Ýnsan iliþkilerinde en mühim olgulardan birisi kuþkusuz iletiþimdir. Öyle ki iletiþim olmaksýzýn insanlarýn anlaþabilmeleri, anlaþýlabilmeleri, dertlerini anlatabilmeleri pek mümkün deðildir. Zira insan her þeyden çok anlaþýlmak ister. Anlaþýlabilmek içinse iletiþim kurma becerisini oluþturabilmek ve geliþtirebilmek lazýmdýr. Ýster yazýlý iletiþim olsun, ister sözlü iletiþim olsun; ister görsel iletiþim, ister sözsüz iletiþim olsun ortak amaç bilgi aktarmak yani anlaþýlmak ve anlamaktýr. Üstelik iletiþim yalnýzca insana özgü bir olgu da deðildir. Her canlý iletiþim kurar türdeþiyle. Bitkiler, hayvanlar ve hatta tek hücreli canlýlar bile iletiþim halindedirler. Bu sebepten iletiþimi bir tür canlýlýk alameti saymamýz da yanlýþ olmayacaktýr. Daha derine indiðimizde atom altý parçacýklarýn bile iletiþim halinde olduklarýný görürüz. Bu konuda yapýlmýþ birçok bilimsel çalýþma bulunmaktadýr. Demek oluyor ki iletiþim yadsýnamaz ve göz ardý edilemez bir gerçektir.

    Biz insanlar iletiþim halinde bulunmaya varlýðýmýzýn baþlangýcýndan itibaren baþlamaktayýz; yani anne karnýndan itibaren. Yapýlan araþtýrmalar anne karnýndaki çocuklarýn annenin duygularýný anlayabildiklerini gösteriyor. Hatta anne karnýnda bebeklerine klasik müzik dinlettiren ebeveynlerin olduðunu biliyoruz. Bilinçsiz haldeyken bile belki de içgüdülerimizin tetiklemesiyle iletiþim kurmaya baþlýyoruz. Bir bebek acýktýðýnda, susadýðýnda, caný yandýðýnda, hastalandýðýnda ve uyuyamadýðýnda aðlar; koþullardan hoþnut olduðunda ise gülümser. Bu da bir iletiþim þeklidir. Dikkat edilirse her ihtiyaç aðlamasýnýn farklý olduðu görülecektir. Acýktýðýnda, susadýðýnda farklý bir aðlama, acý çektiðinde farklý bir aðlama ve uyumak istediðinde farklý bir aðlama. Biz yetiþkinler de öfkelendiðimizde, sevindiðimizde, yorulduðumuzda, hastalandýðýmýzda, acýktýðýmýzda farklý sesler, farklý tonlar, farklý kelimelerle derdimizi anlatmaz mýyýz? Bu içgüdüsel bir ihtiyaç olarak karþýmýza çýkan bir iletiþim biçimidir. Ancak insan zamanlar büyür, geliþir, konuþmayý öðrenir, yazmayý öðrenir ve öðrendiði þeylerin sayýsý arttýkça artar. Her yeni öðrenilen kelime, her yeni öðrenilen bilgi insanýn iletiþim becerisinin geliþmesine yardýmcý olur. Öyle ki bu renk skalasýna öðrenilen her yeni bilgide yeni bir renk tonu eklenmektedir. Bu aslýna bakýlýrsa harikulade bir þeydir. Bunun yaný sýra insan iletiþim hususunda uzmanlaþmaya baþlar. Fakat þöyle bir durum vardýr ki; insanlar iletiþimin her türünde deðil de bir türünde daha iyidirler. Yani kimisi insan sözlü iletiþimde daha iyidir, kimi insan yazýlý iletiþimde daha iyidir, kimi insansa görsel iletiþimde daha iyidir. Bunun da çok çeþitli nedenleri vardýr ve þahsen ben yetenekle ilgili olduðuna da inanmaktayým. Ýnsan alýþabilen ve geliþebilen bir varlýk olduðu için elbette iyi olmadýðý bir iletiþim türünde kendini geliþtirebilir. Bunun için çalýþmasý yeterlidir. Ýyi iletiþim için öðrenmek ve çokça okumak gereklidir. Demek oluyor ki iletiþim kendiliðinden bir ihtiyaç olarak var olan ve geliþtirilebilen bir olgudur. 

