ne sebep olacakt�r.
" Parti disiplininin oldu�u �lkelerde ba�kanl�k sistemi �al��maz: K�ta Avrupas� ve T�rkiye gibi �lkelerden farkl� olarak, ABD'nde Demokrat ve Cumhuriyet�i partiler, disiplinli bir yap�da de�ildirler. Hatta bir anlamda "no party system" ABD siyasi sisteminin belirleyici �zelli�idir. K�ta Avrupas�'ndaki t�m parti sistemlerinden farkl� olarak, ABD partileri aras�nda ideolojik ayr�l�k yoktur, tek bir liberal partinin i�indeki e�ilimler olarak nitelendirilebilir. Bu �lkede partili parlamenter parti grup kararlar� ile ba�l� olmad�klar� i�in, Ba�kanlar ve kongre �o�unlu�u farkl� partilerden olsalar da yasama-y�r�tme aras�nda i�birli�i sa�lanabiliyor. Bu da iki g�� aras�nda denge kurulmas�n� kolayla�t�rmaktad�r. Onun i�indir ki, disiplinli partilere dayal� bir siyasi hayatta, ABD tipi Ba�kanl�k rejiminin uygulanmas� daima askeri darbelere yol a�m��t�r.
" ABD d��nda s�rekli bir uygulamas� yoktur: Ba�kanl�k sisteminin ABD d��nda s�rekli bir uygulamas� yoktur. Bu sistem, tamamen ABD gibi pek �ok dengelerin birarada bulundu�u federal yap�l� bir devlette, �stelik ekonomik a��dan hayli g��l� liberal bir �lkede uygulanma zemini bulabilmektedir. Di�er �lkelerdeki ba�kanl�k sistemi �rneklerinin hepsi kesintiye u�ramaktad�r ve demokratik niteliklerden kopuktur.
" Parlamenter sistem t�kanmam��t�r: Sistemin reforma ihtiyac� vard�r. T�kan�klar parlamenter sistemden kaynaklanmamaktad�r. Ba�kanl�k sistemi aray��lar� T�rkiye'nin parlamenter rejimle edindi�i deneyimleri ve �dedi�i bedelleri yoksaymaktad�r. Ba�kanl�k sistemi yasaman�n sorunlar�n� ��zememektedir, sadece y�r�tmeyi g��lendirir, T�rkiye'nin temel sorunu yasaman�n g�revlerini tam anlam�yla yerine getirememesidir

Parlamentarizmin Tart��lan Y�nleri

�lkemizde de oldu�u gibi parlamenter sistem yumu�ak kuvvetler ayr�l��na dayanan bir sistemdir.�ngiltere'de kendine �zg� ko�ullarda olu�mu� ve Kara Avrupas�'na ge�tikten sonra bir�ok �lke taraf�ndan kabul edilmi� ve geli�mi�tir. Bir�ok ki�i taraf�ndan demokrasinin tek ger�ekle�me bi�imi olarak g�r�len parlamentarizm g�n�m�zde a��r ele�tiriler almaktad�r.
Temelde ele�tiriler:
" Partilerden hi�biri �o�unlu�u sa�layamad�� ve koalisyonlara yol a�t�� i�in h�k�met istikrars�zl�klar�na yol a�maktad�r. Sistem t�kanmakta, halk�n rejime olan g�veni sars�maktad�r.
" �o�unluk partisinin Ba�bakan�n�n �ok g��lenmesi ile fiili "Ba�bakanl�k H�k�meti Sistemi" kuruldu�u ileri s�r�lmektedir.
" Demokratik geleneklerin olu�mamas� ve genel uzla�mazl�klar sonucu ortaya konan se�im sistemleri nedeniyle h�k�met kuracak �o�unluk sa�lanamamakta, siyasi istikrars�zl�k ��kmaktad�r.
" Yasama ve y�r�tme organlar� birbirinin i�ine girmi�, iktidar partileri yasamay� kuvvetler ayr�l�� prensibini ortadan kald�racak bi�imde kullanmaya ba�lam��lard�r. Se�imleri kazanan partiler sadece y�r�tmeyi de�il, yasaman�n denetleme g�revini de ele ge�irmektedirler.
" Yasama g�revini y�r�tmeye terkeden milletvekilleri parti i�i demokrasinin geli�mesini de engellemekte, genel ba�kan�n iki duda�� aras�na bak�p ele�tiri ve �neri haklar�ndan, denetleme g�revlerinden vazge�mektedirler.

