Ýnsan hayatý boyunca çok çeþitli kararlar verir. Kimi zaman bu kararlar büyük kararlardýr. Örneðin evlilik kararý çok mühim bir karardýr. Tüm hayatýnýzý baþtan aþaðý deðiþtirir. Öyle bir deðiþim silsilesi oluþur ki hayatýnýzda bir daha hiçbir þey eskisi gibi olmaz. Hatta öyle ki bu kararla birlikte karakterinizde bile bir takým deðiþiklikler yapmanýz gerekebilir. Hele bir de evlilik neticesinde çocuklar dünyaya gelirse yeni roller, yeni sorumluluklar derken bir bakarsýnýz evlilik kararý vermeden önceki sizden eser bile kalmamýþ. Bu karar sonucunda önce eþ olmuþsunuz, ardýndan baba olmuþsunuz her þey tamamen deðiþmiþ. Bu büyük kararlara pek çok örnek verilebilir. Hangi üniversitenin hangi bölümünde okuyacaðýnýza karar vermek gibi mesela. Seçtiðiniz meslek tüm hayatýnýzý etkisi altýna alýr. Gideceðiniz yerler, tanýyacaðýnýz insanlar, içinde bulunacaðýnýz çevreler hepsi bu meslek seçimi kararýnýn etrafýnda þekillenir. Hatta bir evlilik kararýnýn oluþmasýnda bile oldukça büyük bir etki alaný vardýr. O yüzden genç bu kadar ciddi bir kararý çocuk denecek yaþta alma sorumluluðu bana her zaman korkunç gelmiþtir. Yani bebek önce anaokuluna gidiyor ardýndan ilkokul, ortaokul ve lise derken bir anda meslek seçimi kararý ile karþý karþýya kalýyor. Bu seçiminden sonraki tüm hayatý bu kararýndan iyi ya da kötü yönde etkileniyor. Herkes gibi bende bu kararý verdim. Sonuçlarýnýn bu kadar büyük etkiler yaratabileceðini bilseydim elbette daha titiz davranýrdým. Fakat ben yýllarda bunu algýlayacak bir zihne sahip deðildim. Üstelik yol gösterici ebeveynlere sahip olmak gibi bir avantajým da yoktu. Benimkisi biraz zar atmak gibi oldu. Zarý attýðýmda belki hep yek gelmediði için þanslýyým ama düþeþte gelmedi elbette bunu da belirtmem lazým.
 
Ýnsanýn verdiði büyük kararlar zaman çizelgesinde büyük etki alanlarý oluþturuyor bunda hiçbir þüphe yok ancak ben verilen küçük kararlarýnda zaman çizelgesinde büyük etkiler oluþturabileceðine bizzat þahit olmuþ birisi olarak verilen kararýn büyük ya da küçük olmasýnda zamanýn aslýnda en büyük etki sahibi olduðunu söyleyebilirim. Þöyle ki hemen hemen hepimizin yaþamýþ olduðu çürük diþ hadisesini bu konuda örnek olarak gösterebiliriz. Hepimiz daha küçük yaþlarda diþ saðlýðý eðitimi almýþýzdýr. Bu eðitim bir eðitim kurumunda verilmiþ olabilir, ebeveynler aracýlýðýyla verilmiþ olabilir ancak netice itibariyle hepimiz diþlerimizi fýrçalamazsak diþlerimizin çürüyeceðini biliriz. Çünkü bu bilgi bize öðretilmiþtir. En az sabah ve akþam olmaz üzere günde iki kez diþler fýrçalanmalýdýr bilgisi hepimizin zihinlerinde yer bulmaktadýr. Bu fýrçalama iþlemi ise yaklaþýk iki dakika sürecek bir iþlemdir. Akþamleyin yemekler yenir, çaylar içilir ve meyveler yenir. Uyku vakti geldiðinde ise küçük bir karar verme süreciyle karþý karþýya kalýrýz; ya önce lavaboya uðrayýp diþlerimizi fýrçalamalýyýzdýr ya da direk yataða gidip uyumalýyýzdýr. Diþ Hekiminin aðzýmýzdaki çürük diþi çekmek için diþ etimize iðne yaptýðý o acýlý anda ya da çürük diþ aðrýsýyla uykusuz geceler geçirdiðimizde bu küçük kararýn ne kadar büyük bir sonuca yol açtýðýný içten içe anlamýþýzdýr aslýnda. Ben hiç kimse görmedim ki diþ hekimliðinden çýkarken sesli ya da içinden keþke diþlerimi düzenli olarak fýrçalasaydým demesin. Ýþte bu diþ fýrçalama ve diþ çürümesi durumunda olduðu gibi gündelik hayatýmýzda verdiðimiz birçok küçük kadar zaman içinde büyük neticeler oluþturabiliyor.
 
