6-7 Eylül 1955 gecesi, özellikle Ýstanbul Beyoðlu ve Büyükada’da yaþayan azýnlýk statüsündeki Türkiye Cumhuriyeti vatandaþlarýna karþý giriþilen ve 9 saat süren yaðma harekletlerinin ve öldürme giriþimlerinin yapýldýðý tarih…

1955 yýlý Türkiye’de siyaseten en karýþýk dönemlerden biriydi. Menderes hükûmeti içeride vadettiði þeyleri yapamýyor, ekonomi gün geçtikçe kötüye gidiyordu. Dýþarýda ise özellikle Kýbrýs’ta yaþanan sorunlar can sýkýyordu.

Kýbrýs Türklerine yapýlan baskýlar, 1955 yýlýnda Türkiye kamuoyunun gündeminde baþköþeye oturmuþtu. 1955’in yaz döneminde, Kýbrýs’taki gerginlikleri takiben özellikle Hürriyet gazetesinde Ýstanbul’da yerleþik Rumlara karþý bir kýþkýrtma kampanyasý baþlatýlmýþtý. Yapýlan haberlerde Ýstanbul'daki Rum azýnlýðýn ve Patrikhane’deki din adamlarýnýn Kýbrýs’taki Rum baðýmsýzlýk mücadelesi için para toplayarak Kýbrýs Rumlarýnýn ENOSÝS çetelerine gönderdiðini yazýlarak insanlar kýþkýrtýyordu. Diðer yandan Kýbrýs Türktür Cemiyeti (KTC) de kamuoyunda Kýbrýs konusundaki hassasiyeti arttýrmak için yoðun çaba içindeydi. Milli Türk Talebe Birliði (MTTB) ve Türkiye Milli Talebe Federasyonu (TMTF) gibi öðrenci örgütleri de bu kýþkýrtmaya destek veriyordu.

Dýþiþleri yetkilileri Londra'da Kýbrýs temaslarýna devam ederken, Atatürk'ün Selanik'teki evinde bir bomba patlamasýyla ilgili haber, önce 6 Eylül 1955 günü saat 13.00 haberlerinde radyoda yayýmlandý. (Atatürk'ün Selanik'teki evine bomba attýðý iddia edilen Selanik Üniversitesi Siyasal Bilgileri öðrencisi Oktay Engin daha sonra gýyabýnda mahkûm edilmiþtir. (Oktay Engin, 22 Þubat 1992 - 18 Eylül 1993 tarihleri arasýnda ise Nevþehir Valiliði'ne getirilmiþtir.)

Olaylar, radyo haberinden sonra Mithat Perin'in sahibi olduðu DP yanlýsý Ýstanbul Ekspress'in yazý iþleri müdürü Gökþin Sipahioðlu’nun yaptýðý "Selanik'te Atatürk'ün doðduðu evini bombaladýlar" haberleriyle kýþkýrtýlmýþtý. Normal tirajý 20 bin civarýnda olan bu küçük gazete 6 Eylül’de tam tamýna 290 bin basýlmýþ ve o dönemde kurulmuþ olan Kýbrýs Türktür Derneði üyelerince bütün Ýstanbul'da satýlmaya ve halký galeyana getirmek üzere kullanýlmaya baþlanmýþtý. Ayný baskýda Kýbrýs Türktür Derneði genel sekreteri Kamil Önal Mukaddesata el uzatanlara bunu çok pahalýya ödeteceðiz, ödeteceðimizi alenen söylemekte de bir mahzur görmüyoruz diye yazmýþtý. Gazeteci Huseyin Cahit Yalçýn da, “uyan ey ehli vatan” baþlýklý provokatif yazýsýyla etkili olmuþtu.