Ba�kanl�k Sisteminin Tart��lan Y�nleri

Ba�kanl�k rejimi parlamentarizme g�re ge�mi�i fazla olmayan bir h�k�met sistemidir. Yap� ta�lar� ABD d��nda tam anlam�yla yerine oturmam��t�r.
Temel ele�tiriler:
" Ele�tirilerin bir k�sm�, ba�kanl�k sisteminin i�leyi�ine ve sonu�lar�na g�re bi�imlenmektedir. Ba�kanl�k sisteminin daha �ok iki partili sistemlerde ya�ad��, �ok partili sistemlerde siyasal istikrars�zl��a yol a�arak, y�r�tme ve yasama aras�nda �at��ma yaratt�� s�ylenmektedir.
" Ba�kan ve parlamento(Kongre) aras�nda farkl� siyasal e�ilimlerin �o�unlu�u olu�turdu�u durumlarda halk ad�na konu�mada me�ruiyet ve temsil krizine yol a�abilece�i ileri s�r�lmektedir.
" Siyasal iktidar�n tek elde toplanmas� demokratik geleneklerin olmad�� lkelerde tek adaml�k, diktat�rl�k sonu�lar� do�urabilir.
" Kazanan her �eyi kazan�r kaybeden her �eyi kaybeder ilkesi nedeniyle se�ildikten sonra asla m�dahale edilmez durumunda olan bir ki�i �lkede muhalefeti bir�ok konuda uzla�mazl��a ve yasad�� yollara itebilir.
" Y�r�tmenin mutlak hakimiyeti olu�abilir ve demokratik team�llere sahip olmayan bir �lkede ba�kan�n partisinin �o�unlu�undan olu�an yasama, y�r�tmeye tabi olarak hareket edebilir.
" Tersi durumda yasa ��karamayan, �zellikle b�t�esini olu�turamayan ve vaatlerini yerine getiremeyen bir sistem i�inde ba�kan ba�ar�s�zl��a s�r�klenecektir.

Ba�kanl�k sistemi

Ba�kanl�k sisteminin en tan�mlay�c� �zelli�i y�r�tmenin nas�l ve ne �ekilde se�ildi�idir. Ba�kanl�k sistemini parlamenter sistemden ay�ran temel �zellik, y�r�tme organ�n�n bi�imi ve rol� ile ilintilidir ve parlamenter sistemden farkl� olarak, ba�kanl�k sisteminde y�r�tme organ� ile yasama organ� i� i�e ge�memi� durumdad�r.

Ba�kanl�k sistemi a�a��daki �zellikleri ta��r:

Devlet ba�kan� yasa �nermez fakat yasama organ�n�n (parlamento) yapt�� yasalar� veto etme hakk�na sahiptir. Buna ra�men yasama organ�ndan nitelikli bir �o�unluk bu vetoyu iptal edebilir. Bu y�ntem �ngiliz Monar�i sisteminde herhangi bir yasan�n kraliyet onay� olmadan y�r�rl��e konamayaca�� konseptinden t�retilmi�tir.

Sabit bir ba�kanl�k s�resi vard�r. Se�imler planlanm�� tarihlerde yap�l�r. G�vensizlik oyu ile h�k�met d��r�l�p erken se�imler d�zenlenemez. Baz� �lkelerde devlet ba�kan�n�n kanunlar� ihlal etti�i durumlarda "Impeachment" denilen meclis soru�turmas�yla erken se�imlere gidilmesi �eklinde istisnalar vard�r.

Y�r�tme erki tektir. Kabine �yeleri devlet ba�kan�yla birlikte �al��r ve y�r�tme ile yasama organlar�n�n ilkelerini tatbik etmek zorundad�rlar. Ba�kanl�k sisteminde devlet ba�kan�n�n bakanlar kurulu i�in �nerdi�i adaylar ve hakimler yasama organ� taraf�ndan onaylanmal�d�r. Devlet ba�kan�; kabine �yeleri, ordu veya y�r�tme erkinin herhangi bir �al��an�n� do�rudan y�netme hakk�na sahiptir. Fakat hakimleri fesh etme veya emir verme gibi bir yetkisi yoktur.

Yasama ve y�r�tmenin ayr�ld�� y�netimlerde su�tan h�k�m giymi� mahkum ve su�lular� affetme veya cezalar�n� hafifletme genelde devlet ba�kan�n�n elindedir.

