Sýradan ailelerin hikâyeleri genelde sýradan olur. Okuyanlarý sýkar. Yazaný da… Bu insanlar bazen de öyle hikâyeler yaþarlar ki, sýradanlýðý aþarak yazaný da okuyanlarý da etkilerler. Sanýrým ‘Duman’ ailesinin hikâyesi böyle bir hikâyeydi.

Muþ ile Aðrý arasýndaki karayolunun kýyýsýndaki Bulanýk, alabildiðine geniþ bereketli topraklarýn tam göbeðinde kurulmuþtu. Köylerden gelen göçerlerin bir yanýndan girip yerleþtiði, öte yanýndan da daha iyi imkânlar için daha büyük illere göç ettiði kýrk bini geçkin nüfusuyla büyükçe bir ilçeydi. Eskilerin Kop dediði bu yerlere ‘Bulanýk’ adýný veren Kazan (Haçlý) Gölünün bulanýk sularýydý. Hüsnü Duman’ýn ismini soyadý olarak taþýdýðý Duman yaylasýndan ve tüm Bilican Daðý eteklerinden berrakça akýp gelen kaynak ve kar sularý Kazan Gölünde topraða karýþýp bulanýr, sonrada Körsu Deresiyle çýkýp Murat nehrinin sularýna karýþýrdý. Bilican Daðlarý Süphan Daðýnýn uzantýsý Yakupaða daðlarýnýn batý ucunda yükselmekteydi. Duman Köyü de Bilican Daðlarýnýn yokuþunda arazisi kýt bir yerdi. Ýki yanýnda Kop ve Liz Ovalarýnýn bereketli topraklarý yer alýrken,  Hüsnü Duman’ýn atalarýnýn köyü getirip bu bodur meþe aðaçlarýyla kaplý yaylada kurmaktaki maksatlarý bir ihtimal geçimlerini keçi yetiþtiriciliðiyle saðlamalarýndandý.

Hüsnü Duman, memleketin genelinde çökertilmiþ hayvancýlýðýn ve mirasla bölüne bölüne bir karýþ kalmýþ topraðýn geçimine yetmediðini fark ettiðinde yevmiyecilikle geçinmenin bir yolunu bulabilmek umuduyla çoluk çocuðunu alýp köyünden Bulanýk’a göçmüþtü. Köydeki yerlerini satýp Ýnönü mahallesinde yan yana üç odadan ve ahýrdan ibaret bir yýðma evi satýn alýp yerleþmiþlerdi. Beþ kiþilik yoksul ve mutaassýp bir aileydiler. Anne Haným Duman kocaya biat etmiþ bir köle, baba Hüsnü Duman ise kendi doðrularýný idealize etmiþ oldukça dürüst, dindar, ama katý bir otoriteydi. Semra, Selma ve Ekrem; bu üç çocuðun yaþamý bu ikilinin hegemonyasýnda yol almaktaydý.

Aralarýnda bir yaþ kadar fark olan iki kýz, Semra ve Selma, ilkokulu köylerinde okumuþlardý. Köy yerinde keçi peþinde dað bayýr koþturarak geçirdikleri özgür çocukluklarý Bulanýk’a gelip yerleþmelerinden sonra mutaassýp geleneklere baðlý yaþamlarý içinde yitmiþ, tepeden topuða tesettüre girmiþti. Ýkisi de güzel kýzdý. Farklý güzellikleri vardý. Büyük kýz Semra esmer tenini ve gür siyah saçlarýný babasýndan, küçük kýz Selma ise beyaz tenini ve koyu kumral saçlarýný anasýndan almýþtý. Ýkisi de kendi halinde, yumuþak baþlý, sessiz kýzdý. Ýkisi de artýk çocuk deðildi. Günlerini artýk evlerinin dört duvarý arasýnda geçiriyorlardý. Ýnsan yüzü görebilmek için bir þey lazým olsun da bakkala, manava yollasýn diye annelerinin gözleri içine bakarlardý. Onlarýn yerine yollanmak istendiðinde küçük kardeþleri Ekrem’in önünü kesip vazifeyi üstlendikleri, hatta bunun için ona rüþvet verdikleri de çokça yaþadýklarý bir þeydi. O sýkkýn günlerinde babalarý, “sizi caminin Kur’an kursuna yazdýrdým. Yarýn sabahtan itibaren Kur’an öðrenmeye gideceksiniz,” diyerek geldiðinde iki kýz kardeþ sevinçten adeta uçmuþlardý. Birkaç yýl gidip geldikleri Kur’an Kursu hayatlarýný adeta renklendiren tek sosyal aktiviteleri olmuþtu.

