1789’da Yeni Çaðý sonlandýrýp Yakýn Çaðý baþlatan Fransýz Devrimi, monarþi rejimine son verip cumhuriyet rejimini getirerek demokrasinin, eþitliðin, özgürlüðün ve adaletin kýta Avrupa’sýnda vaz geçilmez biçimde yayýlmasýnýn önünü açmýþtýr. Artýk, egemenlik belli bir zümrenin imtiyazý deðil, halkýndýr. Halklarýn siyasi bir karakter kazanmasý ile güçlenen Milliyetçilik ilkesi çok uluslu devletlerin parçalanmasýna sebep oldu. Böylece, daðýnýk halde bulunan milletler siyasi birlikteliklerini oluþturmaya baþladý.

Fransýz Devrimiyle dillendirilen "Ýnsan Haklarý Bildirgesi" daha sonra dünya çapýnda bir bildiriye dönüþtürülmüþtür. Böylece þahsi güçlere, zekâya ve giriþim yeteneðine ortam hazýrlanmýþtý.

Tarih kitaplarý, saydýðým bütün bu sonuçlarýn Fransýz Devrimiyle ortaya çýktýðýný yazmaktadýr. Oysa Ragusa Cumhuriyetinde Fransýz Devrimiyle ortaya çýktýðý kabul edilen her þey 14. yüzyýlýn baþlarýndan itibaren yaþanýlmýþ ve Fransýz Devrimi sýrasýnda hükümranlýðý ele alan Napolyon’un 1808’deki iþgalinde son bulmuþtu.

Evet, demokrasinin basit uygulamalarýna Regusa Cumhuriyeti’nden önce Eski Yýnan ve Amerika’da kurulu devletlerde de rastlamak mümkün, ama unutmamalý ki, burada bahsettiðimiz geliþmiþ demokrasi ve insan haklarý.

Ragusa Cumhuriyeti, Hýrvatistan’ýn Dubrovnik kentinte kurulmuþ bir þehir devletiydi. Avrupa’da sürekli olarak devletlerin baþka devletleri iþgal ettiði, pek çok devletin yýkýlýp yenilerinin kurulduðu yüz yýllar boyunca, beþ yüz yýla yakýn bir süre varlýðýný sürdürebilmesi, 1365 yýlýnda Murat Hüdavendigar karþýsýnda baðýmsýzlýðýný koruyamayacaðýný anlayarak vergi ödemek suretiyle Osmanlý Devleti’nin himayesine girmesi ile mümkün olmuþtu.

Tam da burada bir ’akýl oyunu’ndan bahsetmek ilginç gelebilir.

Ragusa Cumhuriyeti’nin kurulu olduðu Dubrovnik, Dalmaçya kýyýlarýnda bir liman kenti ve halkýnýn birincil geçim yolu ’deniz ticareti’ydi. Vergi ödemek suretiyle Osmanlý Devleti’nin himayesine girdiðinden itibaren Osmanlý topraklarýnda serbestçe ticaret yapmak, yabancý ülkelerde de tüccarlarýnýn ve ticaret gemilerinin haklarýnýn Osmanlý Devleti tarafýndan himaye edilmek imtiyazlarýný elde etmiþti. Ayrýca topraklarýnda bir Osmanlý garnizonu bulundurulmamasý sebebiyle iþgal altýnda olmayýp baðýmsýz bir devletti; bir baþka deyiþle Osmanlý Devleti, Adriyatik ve Akdeniz’de Venedik’in faaliyetlerini ve gücünü dengelemek adýna Ragusa Cumhuriyeti’ni ilhak etmeden baðýmsýz kalmasýna müsaade etmiþti. Ýlginç gelebileceðini ifade ettiðimiz ’akýl oyunlarý’ iþte bu imtiyazlarýn altýnda gizliydi. Bunu kýsaca þöyle ifade edersek kolayca anlaþýlacaktýr: Ragusa Cumhuriyeti, Osmanlý Devletine dönemlere göre deðiþkenlik göstermiþ, yýllýk ortalama 10 bin ile 20 bin altýn arasýnda bir vergi ödemiþtir. Buna karþýlýk Osmanlý topraklarýndaki serbest ticaret hakkýyla elde ettikleri kazançlarý yýllýk en az 50 bin altýn olmuþtur. Osmanlý Devletinin himayesinde dýþ tehlikelere ve rekabetlere karþý mücadele etme giderlerinden tasarruf etmek de çabasý...

Yazýnýn baþýnda bahsettiðimiz, Fransýz Devriminden çok daha eskiye dayanan (yaklaþýk dört asýr önceye) demokrasi ve insan haklarýyla ilgili geliþmiþliði uygulayabilen bir halkýn koskoca Osmanlý’yý bu þekilde kullanabilmesi pek de yadýrganacak bir þey olmasa gerek!

Regusa Cumhuriyetinde uygulanan demokrasi ise oldukça ilginç... Ýlginçlik þu: Orada, ayda bir cumhurreisi ve haftada bir senato deðiþtiriliyordu. Eminim, bu notu okuyanlar böylesi bir uygulamanýn saçma / aptalca olduðunu düþünmeden edememiþlerdir. Geliþmiþ bir demokrasiyi uygulayabilen ve Osmanlý Devletini menfaatleri doðrultusunda parmaðýnda oynatabilen bir halkýn bu kadar aptal olmayacaðýný düþünürsek bu uygulamanýn da sanýldýðý gibi yalnýþ olmadýðýný anlayabiliriz.

Zamanýmýzda iktidarý ele geçiren Cumhurreislerinin ve mebuslarýn gitmek istemez ihtiraslarýna karþýn, Ragusa Cumhuriyetinde bunun tam tersi duygular hâkimdi. Bir baþka anlatýmla, Ragusa Cumhuriyeti’nde herkes ticaretle zenginleþmiþ, ya da zenginleþme peþindeydi ve devletin baþýna geçip Cumhurreisliði yapmak ya da senatör olmak zaman kaybettiren bir külfetti...