"Ba�kan" terimi yaln�zca ba�kanl�k sistemiyle y�netilen �lkelere has bir ifade de�ildir. �rne�in pop�ler olsun veya olmas�n, yasal yollarla se�ilmi� olsun veya olmas�n bir diktat�r de ba�kan olarak isimlendirilir. Ayn� �ekilde bunun tersi olarak pek �ok parlamenter ve demokratik sistemlerde de devlet ba�kan� makam�na b�y�k ve �atafatl� t�renlerle ge�er.

Asl� �zellikler

Ba�kanl�k sisteminin �zetle asl� ay�rdedici �zellikleri �unlard�r:

Devlet ba�kan� do�rudan halk taraf�ndan se�ilir.

Y�r�tme organ� tek ki�iden m�te�ekkildir.

Y�r�tme yasaman�n g�venine dayanmaz.

Tali �zellikler

Tali �zellikler ba�kanl�k sisteminin olmazsa olmaz �artlar� de�ildir. Ba�kanl�k sistemi i�in yukar�da belirtilen �� asli �zelli�in olmas� yeterlidir. Ba�kanl�k sistemi a�a��da belirtilen tali �zelliklerden birini ta��m�yorsa ba�kanl�k sistemi olmaktan ��kmaz.

Y�r�tme yasamay� feshedemez.

Y�r�tme organ�nda g�rev alan bir ki�i ayn� anda yasamada da g�rev alamaz.

Ba�kan, yasama organ�n�n �al��mas�na kat�lamaz.

Devlet ba�kan�n�n �zellikleri

Baz� ulusal ba�kanlar monar�ilerde oldu�u gibi devletin yaln�zca s�zde ba�kan� h�km�ndedirler. H�k�mette aktif de�ildirler. Tamamen ba�kanl�k sistemiyle y�netilen rejimlerde ise ba�kan halk taraf�ndan y�r�tmenin ba�� olarak se�ilir.

Bu t�r y�netimlerde devlet ba�kan� ile h�k�met ba�kan� aras�nda ayr�m yoktur. Baz� parlamenter sistemlerde monar�inin gere�i olarak sembolik bir devlet ba�kan� vard�r. �rlanda ve Portekiz buna �rnektir.

G�ney Afrika gibi baz� �lkelerde yasama organ� taraf�ndan se�ilen g��l� devlet ba�kanlar� vard�r. Bunlar ba�bakan gibi ayn� yolla se�ilirler ve hem h�k�met hem de devletin ba��d�rlar.[2] Botswana, Marshall Adalar� ve Nauru buna �rnektir.

Yerel y�netimler

Yerel y�netimler ba�kanl�k sistemi gibi �ekillendirilebilir. Amerika Birle�ik Devletleri'nin b�t�n eyaletleri ba�kanl�k sistemini kullan�r. Japonya'da h�k�met parlamenter sistemi kullan�r fakat yerel y�netimler yerel kurullarca se�ilen vali ve ba�kanlarca y�netilir.

Ba�kanl�k sisteminin avantajlar�

Ba�kanl�k sistemini savunanlar bu sistemin d�rt ana avantaj� oldu�unu iddia eder:

Do�rudan yetki — ba�kanl�k sisteminde ba�kan do�rudan halk taraf�ndan se�ilir. Baz�lar�na g�re bu; devlet ba�kan�n�n g�c�n� dolayl� yollardan g�reve getirilen liderlere k�yasla daha me�ru k�lar. ABD'de devlet ba�kan� halk oylamas�ndan hemen sonra toplanan Se�iciler kurulu taraf�ndan se�ilir.
Kuvvetler ayr�l�� — Ba�kanl�k sisteminde ba�kanl�k ve yasama meclisi iki paralel yap� olarak i�lev g�r�r. Bu sistemin destek�ilerine g�re; b�ylelikle her iki birim birbirini kar��l�kl� olarak denetleyerek suistimalin ve makam�n k�t�ye kullan�lmas�n�n �n�ne ge�ilmi� olur.
H�zl� karar mekanizmas� — G��l� yetkilerle donat�lm�� bir ba�kan de�i�iklikleri ivedilikle i�leme koyar. Fakat bunun yan�nda baz�lar�na g�re kuvvetler ayr�l�� sistemi yava�lat�r.
�stikrar — Sabit bir g�rev s�resi olan devlet ba�kan� her an de�i�ebilecek bir ba�bakana k�yasla daha istikrarl� bir ortam temin edebilir.