Bu konuyla ilgili bir örnek daha vermek isterim ki bu hikâye beni her zaman etkileyen bir hikaye olmuþtur. Almanya’da ikinci dünya savaþýndan önce Yahudi bir iþadamý her sabah evinden çýkýp iþine giderken yolda görmüþ olduðu ayakkabý boyacýsý Alman’a “Günaydýn” diyerek selam verirmiþ. Çoðu zaman bu ayakkabý boyacýsý Alman bu selamýna karþýlýk verir ve bazen de cevap vermezmiþ. Ama bu Yahudi iþadamý her sabah bu ayakkabý boyacýsý Alman’ý gördüðünde onu selamlarmýþ. Zaman geçip de Almanya’da faþist Nazi Partisi iktidara gelince antisemitist politikalarla Yahudilerin ellerinde ne var ne yoksa alýnmýþ. Ardýndan durum öyle vahþileþmiþ ki Yahudi vatandaþlar toplama kamplarýna gönderilmeye baþlanmýþlar. Bu toplama kamplarý da çeþit çeþit dizayn edilmiþ elbette. Bir kýsým toplama kamplarýnda saðlýklý Yahudiler aðýr þartlar altýnda çalýþtýrýlýyorlarmýþ ama diðer kýsým toplama kamplarýnda Yahudiler vahþice etnik temizliðe maruz býrakýlýyor yani katlediliyorlarmýþ. Ýþte bu Yahudi iþadamý da faþist nazi partisinin iktidara gelmesiyle birlikte iþini, servetini, evini velhasýl-ý kelam varýný yoðunu kaybetmiþ. En son askerler yaþadýðý yerdeki tüm Yahudileri toplamýþ tren istasyonuna götürmüþler toplama kamplarýna göndermek için. Elbette iki çeþit toplama kampý mevcut olduðundan bir seçim durumu söz konusu oluyormuþ. Tren istasyonuna giden Yahudi kalabalýðýný keskin bir býçak gibi ikiye yaran yüksek iskemlelere oturmuþ nazi askerleri kalabalýðýn içindeki insanlarý parmaklarý ile gösteriyorlar ve bu göstermeye göre kalabalýðýn bir tarafý sað tarafa bir kýsmý da sol tarafa ilerliyorlarmýþ. Bu seçim ölüm ve yaþam arasýndaki seçim oluyormuþ elbette. Bu Yahudi iþadamý da korku ve endiþe içinde kalabalýðýn arasýnda ilerlerken bu ayrýmýn yapýldýðý yere gelmiþ ve karþýsýnda yüksek bir iskemlede oturan nazi askerini görmüþ. Bir bakmýþ ki bu nazi askeri her sabah selam verdiði ayakkabý boyacýsý Alman. Alman bu Yahudi iþadamýný ölüm kampýnýn deðil de çalýþma kampýnýn olduðu kýsma göndermiþ ve yalnýzca Yahudi iþadamýnýn anlayacaðý þekilde ona selam vermiþ. Sonra Yahudi Ýþadamý çalýþma kampýna gönderilmiþ ve ikinci dünya savaþýnýn bitmesiyle birlikte çalýþma kampýndan kurtulmuþ ve yaþamýna devam etmiþ. Hatta bu hikayenin bizzat kendisi tarafýndan nakledildiði bile söylenmekte. Þimdi burada Yahudi iþadamýnýn sabahlarý belki de çoðumuzun pek de önemsemediði küçük bir nezaket kararý öyle bir zaman geldi ki yaþayýp yaþamamasý kararýna dönüþtü. Yani küçücük bir karar ne kadar da büyük bir etkiye dönüþtü. Buna kelebek etkisi deniliyor sanýrým. Bir kelebeðin kanat çýrpýþý kadar küçük bir hareket bile tüm evreni yok edecek boyutla alaylar silsilesine neden olabilir.
 
Bu konuda örnekler çoðaltýlabilir ancak ben bu kadarýnýn bu yazý için yeterli olduðu kanaatindeyim. Konunun özü þudur ki hayatýmýzda verdiðimiz küçük kararlar zaman içerisinde büyük etkilere sahip olabilmektedirler. Bu kararlar küçük alýþkanlýklar ya da küçük alýþkanlýklardan vazgeçmek þeklinde olabilir. El yýkamayý alýþkanlýk haline getirmek hastalýklarýn önlenmesine, sigara içmemek ileride kanser olunmamasýna, çaya iki yerine bir þeker atmak ya da hiç þeker atmamak ileride þeker hastasý ya da obez olunmamasýna, daha az ekmek tüketmek kararý tansiyon, þeker ya da kalp hastalýklarýna yakalanýlmamasýna neden olabilir. Bu küçük tercihler yaþam kalitemizi, yaþamýmýzýn uzun ya da kýsa olmasýný belirleyebilir. Emniyet kemerini takma alýþkanlýðý insaný ölümden kurtarabilir. Elbette bu denklemde olasýlýklar sonsuz. Ancak olumlu bir tepkiyle karþýlaþmak için denkleme olumlu bir etkide bulunmak gerekir. Ýþte bu sebeplerden insan küçük tercihleri küçümsememelidir. Özellikle zamanýn kümülatif etkisi pireyi deve yapabilir ve bu deve tüm yaþantýmýzý etkileyebilir.