AHLAKÝ YOZLAÞMADA KENTLEÞMENÝN ROLÜ


Ýnsanlarýn yaþadýðý her yerde ve her zamanda ahlakî yozlaþmadan þikâyetler olmuþtur. Tarihin, insanlarýn bu konuda yaþadýklarý iniþ çýkýþlardan ibaret olduðunu söylesek abartmýþ olmayýz. Bilebildiðimiz peygamber hayatlarý, insanlýðý her seferinde içine düþtükleri bataklýktan çýkarma uðraþlarý ile geçmiþtir. Özellikle deðiþimlerin hýzlý yaþandýðý dönemler, kayýtlanmasý ve düzeltilmesi zorluklarla dolu sapýklýk ve ahlaksýzlýklarý barýndýrmýþlardýr.
Bizim de içinde yaþadýðýmýz bu dönem, her yönüyle baþ döndüren bir hýzla deðiþen bir dünyayý ve hayatý kapsamaktadýr. Hem kentleþme ile büyük bir nüfus göçü yaþanmakta, hem de müthiþ bir hýzla dünya küçülmekte farklý hayatlar evimize girmektedir. Örf, adet ve geleneklerin bu hýza ayak uydurmalarý neredeyse imkânsýz görünmektedir. Sürekli bir arabesk hayattan bahsedilmektedir. Güncel, deðiþken ve yoz diyebileceðimiz bir hayat tarzý toplumu kuþatmaktadýr.
Toplumun benimsediðini varsaydýðýmýz ahlak ilkeleri bireylere ulaþamamakta, ulaþsa bile yaptýrýcý bir etkisi bulunmamaktadýr. Kentlerdeki insanlar kendilerini baðlardan kurtulmuþ ve özgür hissetmekte, ama ayný zamanda yalnýz bir hayatýn içine itilmektedir. Onlara ait olduklarý kültür ve toplum hatýrlatýldýðýnda kuru bir baðlýlýkla þoven bir duruþla geçiþtirilebilecek bir çözüm varsayýlmaktadýr. Baþkalarýna karþý var oluþumuz, kimliðimiz çok belirsiz ve ancak slogan diyebileceðimiz bir milliyetçilik içinde aranmaktadýr.
Bizim toplumumuzun bu konudaki sýkýntýlarý bir kat daha fazladýr. Çünkü kültür ve gelenekler sözlü ve fiilî bir aktarýmla var olmuþlardýr. Açýp okunacak yazýlý kaynaklar çok olmadýðý gibi, olanlarý da okuma alýþkanlýðý bulunmamaktadýr. Elbette ahlak yaþanýlýr. Ahlak hayatýn içindedir. Sorgulamasý da hayatýn içinde yapýlýr. Bu yüzden yazýlý olmayan sözlü aktarýmlarý da önemlidir. Ancak belirli bir aile ve ahlak geleneði kalmamýþsa ne aktarýlacaktýr.
Kýrsal kesimde yaþayanlarýn ve kentlerde yaþayanlarýn bir hayat, aile ve ahlak anlayýþlarý vardý. Yüzyýllar içinde oluþmuþ bu deðerler kuþaktan kuþaða aktarýlarak belli bir kültür ve ahlak anlayýþý oluþmuþtu. Millet olarak en çok bu yönümüzle temayüz etmiþ, baþka hayatlarý ve kültürleri etkilemiþtik.
Hayat tarzýmýzýn özünü dinimiz ve tabii ki, Kur’an oluþturuyordu. Ýster kentte ister köyde yaþayalým temel deðerler ayný kaynaktan geliyordu. O deðerleri hayat þartlarýmýza uygun hale getirip yaþanýlýr hale getirerek kültürümüzü oluþturmuþtuk. Bugün o deðerler yine var olmasýna raðmen yaþanabilir bir kültür, ahlak ve gelenek oluþturamamýþsak, hýzlý deðiþime ayak uyduramadýðýmýzdandýr.
Genelde bizim aile yapýmýz ataerkil olarak nitelense de kültür ve gelenek bakýmýndan daha çok anne merkezlidir. Hem deðiþim ve moda kadýn üzerinden gerçekleþtirilmeye çalýþýlýr, hem de en zor ve geç deðiþim yine de kadýnlar arasýnda olur. Kadýnlar erkeklere göre daha muhafazakârdýrlar. Köylere giderseniz her þeylerin deðiþtiðini ancak kadýnlarýn kýyafet ve hayatlarýnýn daha yavaþ deðiþtiðini görürsünüz. Belki bu yüzden Türkiye’de kavga hep kadýnlar üzerinden yapýlmaktadýr. Kadýnlar hedef kitle olarak ele alýnmaktadýr. Oradaki deðiþim diðer yönlere daha çabuk yansýyacaktýr.