Do�rudan yetki

Ba�bakan genellikle milletvekilleri taraf�ndan, devlet ba�kan� ise do�rudan halk taraf�ndan se�ilir. Buna g�re ba�kanl�k sisteminin destek�ileri, halk taraf�ndan do�rudan se�ilmi� bir liderin herhangi bir yasama organ� taraf�ndan dolayl� yollardan se�ilmi� bir lidere k�yasla daha demokratik oldu�u g�r��n� savunurlar.

Ba�kanl�k sisteminde oyverenler birden fazla se�iciler kurulu se�ene�i sayesinde politik isteklerini daha net bir �ekilde belirtmi� olurlar.

Devlet ba�kan�n�n do�rudan halk taraf�ndan se�ilmesinin onu daha sorumlu k�laca�� da belirtilir. Bu arg�man�n arkas�ndaki neden olarak da ba�bakan�n devletin ayg�tlar� sayesinde kamuoyundan korundu�u fikri g�sterilir. Fakat bunun yan�nda devlet ba�kan� kendisini se�en vatanda�lar�n istedi�i y�nde politikalar uygulamazsa �ayet y�netimden al�namaz.(ABD'de devlet ba�kan� yaln�zca yasama meclisi soru�turmas�yla g�revinden al�nabilir.)

Kuvvetler ayr�l��

Ana madde: Kuvvetler ayr�l��

Ba�kanl�k sisteminde yasama ve y�r�tmenin birbirinden ayr�lmas�; her iki birimin birbirini kar��l�kl� denetleyebilmesinden dolay� avantaj olarak kabul edilir. Parlamenter sistemde y�r�tme ve yasama birlikte hareket etti�inden kar��l�kl� olarak birbirlerinin ele�tirisini yapmalar� �ok nadir g�r�l�r. Yasaman�n y�r�tmeyi durdurmas� g�vensizlik oyu ile olur. Bu konuda ba�kanl�k sistemini savunanlar "ba�bakan�n yapaca�� bir hatan�n asla bilinemeyebilece�i" g�r��ndedirler. Watergate skandal� hakk�nda yaz�lar yazan eski bir �ngiliz politikac� "B�yle bir skandal�n �ngiltere'de olmayaca��n� d��nmeyin, olur ama belki hi� duymazs�n�z." demi�tir.

Kritik�iler bu durumun ba�kanl�k sisteminde de benzer �ekilde oldu�unu s�ylerler. Buna g�re e�er ba�kanl�k sisteminde yasama meclisi ba�kan�n partisindense �ayet ayn� durum s�zkonusu olacakt�r. Buna cevaben devlet ba�kan�n�n g�revden al�nmas� gibi bir korkusu olmad��ndan yasama meclisi �yelerinin ele�tirilerini yap�c� olarak addecektir denir. Parlamenter sistemlerde parti disiplini �ok �nemlidir. Bir parti �yesi a��ktan parti ba�kan�n� ve politikalar�n� ele�tirirse partiden ihra� edilebilir.

G�venoyu yoklamas�n�n varl��na ra�men ba�bakan�n veya bakanlar kurulunun karar almas�n� durdurmak pratikte �ok zordur. Parlamenter sistemde g�venoyu yoklamas� ba�bakan ve kabinesince �nerilen �ok �nemli bir yasan�n parlamentonun b�y�k �o�unlu�unca kabul edilmemesi gibi durumlarda ger�ekle�ir. Bu durumda iktidar partisi ya istifa edecektir ya da erken se�imlere gidecektir. �ngiltere gibi baz� �lkelerde g�venoyu yoklamas� y�zy�lda bir ka� kez ger�ekle�ir. 1931 y�l�nda David Lloyd George se�ilmi� bir komiteye: "Parlamentonun y�r�tme �zerinde hi� kontrol� yok; bu tam bir hikaye." (Schlesinger 1982) demi�tir.

H�zl� karar mekanizmas� Ba�kanl�k sistemini savunanlar ba�kanl�k sisteminin sorunlara parlamenter sistemden daha h�zl� yan�t verip ��z�m �retti�ini iddia ederler. Bir ba�bakan karar alaca�� zaman yasama meclisinin deste�ine ihtiya� duyar, fakat ba�kan daha az ba�l�d�r.

Ba�kanl�k sistemini savunan farkl� bir kesim ise karar verme mekanizmas�n�n ba�kanl�k sistemiyle yava�lad��n� ve bunun son kertede sistemin faydas�na oldu�unu belirtirler.

