ZAFERLER,HEZ�METLER,�NCES� VE SONRASIYLA KUT�EL AMARE SAVA�LARI---6. B�L�M---

--AH BA�DAT AH--

29 Nisan 1916�da General Townshend ve komutas�ndaki 13.000 �ngiliz ve Hintli askerin esir edilmesi ile sonu�lanan Kute�l Amare Sava�� sonras�nda Osmanl� Genel Kurmay� baya�� havalara girmi�ti. Bilhassa Enver Pa�a�ya g�re �ngilizlerin beli k�r�lm��t�. Art�k k�p�rdayamazlard�. Dicle Cephesindeki sava�lar da sona erdi�ine g�re Kute�l Amaredeki ordunun orada bo� bo� oturmas�na gerek yoktu.

Eee. Bo� oturmay�p da ne yapacakt� ordu? Daha do�rusu Halil Pa�a�dan bundan sonras� i�in ne isteniyordu?

Enver Pa�a�n�n kendisinden bir ya� b�y�k amcas� Halil pa�a�dan istedi�i �ey aynen �uydu: Kendisinden �nceki 6. Ordu Komutan� olan Van Der Goltz Pa�a�n�n politikas�n� aynen devam ettirmek.

Yani?

Yani Orduyu Ruslara kar�� ran �zerine sevk etmek.

Halil Pa�a�n�n an�lar�ndan devam edelim:

�Ne var ki, �teden beri �ran�da hayal i�inde olan, siyasi ve iktisad� menfaatler pe�inde ko�an Almanlar, Ba�kumandanl�k kararg�h�n�( Osmanl� Genelkurmay�n� kast ediyor ) tesirleri alt�na alm��lard�. Bu tesirin neticesinde son derece hatal� bir emirle kar�� kar��ya kald�m. Emir ��yleydi; Dicle Cephesi�nde yeteri kadar kuvvet m�dafaada b�rak�larak, �ran Cephesi takviye edilecek, ilk olarak da Kirman�ah i�gal alt�na al�nacakt�r�.

Halil Pa�a, Ba�kumandanl�k Vek�letinin bu emrine �u cevab� verdi�ini ifade etmektedir:

�Bir y�l �nceki Kut ma�lubiyetini unutamayan �ngilizler, Ba�dat��n 110 kilometre g�neyinde 100 bin s�ng�l�k bir kuvvet toplam��lard�r. B�yle bir durumda ordunun m�him bir k�sm�n� Dicle cephesinden �ekip �ran ortalar�na sevk etmek cahilane ve caniyane bir serg�ze�t( macera) te�kil eder. B�yle bir kumandan olmak istemem. Bu �ekildeki bir harekete de olurum yoktur.�

Halil Pa�an�n an�lar�ndaki ifadesine g�re; Kararg�h �srarla harekete ge�mesini istiyor, o da b�yle bir harek�t�n hatal� olaca��n� bildiriyordu. Hatta kendisinin Alt�nc� Ordu Kumandanl�� g�revinden al�nmas�n� talep etmi�, fakat cevaben Ba�kumandan Vekili Enver Pa�a imzas�yla �Alt�nc� Ordu Kumandan� olarak kalacaks�n�z ve Kirman�ah�� mutlaka ele ge�ireceksiniz,� emri verilmi�tir.

Halil Pa�a, bu noktada yap�lacak harek�t�n hatal� olaca��n� �srarla bildirmi� ve b�t�n yollar� denemi�, mesleki a��dan g�revini yapm��t�. Ancak son gelen ve �kesin� oldu�u bildirilen emre itaatsizlik etmeyi kendisine yak��t�ramad��n� belirtmektedir. Halil Pa�a s�zlerine ��yle devam etmektedir:

��lerideki b�t�n fecaatin sorumlulu�u art�k Ba�kumandanl��a aitti. �ran Cephesini 13.Kolordu Kararg�h� ve bir k�s�m piyade ve top�u kuvvetleriyle takviye ederek bu kuvvetleri Kirman�ah��n i�galine sevk ettim��

Enver Pa�a�n�n biraz da Kafkas Cephesindeki hezimetimizin �c�n� almak amac�yla ve Almanlar�n iste�ine de uyarak a�m�� oldu�u bu cephenin ba��m�za bela olaca�� g�n gibi a�ikard� ��nk� ana vatan�m�z�n topraklar�n� savunmak yerine Alman menfaatlerinin savunuculu�unu yap�yorduk.