Hüsnü Duman, yaz aylarýnda tuðla ocaklarýnda çalýþýyordu. Aðýr bir iþ olan tuðla ocaklarýndan kazanýlan yevmiyeler diðer iþlerden kazanýlanlarý ikiye, üçe katlýyordu. Kazancýný olduðu gibi hanýmýna teslim ediyor, o da bu paralarla unuyla, yaðýyla kýþlýk hazýrlýklarýný yapýyordu. Çalýþtýðý iþin mevsimi üç aydý, öteki dokuz ay iþsiz kalýyordu. Ýþsiz kalmak dediysek boþ gezenin boþ kalpazaný deðildi elbet, hamallýk, amelelik falan bulursa günlük yevmiyeye gidiyordu; bazen büyük illerden birine sezonluk iþler için gidip geldiði de oluyordu. Bir þey bulamazsa da evde ya da kahvehanede vakit geçiriyordu. Haftada bir kahvehaneden meraklý arkadaþlarýyla bir grup oluþturup Murat nehrinde veya ona baðlý kanal ve derelerde balýk tutmaya gitmekten çok hoþlanýyordu. Bunun için eski model, ucuz bir motosiklet bile almýþtý. Yöre sularý balýktan yana çok bereketliydi. Tuttuðu balýklarý canlarý çektikçe çýkartýp piþirmek için bir güzel temizleyip buzdolabýnýn derin dondurucu bölümünde saklýyorlardý. Zaman zaman yiyebileceklerinden çok balýk tuttuðunda çarþýda pazarda satarak evinin harçlýðý yapýyordu. Çýktýðý her balýk avýnda gittiði araziden toparladýðý bir çuval odunu külüstür motosikletin arka oturaðýna baðlayýp kýþ için eve taþýmayý da hiç ihmal etmiyordu.  Yaptýðý iþ engel deðilse camide, engelse de bir köþeye yaydýðý seccadede kýlýp beþ vakit namazýný kaçýrmýyordu. Akþam olup da yer sofrasý kurulduðunda ortaya konulan bir kap yemek onun getirdiði yevmiyeye göre þekilleniyordu; bazen bir kap çorba, bazen bir etli yemek, balýk, salata. Sofrada ne yenilirse yenilsin, yemek sonrasý hiç deðiþmeyen bir törenleri oluyordu. Avuçlar açýlýyor, Allah’a bu günde yemeyi nasip ettiði rýzk için þükrediliyordu. Duayý çoðu kez Hüsnü Duman’ýn çocuklarýna verdiði birkaç nasihat tamamlýyordu.

Hüsnü Duman’ýn iþte olduðu günler evin küçük oðlu Ekrem babasýný taklit ederek dualarýný ettiriyor, sonra da yine babasýný taklit ederek nasihatler vermeye kalkýþýyordu.

“Dürüst olun, evinize haram lokma sokmayýn!”

Ýki ablasý onun tavýrlarýna gülerek eðleniyorlardý. Anne Haným Duman bazen kocasýnýn ti ’ye alýnmasýna bozuluyordu.

“Babanýzla alay etmeyin. O, hem dürüst hem de çalýþkandýr”

Hüsnü Duman, Kur’an Kursunun tamamlandýðý yýlýn yazýnda çalýþtýðý tuðla ocaðýna kýzlarý Semra ve Selma’yý da kalýpçý olarak götürdü. Ýki çelimsiz kýzcaðýz sabahtan akþama kadar tuðla kalýbýna doldurulan çamuru kurumalarý için döktükleri yere taþýyýp durmaktan öyle bitap düþüyorlardý ki, akþam olup da eve döndüklerinde yattýklarý yeri bilmiyorlardý. Eskiden karþýsýndan kalkmadýklarý televizyon dizilerinin artýk isimlerini bile hatýrlamýyorlardý.  

Tuðla ocaklarýnda iþ bitip de kýþa girildiðinde yine evin dört duvarý içine kapatýlmýþlardý. Onca zorluðuna raðmen tuðla ocaklarýný bile özler olmuþlardý.

“Ana, yandaki Satý kýz dikiþ nakýþ kursuna yazýlmýþ. Babama deyiversen de, bizi de yazdýrsa ya…”

“Olur, akþama geldiðinde derim…”

Analarý babalarýna bir desin, hele bir de he dedirtsin, bak sen o zaman keyiflerine.

Akþam geldiðinde Hüsnü Duman dikiþ nakýþ kursu için, “olmaz!” dedi. Ama onlarý dikiþ nakýþ kursundan daha çok memnun eden bir þey söyledi. “Yarýndan tezi yok Suphi beyin maðazalarýnda tezgâhtarlýk etmeye baþlayacaksýnýz. Biriniz konfeksiyon maðazasýnda, diðeriniz beyaz eþya maðazasýnda. Ben konuþup anlaþtým. Ýyi maaþ verecek. Hem de sigortalý yapacak…”

Dikiþ nakýþ kursu nihayetinde kýþ süresince yaþanýp bitecek bir kurtuluþtu, bu iþler ise kesintisiz sürecekti. Odalarýna çekildiklerinde yaþamlarýna gelen bu deðiþikliði hoplaya zýplaya çýðlýklar atarak, sarmaþ dolaþ kutladýlar.

Çalýþmaya baþlayacaklarý ilk sabah patronlarýnýn karþýsýna çýkartýldýklarýnda hiç alýþýk olmadýklarý bir taleple karþýlaþtýlar.

“Burada, baþýnýz bu þekilde kapalý çalýþamazsýnýz!”

Çocukluklarýndan beri baþlarýný örtmeye alýþtýrýlmýþlardý, insanlar arasýna baþlarý açýk hiç çýkmamýþlardý. Bu talebi yadýrgadýlar. Daha da çok babalarýndan korktular.

“Babamýz…” diyerek itiraz edecek oldular.

Suphi Bey, “babanýzla bu konuyu konuþtum ben,” dedi. “Madem yolda gidip gelirken kapansýnlar, çalýþýrken açsýnlar, dedi. Ayaðýnýzdaki bu eteklerin de boyunu diz kapaklarýnýza kadar kýsaltmanýz gerekecek; ya da pantolon giyinmeniz…”

Bu izni vermiþ olmasý babalarý adýna inanýlmasý güç bir deðiþim olmuþtu. Onlar için ise hayatlarýný baskýlayan mutaassýp çemberin kýrýlmasýydý.

*