�stikrar

Ba�kanl�k sisteminde, y�r�tme organ�n� temsil eden ba�kan�n yasama organ�n� fesh etme yetkisi olmad�� gibi yasama organ�n�n da ba�kan� g�vensizlik oyu ile d��rme yetkisi bulunmamaktad�r. Bu nedenle iki organ�n da g�rev s�releri bellidir ve bu anlamda bir istikrardan s�z edilebilir.

Pek�ok parlamenter h�k�metler g�venoyu yoklamas� olmaks�z�n uzun s�re y�netimde bulunsalar bile �talya, �srail ve Fransa (D�rd�nc� Cumhuriyet) gibi �lkeler istikrar� sa�lama konusunda zorluklar ya�am��lard�r. Parlamenter sistemin birden fazla partiden olu�tu�u ve h�k�metin koalisyon ile kurulmaya zorland�� durumlarda h�k�meti olu�turan herhangi bir parti koalisyonu her an terketmekle tehdit edebilir.

Pek �ok ki�i ba�kanl�k sisteminin zor durumlarda daha ayakta kal�c� g��te oldu�unu iddia eder. B�y�k stres ve sorunlar i�indeki bir �lkenin d�nerli ba�bakanl�ktansa sabit s�resi olan bir ba�kan taraf�ndan y�netilmesinin daha sa�l�kl� oldu�u belirtilir. Fransa Cezayir Ba��ms�zl�k Sava�� esnas�nda yar� ba�kanl�k sistemine ge�ti. Ayn� �ekilde Sri Lanka sivil sava� esnas�nda yar� ba�kanl�k sistemine ge�ti. Fransa ve Sri Lanka'da yar� ba�kanl�k sistemine ge�i�in olumlu sonu�lar verdi�i ifade edilir.

Ba�kanl�k sistemiyle y�netilen �lkeler

D�nya’da en iyi ba�kanl�k siteminin uyguland�� lke olarak bilinen ABD ‘ ki ba�kanl�k sistemi nas�ld�r?

ABD Ba�kanl�k Sistemi

ABD'de y�r�tme organ� Ba�kan, yasama organ� iki meclisli Kongredir(Temsilciler Meclisi ve Senato). Ba�kan Kongreyi feshedemedi�i gibi Kongre de ba�kan� istifaya zorlayamaz..

Ba�kan 4 y�ll�k bir s�re i�in ba�kan yard�mc�s� ile birlikte se�ilir. �lkede ko�ullar ne olursa olsun bu s�re de�i�tirilemez. Ba�kan sadece iki devre (4+4) se�ilebilir.

Ba�kan olmak i�in d�rt anayasal ko�ul vard�r: ABD'de do�mu� olmak, ABD vatanda�� olmak, 35 ya��nda veya �st�nde ve 14 y�ld�r ABD'de ikamet ediyor olmak.

Ba�kan�n Yetkileri:
ABD Ba�kan�n�n, Duverger'in deyimiyle "se�ilmi� kral�n" geni� yetkileri vard�r:
" H�k�met �yelerini atar. Bu �yeler i�in ABD'de bakan s�fat� yerine "sekreter" s�fat� kullan�lmaktad�r.Senoto bu �yeleri onaylar. Bakanlar Kongreye kar�� sorumlu de�ildir. Sadece ba�kana kar�� sorumludur. Ba�kan istedi�i bakan� azledebilir.
" H�k�met toplant�lar�nda son ve kesin s�z Ba�kana aittir. Bu konuda verilen en g�zel �rnek Lincoln'n�n bir s�z�d�r: "Yedi hay�r, bir evet, evetler kazand�"
" Kongre taraf�ndan kabul edilen yasalar� iki bi�imde veto edebilir: A��k veto, Kongre'ye kabul etti�i yasay� geri g�ndererek hem Senato'da, hem de Temsilciler meclisi'nde ayr� ayr� 2/3 �o�unlukla kabul edilmesini isteyebilir. ABD'de bug�ne kadar ba�kanlar veto haklar�n� 2800 kez kullanm��lard�r. Kennedy'nin veto etti�i hi�bir yasa Kongre taraf�ndan tekrar kabul edilmemi�tir. �kinci Veto bi�imi ise "packet veto" olarak adland�r�lan 10 g�nl�k inceleme hakk�n� kongrenin tatile girme d�neminde kullanarak, imzalamad�� yasay� bir dahaki d�nemde tekrar g�r��lmek zorunda b�rakmas�d�r.
" "Spoil System" olarak adland�r�lan yakla��mla Ba�kan kendi politikalar�n� uygulayacak kadrolar� b�rokratik kademelere atayabilir. Y�ksek dereceli memurlar�n atamalar�nda senatonun onay� aran�r, ancak Senato genellikle bu atamalar� onaylar.
" Ba�kan anayasaya g�re silahl� kuvvetlerin ba�komutan�d�r. Silahl� kuvvetlerin nas�l nerede nezaman hangi bi�imde kullan�laca��na karar verir. En k��k r�tbeli subaydan en y�ksek r�tbelisine kadar hepsini ba�kan atayabilir. Ba�kan Truman, General Mac Arthur ile aras�nda ��kan ihtilaf� generali emekli ederek ��zm��t�r.
" Y�ksek Mahkeme Yarg��lar� Ba�kan taraf�ndan atan�r, senato taraf�ndan onaylanmas� gerekir.
" D�� politikada Ba�kan �nemli kararlar� bizzat kendisi al�r. Kimi devletleri tan�yabildi�i gibi ikili antla�malarla ili�kileri geli�tirebilir. ABD anayasas�na g�re ba�kanlar�n yabanc� devletlerle imzalad�� anla�malar�n y�r�rl��e girmesi i�in Senato'nun 2/3 �o�unlu�u gereklidir. Senatonun onay�yla b�y�kel�ileri atama yetkisine sahiptir.
" Ba�kan, Federal yasalara kar�� gelmekten h�k�m giymi� olanlar� �artl� olarak veya tamamen affetme yetkisine sahiptir.