Köyden kente gelmiþ bir ailenin ferdi olarak, bu deðiþimi gözlemlediðimi zannediyorum. Annemin ilk komþularý gerçekten kentli olan bir aile idi. Annemin ve tabii bizim hayatýmýzda önemli yeri olan bu ailenin merkezinde bir kadýn vardý. Bilge ve Osmanlý bir kadýn. Kent hayatýnýn gelenek ve kültürünü ondan öðrenmiþtik. Kentte aile olacak bir kadýn ya da erkek hangi kurallara uymalý öðüdünü ondan dinlemiþtik. Kentte esnafýn sanatkârýn ve tüccarýn da uymasý gereken kurallar vardý. Bunlar da usta çýrak iliþkisi içerisinde aktarýlýyordu.
Ne zaman ki, birden göç dalgasý yoðunlaþtý. Kent hayatý diye bir þey kalmadý. Kentin o kültürü küçük ve dar bir alanda yaþanýlýr hâle geldi. Köylerde var olan örf ve adetler de kalabalýk içinde kayboldu. Kentleþme yabancýlaþmanýn ve yozlaþmanýn baþka bir ifadesi haline geldi.
Yaþanýlan ahlakî çöküntüyü anlatmak çok zor. Bugün daha da yoðunlaþan çöküntü, gerçekten dayanýlamaz boyutlara ulaþtý. Ancak bu yeni bir dalganýn eseri gibi gözüküyor.
Þunu görmemiz lazým. Toplum bu yozlaþmayý ve ahlaksýzlýðý onaylamýyor. Buna karþý direniyor. Belki yeni muhafazakârlýk diyebileceðimiz görüþler ve çevreler, bu sýkýntýyý en çok yaþayan çevreler oldu. Þehirlerin kenar semtlerinden bir dalga halinde özüne dönme ve aileyi koruma anlamýnda bir kýpýrdanma oldu. Yine ayný deðerlere dayanarak toplumu yeniden yapýlandýrma anlamýnda bir hareket oluþtu. Dernekler, vakýflar, cemaatler, tarikatlar vasýtasýyla insanlar yeniden kendi deðerleriyle buluþtular. Yine de bütün bunlar toplumsal bir sinerji oluþturamadýlar. Toplumun tamamýný etkileyen örfler ve gelenekler meydana getiremediler. Düðünlerden tutun hayatýmýzýn bütün alanlarýna ulaþan ve geçmiþte oluþmuþ deðerler ve gelenekler oluþturulamadý. Bu muhafazakârlýk ancak toplumun ancak bir kesimini etkiledi. Özellikle kadýnlarýn bu konuda yine öncü olduklarýný ve baþörtüsü konusunun bu kadar önemli hâle gelmesini de burada not etmeliyiz.
Hýzlý kentleþmeye ayak uyduramayan ve bocalayan toplumumuz, þimdi küreselleþmenin vurduðu dalgalarý savuþturmaya çalýþýyor. Yeni durum, öncekinden daha kuvvetli bir saldýrýyla karþý karþýya olduðumuzu gösteriyor. Artýk ne annelerin, ninelerin ne de hocalarýn sözünü dinleyen yok. Bebekliðinden itibaren hayatý klonlanmýþ bir nesille karþý karþýyayýz. Teknolojinin evimizin en mahrem yerinde bizim çocuðumuza bizden daha yakýn ve etkin olduðu bir dönemi yaþýyoruz. Kendimizi ve çocuklarýmýzý tehlikelerden korumamýz çok zor. Her gün manþetlere taþýnan sapýklýk ve ahlaksýzlýklar karþýsýnda ürkmek ve korkmaktan baþka bir þey düþünemiyoruz.
Bütün bu yaþananlar ayný zamanda küresel bir sistemin iflasýnýn göstergeleri. Yalnýz bizim deðil tüm dünya insanlýðýnýn bu çürümüþlükten çýkarýlmasý gerekiyor. Ahlaksýz bir mekanizmanýn kýskacýnda kývranan insanlýða bu mekanizmadan baðýmsýz bir çözüm aranmasý gerekiyor.
Toplumsal direncimizden, kendi deðerlerimiz üzerinde küresel bir çözüm üretebilme arzumuzun varlýðýný hissediyorum. Bu çözüm mekanizmaya mahkûm bir insan profili yerine mekanizmayý kontrol eden bir insan modelini öngören kendi medeniyet çizgimiz içinde, insanlýða alternatifsiz olmadýðýný ispatlayacaktýr.