Olaylar, galeyana gelen bir grubun bir nevi intikam hareketi olarak baþlamýþtý. Önce Rum azýnlýklar hedef alýnmýþtý. Ýlk saldýrý saat 19.00 sýralarýnda Þiþli'deki Haylayf Pastanesi'ne yapýlmýþtý. Olaylar sadece Beyoðlu’nda gerçekleþmiyordu. Rumlarýn yoðun olarak yaþadýðý semtler; Beyoðlu, Kurtuluþ, Þiþli, Niþantaþý, Eminönü, Fatih, Balat , Eyüp, Bakýrköy, Yeþilköy, Ortaköy, Arnavutköy, Bebek, Moda, Kadýköy, Kuzguncuk, Çengelköy de nasibini almýþtý.  Rum vatandaþlarýn adresleri hakkýnda önceden bilgi sahibi olan, yirmi-otuz kiþilik organize birlikler kent içindeki ulaþýmý özel arabalar, taksi ve kamyonlarýn yaný sýra otobüs, vapur gibi araçlar yardýmýyla, adreslere ulaþarak kýrýp dökmeye baþlamýþlardý. Gitgide büyüyen kalabalýk Kumkapý, Samatya, Yedikule, Beyoðlu'na geçerek gayrimüslimlerin toplu olarak yaþadýðý birçok semtte önce Rumlarýn, ardýndan da Ermeni, Yahudi ve hatta yanlýþlýkla bazý Türklerin dükkânlarýna saldýrarak yaðmaya baþlamýþtý. O kapkara gecede ellerinde kazma ve sopalarla sokaklara dökülen binlerce kiþi gayrimüslimlere ait ev ve iþyerlerini yakýp yýkmýþ, tecavüz ve darp olaylarý yaþanmýþtý. Ýstanbul'un her yerinde yaðmalar ayný yöntemle yapýldý. Dükkânlara saldýranlar önce vitrinleri taþlayarak kýrdýlar ya da demir parmaklýklarý kaynak makineleri ve tel makaslarý yardýmýyla açtýlar, ardýndan içerideki alet ve makineleri dýþarý çýkararak paramparça ettiler. Kamyonlarla çevre illerden Ýstanbul’a, ellerinde bayrak, kazma-kürekli bazý kiþilerin taþýndýðý ve emniyet güçlerinin çýkan arbedeye uzun süre müdahale etmediði basýna yansýyan haberlerdi. Kýbrýs Türktür Cemiyeti’nin öncülüðünde gençlik örgütleri, meslek kuruluþlarý, DP parti teþkilatý, çevre ilçeler ve Beyoðlu’ndaki yerel insanlar ve Ýstanbul’a dýþarýdan getirilmiþ olan kitleler 6 Eylül akþamý Cumhuriyet tarihinde o güne kadar görülmemiþ bir yaðma ve yýkýmý gerçekleþtirmiþti. Resmi kaynaklara göre 4 bin 214 ev, 1.004 iþyeri, 73 kilise, 1 sinagog, 2 manastýr, 26 okul tahrip edilmiþti. Tabii bunlar resmi rakamlar sadece. Kiliselere saldýrýlmýþ, içindeki kutsal resimler, haçlar, ikonalar ve diðer kutsal eþyalara zarar verilmiþti. 73 Rum Ortodoks kilisesi ateþe verilmiþti. Olaylarda 11 kiþi hayatýný kaybetmiþti. Tahrip edilen iþyerlerinin sadece yüzde 59’u Rumlara aitken, kalan yüzde 17’sinin Ermenilere, yüzde 12’sinin Yahudilere aitti.

Bombalama haberleri provakatif haberlerdi; Kýbrýs politikasýna halkýn desteðini saðlamak amacýyla çýkartýldýðý söyleniyordu. Bu sorunlar diðer yandan hükûmetçe içeride olanlarý unutturmak için bir malzeme olarak kullanýlýyordu. Olaylarýn seyri esansýnda Adnan Menderes’in, "galiba biraz fazla ileri gittik," dediði söyleniyordu. Yýllar sonra, pek çok araþtýrmacý bu haberlerin Adnan Menderes’in emriyle MÝT tarafýndan çýkartýldýðýný kaleme alacaktý.