Kongre
ABD'de ba�kanl�k sisteminin en �nemli temellerinden birisi de Kongredir. Kongre, 438 temsilciyi i�eren Temsilciler Meclisi ve 100 Senat�r� i�eren Senato'dan olu�ur.

Kongrenin Yetkileri:
Kongre ki�ilerin ve federe devletlerin anayasa ile tan�nm�� hak ve yetkilerine dokunmamak ko�uluyla tekelinde olan yasa yapma g�c�n� anayasa s�n�rlar� i�inde serbest�e kullanabilmektedir. Yasa yapma g�c� daima iki meclisin anla�mas� ile uygulama bulabilmektedir.

B�t�enin kabulu, federal hazinenin ��k�� ve giri�lerini d�zenleyen mali yasalar�n yap�lmas� tamamiyle kongreye aittir. Kongre ba�kana hedef ve politikalar�n� ger�ekle�tirmesi i�in gereken mali olanaklar� sa�lamayarak engel olabilir. �rne�in Jefferson'a yapt�� gibi yeni topraklar almak istedi�inde gereken paray� vermeyebilir.

Gerekti�inde komisyonlar�yla her hangi bir faaliyet hakk�nda soru�turma yaparak bir mahkeme g�r�nt�s� bile kazanabilir.

Temsilciler Meclisi, mali insiyatife sahiptir.Mali y�n� olan yasalar�n �nerisi Temsilciler Meclisince yap�lmaktad�r. Senato kendine gelen mali yasay� kabul edip etmemekte serbesttir.

Senato uluslararas� andla�malar� onaylar ve bazen bu hakk�n� onaylamama y�n�nde kullanmaktad�r. Birinci D�nya Sava�andan sonra Ba�kan Wilson'un imzalad�� Versay Bar�� andla�mas� Kongre taraf�ndan reddedilmi�tir.

Kongre ba�kan �zerinde impeachment(su�land�rma) yetkisini kullanabilir. Ba�kan, vatana ihanet, zimmetine para ge�irme veya di�er c�r�m ya da a��r su�lar nedeniyle itham edilip, yarg�lanabilir.Bu su�lar�n tespiti ve su�lunun cezaland�r�lmas yetkisi Kongreye aittir. Temsilciler Meclisi haz�rl�k ara�t�rmas�n� yapar. Senato da mahkeme vazifesini g�r�r, ancak bu durumda senatonun ba�kanl��n� Y�ksek Mahkeme ba�kan� yapar.Su�lulu�a karar verilebilmesi i�in 2/3 �o�unlu�un sa�lanmas� gerekir. En a��r karar ba�kan�n g�revine son verilmesidir.

Yarg� ve Y�ksek Mahkeme

1787 Anayasas�yla kurulan ve 1789 tarihli adliye yasas�yla g�rev ve yetkileri belirlenen y�ksek mahkeme ABD'de en y�ksek yarg� organ�d�r. Y�ksek Mahkeme d��nda ABD'de d�rt �e�it federal mahkeme bulunmaktad�r.