    Saðlýklý bir iletiþim özellikle çaðýmýzda paha biçilmez bir hazinedir. Aslýna bakýlýrsa benim þahsi düþünceme göre yalnýzca çaðýmýzda deðil insanlýk tarihi boyunca paha biçilemez bir hazine olagelmiþtir. Tarihteki tüm kavgalarý, çatýþmalarý, savaþlarý ve barýþlarý düþününce hepsinin nedeni ve sonucu hakkýnda kafa yorunca temelde ve bir biçimde saðlýksýz iletiþimden kaynaklandýðý açýkça söylenebilir. Peki, iletiþimi saðlýksýz ya da hastalýklý bir hale getiren þeyler nelerdir? Buna hemen hemen herkesin vereceði ilk cevap kuþkusuz önyargý olacaktýr. Önyargý bir kiþi, bir topluluk, bir nesne ya da bir durum hakkýnda kiþinin kendi zihninde bir þekilde oluþturduðu olumu ya da olumsuz yargýlardýr. Yani karþýmýzdakini onun hiçbir müdahalesi olmaksýzýn yargýlayýp kendi zanlarýmýz, sanýlarýmýzla bir sonuca ulaþmamýzdýr. Örneðin bir insanla henüz konuþmamýþken ya da bir insaný henüz dinlememiþ ve anlamamýþken o insanýn kýyafeti, görünüþü, adý, ailesi, kabilesi, ýrký, rengi, duruþu ile bir yargýya varmýþsak ön yargýlý davranmýþýz demektir. Bazý insanlarýn kýyafetleri kirli olabilir ama zihinleri ve kalpleri tertemizdir. Bazý insanlarýn kýyafetleri eski olabilir ama yepyeni fikirleri vardýr. Bazý insanlarýn fiziksel yetersizlikleri vardýr ama zihinsel kapasiteleri birçok ortalamanýn üzerinde olabilir. Bu insanla iletiþime geçmeden bu insan hakkýnda herhangi bir yargýya varmak önyargýlý, yanlý bir davranýþ olacaktýr. Çoðu insan bunu hayatlarý boyunca defalarca yaparlar ve hatta bu önyargýlý bakýþ açýsýný yaþama biçimi haline getirmiþ olan insanlar bile mevcuttur. Bir insanýn herhangi bir rahatsýzlýktan ve olumsuzluktan kurtulmasýnýn ilk þartý mevzu bahis olan rahatsýzlýk ya da olumsuzluðun varlýðýný kabul etmesidir. Hasta olduðunu kabul etmeyen birisi çoðu zaman tedavi de olamaz. Önyargýdan kurtulmak içinde insanýn öncelikle önyargýlý olduðunu kabul etmesi gerekir.

    Biz insanlar dünyayý beþ duyu organýmýzla algýlar ve anlamlandýrýrýz. Bu anlamlandýrma kiþiden kiþiye deðiþmektedir elbette. Pembe bir elbiseye bakan ne kadar göz varsa o kadar farklý anlamda pembe renkli elbise var demektir zihinlerde. Bir kadifeye dokunduðumuzda algýlanan his her insanda farklýdýr. Bir elmayý ýsýrýldýðýnda aðýzda daðýlan tat her insanda farklýdýr. Bu farklýlýðýn birçok nedeni vardýr. Doðruya ve gerçeðe ulaþmadaki denklem ise þudur; rengiyle, kokusuyla, dokusuyla, sesiyle ya da tadýyla duyumsadýðýmýz nesnenin hakiki biçimiyle zihnimizde beliren biçimi arasýnda ne kadar az fark var ise o nispette doðruya ve gerçeðe ulaþmýþýz demektir. Doðruyu ve gerçeði tekleþtirirsek böyle bir denklem ortaya çýkar. Ancak benim þahsi kanaatim tek bir doðru ya da tek bir gerçek olmadýðý yönündedir.  Bu noktadan hareketle her insan farklý bir dünya da, farklý bir evrende yaþamaktadýr. Bizler duyularýmýzla zihinlerimizde oluþturduðumuz dünyalarýn içerisinde yaþamaktayýz. Bu yüzden kimilerinin dünyasý neþe, umut, sevinç, heyecan ve sürprizlerle doluyken kimilerinin dünyasý da hüzün, karamsarlýk, üzüntü, acý, umutsuzluk ve çilelerle dolu. Burada duyularla algýlanan verileri anlamlandýrma olayýnýn öðrenilebilir ve öðretilebilir nitelikte olduðunu düþünüyorum. Nasýl pembe rengine pembe, acý tada acý, gürültüye gürültü, serte sert, kötü kokuya kötü demeyi öðrenmiþsek bu anlamlandýrmadýn farklý kodlamalarýný da rahatlýkla öðrenebiliriz. Ýþte bu öðrenme hususunda çoðu zaman hatalar yapar insan bilinçli ya da bilinçsiz bir biçimde. Bu sebeptendir ki önyargýlar, kalýplar oluþur zihinlerde.