Kut yenilgisine kadar , Londra'daki Sava� Ofisi, Hindistan y�netiminin Mezopotamya'daki askeri i�lerin y�netimine boyun e�mi�ti, ancak bu yenilgiden sonra art�k i�leri direkt kendileri ele ald�lar. Bu c�mleden olarak Kut Cephesine Mezopotamya�n�n her kar��nda ba�ar�l� olmu� ama ismi pek duyulmayan General Frederick Maude atand�.

Maude, Temmuz 1916'da Dicle Kolordusunun ve bir sonraki ay t�m cephenin komutanl��na atanm��t�.

Hemen b�lgedeki �ngiliz ve Hint g��lerini yeniden organize ve ikmal etmeye ba�lad� ve Ekim 1916 ya kadar b�lgeye 150.000 Asker y��d�.

General Maude h�zl� bir �ekilde ve aylar s�ren bir �abayla ordusunu takviye ederken Halil Pa�a, albay Ali �hsan Bey komutas�ndaki 13. Kolorduyu �ran i�lerine g�ndermi�, kendisi karargah�n� Ba�dat�a ta��m�� ve Kute�l Amare'yi de emrinde sadece 10.000 Asker bulunan ve cepheye yeni gelmi� olan Albay Kaz�m Bey�in (Kaz�m Karabekir) idaresindeki 18. Kolorduya b�rakm��t�.

Kaz�m Karabekir, Maude�nin nas�l bir haz�rl�k i�inde oldu�unu biliyor ve g�r�yordu. Halil Pa�a�ya yalvard� adeta �� Komutan�m ! Kut d��erse Ba�dat d��er. Etme eyleme gel bu cepheyi takviye edelim. 10.000 askerle Kut�u korumak m�mk�n de�il.��

Halil Pa�a da biliyordu ki 10.000 askerle Kut�u m�dafaa etmek m�mk�n de�ildi ama emir demiri kesmi�ti. Yukar�dan gelen emir �� Ruslara kar�� sava��n. T�m g�c�n�z� o cepheye verin�� Diyordu. Ancak burada bir noktan�n alt�n� �izmem de laz�m: Askerlik yapmad�m. ( Aya��m sakat oldu�u i�in) Askeri kurallar� bilmem fazla. Ama san�r�m bir ordu komutan�n�n kendi inisiyatifi diye bir �ey de vard�r de�il mi? Yani Halil Pa�a�n�n �� Ben n�aap�y�m emir �yleydi�� mazereti bence �ok da ge�erli bir mazeret olmasa gerek.

Maude k�sa s�re i�inde askerinin miktar�n� 210.000�e ��karm��t�. O s�rekli ordusunu takviye ederken biz de ( Osmanl� Genel Kurmay� ) durmu� bir sinema filmi seyreder gibi seyrediyorduk. Kendi kuvvetlerimizi takviye etmemiz gerekirken tam tersini yaparak kuvvetlerin b�y�k bir b�l�m�n� �ran i�lerine g�ndermi�tik.

Bu arada Maude, Townshend�in ya�ad�� a�l�k ve hastal�k sorunlar� gibi bir sorun ya�amamak i�in gerek yiyecek gerek t�bbi malzemeyi ziyadesiyle stoklam��t�.

�ngilizler i�in art�k taarruza ge�me konusunda hi� bir engel kalmad�. General Maude �ngiltere�ye �� stikamet Ba�dat. Okey?�� diye sordu ve Londra�dan �� Elbette Okey. Haydi g�reyim seni.��Cevab�n� al�nca 50.000 ki�ilik bir kuvvetle 13-14 Aral�k 1916�da Dicle Nehrinin her iki yakas�ndan sald�r�ya ge�ti. ( Dikkatinizi �ekmi�tir. Adamlar neredeyse 7 ay haz�rl�k yapm��lar biz de durup seyretmi�iz.)

�iddetli ya�murlar ve fazla kay�p vermeme kayg�s�yla �ok da h�zl� hareket edemeyen Maude 29 ocak 1917�de m�stahkem bir mevki olan Kadir-i Bend�i ele ge�irdi. Buran�n ele ge�irilmesi demek Kut�un d��mesi demekti asl�nda.

Bu arada kahramanca Kut�u savunan Albay Kaz�m Bey h�l� �srarla Halil Pa�a�ya �� Komutan�m ! Hi� olmazsa �ran i�lerine g�nderdi�iniz ve Hemedan�� alarak g�revini tamamlam�� olan 13. Kolorduyu geri �a��r�p derhal yard�m�m�za ko�un. Yoksa Kut gidecek. Kut giderse Ba�dat gidecek�� diye feryat etse de hi� bir yard�m gelmedi.

Kut�da kalmak hem kendisinin hem emrindeki askerlerin �l�m� demekti. Kal�p direnmek ise bo�u bo�una �lmekten �teye bir anlam ta��mayacakt�. Tek �are vard�: Kut�u bo�alt�p �ekilmek. Townshend gibi teslim olmay� hi� d��nm�yordu.