Ba�kanlar �o�u zaman, Y�ksek Mahkeme hakimlerinin atamalar�n� yaparken kendi g�r��lerini destekleyecek ki�ileri se�mektedirler. Ancak atamalardan sonra , kendilerini se�en ba�kanla farkl� kararlar veren hakimlere �ok s�k rastlanmaktad�r. Hakimlerin b�yle davranabilmelerinin ard�nda yatan �nemli gerek�elerden birinin �m�r boyu se�ilmeleri oldu�u belirtilmektedir.

ABD'de hakimlerin b�y�k bir yarg� hatta siyasi g�c� vard�r. H�k�mlerini verirken yasalardan ziyade anayasaya dayanmakta, yani anayasaya ayk�r� bulduklar� yasalar� tatbik etmeme haklar� vard�r.

Y�ksek Mahkeme ayn� zamanda temyiz organ�d�r. Mahkemenin Anayasaya ayk�r�l�k konusunda son merci olu�u anayasa de�il daha �ok team�llere dayanmaktad�r. Y�ksek Mahkeme hakimlerinden Huges "Y�ksek Mahkeme nas�l anlarsa anayasa odur" diyerek yetkisinin b�y�kl��n� ortaya koymu�tur. Kimi hukuk�ular bu nedenle ABD'yi "hakimler h�k�meti" diye nitelendirmi�lerdir. Ancak Maurice Duverger bu nitelemeyi abart�l� bulmaktad�r: "Y�ksek mahkeme yarg��lar� bir karar kar�� kab�l�rler, ama karar alamazlar: denetlerler ama y�netemezler"

Fransa Yar� Ba�kanl�k Sistemi

Yar� ba�kanl�k sistemi, h�k�met ba�kan� ve cumhurba�kan� aras�nda y�r�tme yetkilerinin payla��ld��, yasama ve y�r�tmenin i�birli�i i�inde �al��t�� kesin kuvvetler ayr�l��n�n olmad�� bir h�k�met sistemidir. Bu sistemde de Cumhurba�kan� genel oy ile halk taraf�ndan se�ilmekte ve h�k�met millet meclisi �n�nde sorumlu say�lmaktad�r.

Fransa'n�n uygulad�� bu sistemde parlamenter rejime g�re temel farkl�l�klar �unlard�r:
Klasik parlamenter rejim Cumhurba�kan�na sembolik g�revler y�kledi�i halde, yar� ba�kanl�k sisteminde yetki sahas� daha geni�tir. �rne�in meclisi da��tabilme, referandum isteyebilme, anayasa konseyi �yelerini atama ve anayasan�n 16 maddesi gere�i ola�an�st� durum ilan ederek yasama, y�r�tme ve hatta yarg� g�c�n� elinde toplayabilmektedir. Cumhurba�kan�, d�� politika ve savunma konular�nda da a��rl��a sahiptir.

7 y�l i�in se�ilen Cumhurba�kan� vatana ihanet d��nda mutlak bir sorumsuzluk ta��maktad�r. Yasalar� onaylayan Parlamento, h�k�meti denetleme ve d��rebilme yetkisine sahip oldu�u halde, Cumhurba�kan�na kar�� denetleme y�n�nden her hangi bir yetkisi yoktur.

Latin Amerika ve Ba�kanl�k Sistemi

Ba�kanl�k sisteminin olumsuzluklar� ve demokrasi d�� uygulamalar� i�in �o�unlukla Latin Amerika �lkeleri �rnek g�sterilir. Bu �lkeler aras�nda en uzun s�redir ba�kanl�k sistemini uygulayan iki �lke 1949 y�l�ndan beri Kosta Rika ve 1958 y�l�ndan beride Venezuela'd�r. Kolombia 1974, Peru'da 1979'dan beri sivil h�k�metlerle ba�kanl�k rejimini uygulamaktad�rlar.

Arjantin, Uruguay, Brezilya ve �ili olmak �zere bir�ok Latin Amerika �lkeleri Ba�kanl�k sistemlerini demokratik bir bi�imde 1980'li y�llarda canland�rabilmi�lerdir. Diktat�rl��n G�ney Amerika'daki kalesi olan Paraguay, 1989 da ba�kanl�k demokrasisine ge�mi�tir, darbeye �ok a��k olan bu rejime Sandinista korumas� alt�ndaki 1990'da olu�turulan Nikaragua demokrasisini de �rnek g�stermek m�mk�nd�r.