Olayýn vahim yönlerinden biri bu linç ve yaðmaya her gelir grubundan insanýn katýlmasý, daha dün komþusu diyip yüzüne baktýðý insanýn malýna canýna bedenine göz dikmesiydi. Kiliseler ve mezarlýklar da payýný aldý: Kiliselerin içindeki kutsal resimler, haçlar, ikonalar ve diðer kutsal eþyalar tahrip edildiði gibi, Ýstanbul'da bulunan 73 Rum Ortodoks kilisesinin tamamý ateþe verildi. Ýzmit ve Adapazarý’ndan gelen yaðmacýlar geri dönmek üzere Haydarpaþa Ýstasyonu'na geldiklerinde, üzerlerinde yaðmaladýklarý mallarla yakalandýlar. Bunlarýn büyük bir bölümünün baþka þehirlerden getirildiði ortaya çýktý (örneðin Sivas’tan 145, Trabzon’dan 117, Kastamonu’dan 116, Erzincan’dan 111 kiþi.)

Olaylar, Lefter Küçükandonyadis, Toto Karaca, Ara Güler gibi ünlü isimlerin gördüðü zararlar ön plana çýkartýlarak günlerce basýný meþgul etmiþti. Olaylarýn ardýndan, Türkiye’de yaþayan binlerce Rum Türkiye’den göç etmek zorunda kaldý. Amaçlanan þeylerden biri gerçekleþti ve Rumlarýn ülke ekonomisindeki yeri zayýfladý. Özellikle Anadolu illerindeki yeþil sermaye öne çýktý, Rumlarýn ve gayrimüslimlerin mallarýna el konuldu.

Türkiye futbolunun efsanelerinden biri olan aslen Rum olan Lefter Küçük Andonyanis de, olaylarýn maðdurlarýndan oldu. Lefter, o günleri þöyle anlatmýþtý: “15 gün önce gol attýðýmda omuzlardaydým. O gün ise kayalar ve boya tenekeleri ile karþýlaþtým. En kötüsü harçlýk verdiðim çocuklar evime saldýrdý. Kýzlarým küçüktü, onlarý öldürmeye kalktýlar. Sonra çok sordular kim yaptý diye, ama o gün de söylemedim, bugün de söylemeyeceðim.” Toto Karaca, evinin yaðmalanmasýndan linç edilmek istenilmiþ, bundan üst kat komþusu olan bir emekli asker tarafýndan kurtarýlmýþtý. Ara Güler, linçten kaçarak, babasýnýn adý "Güler Eczanesi" olan dükkânýnda gizlenerek kurtulabilmiþti. Lakin bu tip olaylarda her zaman olduðu gibi en büyük zararý ülkemiz çekmiþti.

Olaylarýn baþladýðý saatlerde Ýstanbul’da olan baþbakan Adnan Menderes saldýrýlarýn kontrol edilememesi üzerine Sapanca’dan çaðrýldý ve sýkýyönetim ilan edildi. Olaylarla ilgili olarak önce 3 bin 151 kiþi tutuklandý. Sonradan bu sayý 5 bin 104’e yükseldi. 10 Eylül 1955 günü dönemin Ýçiþleri Bakaný Namýk Gedik istifa etti. Sonrasýndaki soruþturmalarda ise; bu ülkede çokça örneðini gördüðümüz þekilde, yaþananlardan solcular ve komünistler sorumlu tutulmaya baþlandý. Aziz Nesin’in de aralarýnda olduðu isimlere dava açýlýrken, tüm bu isimler Aralýk’ta serbest kaldý.

Demokrat Parti (DP) hükümeti zarara uðrayýp tescil ettirenlere toplam 60 milyon Türk Lirasý cývarýnda tazminat ödemiþtir.

1956 yýlýnda muhalefeti baský altýna almak için Basýn ve Toplantý Yasasý'na getirilen kýsýtlamalar da büyük ölçüde 6-7 Eylül olaylarýyla gerekçelendirilmiþtir.

Sebep ne olursa olsun, olaylar bize yakýþmamýþtý. Tüm bu olaylar keske hic yasanmasaydi.

 6-7 Eylül utanç gecesinden sonra bu topraklarda hiçbir þey eskisi gibi olmadý. Bu halk, bu kadar kolay galeyena getirilebildikçe tarihimiz daha pek çok þiddet hareketini kayda alacaktý. Türkiye bu utanç günlerinden gereken dersleri almalý. Çünkü bu coðrafyada yeni 6-7 Eylül olaylarýnýn yaþanmayacaðýnýn hiçbir garantisi yok.