Evet.. Kut�dan geri �ekilecekti ama bu geri �ekilme �ok pahal�ya mal olabilirdi. Zira d��man sadece �ngilizler de�ildi. Hangi taraf� g��s�z g�r�rlerse o tarafa sald�ran ya�mac� Arap �apulcu a�iretleri de bir ba�ka bela olarak kar��lar�ndayd�.

Kaz�m Karabekir�in tek yard�mc�s� ise o s�ralarda ba�lam�� olan mevsim ya�murlar�yd�. Her yer v�c�k v�c�k �amur i�indeyken nazik �ngilizler siperlere girip bomba ve kur�un ya�d�rmakta �ok da hevesli olmayabilirlerdi.

Bir Gambot Filosu haz�rlatt� ve 24 �ubat 1917�de t�m askerleriyle birlikte olduk�a ba�ar�l� bir geri �ekilme yaparak Kut�u bo�altt�.

�ngiliz Ordusu 27 �ubat 1917�de Aziziye�ye girdi�inde Kaz�m Karabekir h�l� Halil Pa�a�ya �� Pa�am! �ran'daki en az�ndan 13. Kolorduyu geri �a��r. Adamlar Ba�dat�a ilerliyor.�� Diyordu.

Halil Pa�a, ancak 1 Mart 1917�de �ngilizlerin ciddi ciddi Ba�dat�a do�ru ilerlediklerini anlam�� olacak ki 1 Mart 1917�de �ran�daki orduyu geri �a��rd�.

Ancak   bu ordu 6. Mart�ta Ba�dat�a yeti�ti�inde   �oktan i� i�ten ge�mi�ti. General Maude Ba�dat�� ylesine bir k�skaca alm��t� ki onu kurtarabilmek art�k m�mk�n de�ildi. Ba�dat ya Kaz�m Karabekir�in komutas�ndaki 10.000 askerden olu�an 18. Kolordu taraf�ndan savunulacakt� ( Bu imkans�zd�. Daha �nce de belirtti�im gibi Maude Kut�a her ne kadar 50.000 ki�ilik bir ordu ile sald�rm��sa da emrinde 210.000 ki�ilik bir ordu vard�. B�yle bir orduya kar�� 10.000 askerin ba�ar�l� olmas� imkans�zd� ) veyahut aynen Kut�dan �ekilme olay�nda oldu�u gibi Ba�dat�� da bo�alt�p �ekilmek gerekiyordu. Teslim olmak? Bu hi� bir �ekilde komuta kademesindeki hi� kimsenin akl�n�n ucundan bile ge�miyordu.

Ba�dat'tan �ekilmeye 10 Mart 1917 ak�am� Har K��k��nde toplanan harp meclisine yer verilmi�ti. Ordu, Kolordu ve T�men Komutanlar� ile Kurmay Ba�kanlar�n haz�r bulundu�u bu meclisin g�ndemi Ba�dat��n savunulmas� ve yahut bo�alt�lmas� konusuydu. 6.Ordu Komutan� Halil Pa�a 11 Mart 1917 i�in kesin neticeli muharebenin tutulan hatta verilmesini uygun buluyordu. Zira bu b�y�k tarihi �ehrin kolay kolay ve mevcut kuvvetin ��te birine mal olacak bir muharebe vermeden terk edilmesinin ordu i�in silinmez bir leke b�rakaca�� d��ncesindeydi. Yani �� gerekirse kuvvetlerimizin ��te birini kaybedelim ama �arp��madan geri �ekilmeyelim. Bu T�rk ordusunun �an�na yak��maz. Ayr�ca Ba�dat gibi bir �ehrin �yle kolayca d��mana teslim edilemez.�� Diyordu.

18. Kolordu Komutan� K�z�m Bey ise �ngiliz z�rhl� otomobillerinin 14. T�menin gerisine sarkt��n�, bunun erlerin maneviyat�n� bozdu�unu, 14. T�menin b�y�k gayretle ak�ama kadar mevzilerini sebatla savundu�unu, sa� sahilde d��man�n b�y�k bir ku�atma hareketine kar�� k�fi bir ihtiyat bulunmad��ndan �mm��t-Tubl mevziinin yar�n ku�at�laca��n� ve buradaki muharebenin bir imha muharebesi �eklinde sonu�lanabilece�ini ifade etmi�ti. Yani �zetle: E�er �ekilmezsek bu noktadan sonra �ngilizlerin yapaca�� ey bir imha ( yok etme ) sava�� olacakt�r. Sabah olmadan haz�r hareket serbestli�ine sahipken hemen �ekilmenin en do�ru karar olaca��nda �srar ediyordu.