Asl�nda Ekvator, Bolivya, Honduras, Guatemala ve Dominik Cumhuriyetleri'nde de durum �ok farkl� de�ildir. Bu �lkelerde ba�kanl�k sisteminin, daha do�ru deyimle demokrasinin ba�ar�s�zl��nda ekonomik durgunluk, e�itsizlikler ve sosyo-k�lt�rel ge�mi� rol oynamaktad�r. Bu devletlerde, se�ilen ba�kanlar�n, demokratik kurumlar�n g��leri, hi�bir zaman ordunun siyasal yap� �zerindeki g�c�ne eri�ememi�tir. �ktidar m�cadelesi, halktan kopuk k��k az�nl�klar aras�nda ve ordunun g�d�m�nde ge�mi�tir.

Bu �lkelerin y�r�temedikleri ba�kanl�k sistemi yerine parlamenter sisteme ge�meleri gerekti�ini ileri s�ren g�r��ler de parti modelleri gerek�e g�sterilerek ele�tirilmektedir. Parti disiplinin geli�medi�i bu �lkelerde parlamenter sistemin daha b�y�k bir kaos yarataca�� ileri s�r�lmektedir. �rne�in, Brezilya'da milletvekillerinin �ok s�k parti de�i�tirdi�i, parti kararlar�na kar�� oy kulland�klar� bilinmektedir

Venezuela Ba�kanl�k Sistemi

Demokratik sistemin uzun s�redir kesintiye u�ramad�� ve ba�kanl�k sistemi ile y�netilen Venezuela ilgin� bir �rnek olu�turmaktad�r. Bu �lkede demokrasi, bask�c� bir diktat�rl��e kar�� m�cadele eden solcu i��i liderlerinin, muhafazakar i�adamlar� gruplar�na kadar farkl� g��lerin geni� bir koalisyonu sonucu ortaya ��kan uzla�mayla do�mu�tur. �stikrar�n arkas�nda petrol, kahve ve �eker gelirlerinin demokratik bir ortam i�inde �zel sekt�r� geli�tirirken , orta s�n�fa ve �al��an kesimlere ayr�cal�klar getiren �nemli mali kaynaklar sa�lad�� belirtilmektedir. 1958'de ba�layan demokratikle�meyle birlikte �lkede b�t�enin ��te biri sosyal programlara, di�er ��te biri ekonomik kalk�nma projelerine harcanm��t�r. G�n�m�zde ekonomik sorunlarla kar�� kar��ya kalsa da �lkede rejim a��s�ndan b�y�k sorunlar ya�anmamaktad�r.

Ba�kan 5 y�ll�k bir s�re i�in do�rudan halk oyuyla se�ilmektedir. �st�ste iki d�nem g�rev yapamamaktad�r. Y�r�tmenin ba�� ve silahl� kuvvetlerin ba�komutan�d�r.
Senato ve Temsilciler Meclisi olmak �zere Ulusal Kongre �lkenin yasama organ�d�r. �lkede g��l� iki b�y�k parti bulunmaktad�r.Yasama organ�n�n �o�unlu�unu olu�turan partiler genelde Ba�kan�n kararlar�n� desteklemi�lerdir. Ba�kanl�k sisteminin i�lemesinde siyasi partilerin b�y�k �zverileri olmu�tur. 1958'te se�im �ncesi siyasi parti liderlerini imzalad�klar� antla�ma "Punto Fijo" sadece �lkenin zorlu ge�i� y�llar�n� atlatmas�n� de�il, etkileri ile uzla�may� Venezuela siyasal k�lt�r�n�n �nemli bir yap�ta��na d�n��t�rm��t�r.

Kaynak�a

1. Kemal G�zler, Anayasa Hukukuna Giri�, Bursa Ekin Kitabevi Yay�nlar�, D�rd�nc� Bask�, 2004, s.82-110

2. Devlet ba�kanlar�: Bir kar��la�t�rmal� anayasa hukuku incelemesi, s.9, Kemal G�zler

3. Devlet ba�kanlar�: Bir kar��la�t�rmal� anayasa hukuku incelemesi, s.10, Kemal G�zler

4. Anayasa Hukuku, s.178, By Do�.Dr. Ay�e T�lin Y�R�K

5. Alternatif siyaset aray��lar�, s.46, Ufuk URAS

6. Ba�ka bir siyaset m�mk�n, s.283 Ufuk URAS

7. Ba�kanl�k Sistemi

8. Vikipedi, �zg�r ansiklopedi

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( T�rkiye'de Ba�kanl�k Sistemi Tart��malar� ba�l�kl� yaz� Tevfik KARDA� taraf�ndan 7.12.2012 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.