 Saðlýklý bir iletiþimin önünde engel olarak yalnýzca önyargý mý vardýr peki? Elbette hayýr. Evet, önyargý büyük bir engeldir ama yalnýz deðildir. Þöyle bir liste yapmak gerekirse; fiziksel kýsýtlar, dil ve anlatým güçlükleri, dinleme ve algýlama yetersizliði, bilgi eksikliði, statü farklýlýklarý, cinsiyet farklýlýklarý ve kültürel farklýlýklar, hatalý tanýmlama, algýlama farklýlýklarý, gürültü engeli vs. ile bu liste daha da uzatýlabilir. Elbette her madde hakkýnda uzun uzun yazmak yazýyý bir kitap haline dönüþtürür. Burada bahsedilmek istenen fiziksel ve zihinsel kýsýtlar yok farz edilerek insanýn kendi çabasýyla deðiþtirebileceði ve dahasý düzeltebileceði maddelere deðinmek. Örneðin önyargýlý olmak, iletiþim esnasýnda dinlememek, anlamamak, yanlýþ anlamak, hatalý tanýmlamak gibi deðiþtirilebilir engeller.

      Bazý insanlar kendi huzurlu cahillikleri içinde yaþamaktan tuhaf bir mutluluk duyarlar. Diðer insanlarý yargýlamak gibi hastalýklý bir alýþkanlýklarý vardýr. Bunun temelinde ise saðlýksýz iletiþim yatmaktadýr. Geliþime ve deðiþime kapalýdýrlar. Ne yeterince okurlar ne de yeterince öðrenme çabasý gösterirler. Bu yüzden genellikle yanlýþ anlarlar. Yanlýþ anlamakla kalmaz, yanlýþ yargýlarla insanlarý yargýlarlar. Hatta bir adým daha öteye gidip saldýrganlaþýrlar, çirkinleþirler. Yanlýþ anlamalarý dolayýsýyla insanlarý suçlu ilan ederler. Anlamalarýnda ve anlamlandýrmalarýnda eksiklikler ve hatalar vardýr. Bunun farkýnda olmadýklarýndan hata yaptýklarýný da düþünmezler. Bu oldukça hastalýklý bir yaþam biçimi ve bakýþ açýsýdýr. Bu tür bir cehalet beraberinde her zaman haklý olma hissini yani kibri de beraberinde getirir. Kibir ile kendilerinin her þeyi bildikleri yanýlsamasýna kapýlýrlar. Hemen hemen her meslek grubunda bu tür insanlara rastlamak mümkündür. Özellikle okuma oranlarýnýn oldukça düþtüðü çaðýmýzda bu tür insanlarýn sayýsý gözle görülür bir biçimde artmýþtýr. Bu rahatsýz edici bir durumdur.  O sebeptendir ki insanýn kendisini bu yönde de geliþtirmesi gerekmektedir.

Söz ola kese savaþý,

Söz ola kestire baþý,

Söz ola aðulu aþý,

Yað ile bal ede bir söz.

 

-Yunus Emre