Halil Pa�a sonunda �Evet, fakat Ba�dat nas�l terk olunur,� diyebildi. Buna ra�men ger�e�i kabul edip, �ekilmeye onay vermek zorunda kald� sonunda.

Al�nan karar gere�ince 18. Kolordu Komutan� Albay K�z�m Beyin �ekilme emrini 10 Mart 1917 ak�am� saat 20.00�de birliklerine tebli�i �zerine 18. Kolordu 10/11 Mart 1917 gecesi Ba�dat�� tahliye ederek, Ba�dat��n kuzeyindeki M��ahede �stasyonu civar�na �ekildi.

Bahse konu emirde, kolordu birliklerin �imdiye kadar yapt�klar� hizmetleri �v�lerek, �ekilmenin asker� sebeplerden ileri geldi�i belirtilmekteydi.

11 Mart 1917 g�n�, sabah�n ilk saatlerinde ileri hatlardan hareket eden �ngiliz piyadesi �nlerindeki mevzilerin tahliye edilmi� oldu�unu g�rerek �a��rd�. �ngilizler, Ba�dat��n zifiri karanl�kta �iddetli toz f�rt�nas� alt�nda ve d�zensiz bir vaziyette terk eden Osmanl� kuvvetlerinden ge� haberdar olmu� ve dolays�yla da takip harek�t�na te�ebb�s etmekte ge� kalm��lard�.

Halil Pa�an�n 10 Mart 1917 ak�am� saat 20.00�de Alt�nc� Ordunun Ba�dat�tan �ekilmesine ili�kin Ba�komutanl�k Vek�letine g�nderdi�i rapor k�saca ��yleydi:

� D��man�n �� aydan beri say�ca pek �st�n bir kuvvet ve bol cephane ile durmaks�z�n yapm�� oldu�u taarruz kar��s�nda 18.Kolordunun hemen tamam�yla �ciz kald��n� ve maneviyat�n�n Komutandan en gen� ere kadar o derece k�r�lm�� oldu�unu anl�yorum ki, e�er yar�n d��man�n b�t�n kuvvetine kar�� muharebe edersek Ba�dat��n kaybedilece�ine ve b�t�n kuvvetin toplar� ile beraber esir olaca�� kanaatindeyim. Muharebeyi kesmek, Ordunun maddi ve manevi kuvvetini �slah etmek zaruretini takdir ederek Ba�dat�� terk etmek ve 18.Kolorduyu 10/11 Mart 1917 gecesi Dicle boyunca kuzeye �ekmek gibi elim bir zaruretle kar�� kar��ya bulunmaktay�m�.

Evet... Kute�l Amare Zaferi diyoruz ve gurur duyuyoruz eyvallah. Ama bu zaferin devam� var. Maalesef bu konuda neredeyse hi� kimse bir �ey bilmiyor. 29 Nisan 1916 Nas�l ki bizim bir zaferimiz ise maaleset 11 Mart 1917 de �ngilizlerin zaferidir ve �z�c� ama bizim zafarimiz sadece bize Kute�l Amereyi getirmi�ken �ngilizlerin zaferi onlara Kute�l Amare yan�nda �ok daha �nemli bir hedefi getirmi�tir: Halifeler �ehri Ba�dat.. �slam D�nyas�n�n g�z bebe�i Ba�dat...�slam D�nyas� i�in Mekke- Medine- �stanbul ve Kud�s�den sonra be�inci �nemli �ehir Ba�dat...

****

Biraz da tarihin magazinini yapal�m:

General Stanley Maude bu zaferinin tad�n� fazla ya�ayamad�. Zira kendisi ya�ayamad�. 18 Eyl�l 1917�de yakaland�� kolera sebebiyle daha �nce Van Der Goltz Pa�a�n�n tifo sebebiyle �ld�� evde 53 ya��nda hayata g�zlerini kapatt� ve Ba�dat'ta defnedildi. Daha sonra 1918�de cenazesi �ngiltere�ye nakledildi. General Townshend�in ailesine �ld��nde tek kuru� para vermeyen �ngiliz h�kumeti Maude�un  dul e�ine 25.000 Sterlin para verdi. �ngilizlerin II. Kut Zaferinden sonra da Ba�dat�a General Maude�u  at �st�nde g�steren bir heykeli dikildi.
******

                                    -SON-

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Zaferler,hezimetler,�ncesi Ve Sonras�yla Kut�el Amare Sava�lar�---6. B�l�m--- ba�l�kl� yaz� Sami Biber taraf�ndan 2.06.2022 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.