“Mümin kiþi onu bunu çekiþtiren, lanet eden, çirkin iþler yapan, edepsiz konuþan, aðzý bozuk kimse deðildir.”[1]

Ýnsan görünüþüyle karþýlanýr, davranýþlarýyla uðurlanýr. Toplumda sayýlan, sevilen, erdemli bir insan olmanýn en önemli yolu zarafet elbisesini giyinmekten geçer. Zarafet; duygu, düþünce ve eylemlerde incelik ve kibarlýktýr. Empati dediðimiz duyguyla insanýn kendisini baþkasýnýn yerine koyarak, kendisine yapýlmasýný istemediði bir davranýþý yapmamanýn da ötesinde karþýsýndakini incitecek davranýþlardan kaçýnmaktýr.

Günümüzde kaba bir ifadeyle “Laf sokmak” dediðimiz bir yaklaþýmla yanlýþ yapan bir insaný yerin dibine geçirecek ifadelerden kaçýnmak da zarif insanýn özelliklerindendir. Bu baðlamda Hz. Yusuf, Kur'an’da karþýmýza zarif bir insan olarak çýkmaktadýr.

Kur'an’ý kendisi için hayat rehberi kýlan bir insanýn Hz. Yusuf’u rol model almasý için bu güzel insanýn kardeþleriyle olan diyalogunu iyi okumasý gerekir. Bildiðimiz gibi abileri Hz. Yusuf’u öldürmek istemiþ, kuyuya atmýþ ve ona küçük yaþlarda çok kaba davranmýþlardý. Rabbimi, Hz. Yusuf’a kuyudayken, bu yaptýklarýný onlara haber vereceðini vahyetmiþti.

Ýþte o gün Hz. Yusuf’un maliye bakaný, vezir olduðu gündür. Bünyamin’i yanýna almak için bir tuzak hazýrlayan Hz. Yusuf’un karþýsýna geçen kardeþleri Bünyamin’in þahsýnda Yusuf’u da suçlamaktadýrlar.

“Bu çalmýþsa kardeþi de çalmýþtýr!”

Laf sokmakla lafý gediðine koymak ayný þeyler deðildir. Birinde karþýndakini küçük düþürmek için diðerinde ise doðruyu fark ettirmek için söz söylenir. Hz. Yusuf burada kardeþlerini kötüleyecek bir yaklaþýmýn içine girmemiþtir. Onlarý dinlemeye davam etmiþtir. Laf sokarak onlarýn kabalýðý kabalýkla karþýlýk vermemiþtir.

Zarafet, kabalýða karþý kibarlýðý koruyabilmektir.

Abileri ihtiyaç için üçüncü geliþlerinde içinde bulunduklarý zorluðu paylaþýp, Allah’ýn sevgisine vurgu yapmýþlardý. Ýþte bu aþamada Hz. Yusuf, onlarý yaptýklarý yanlýþlarý düþünmeye sevk edecek sözlerini dile getirir.

“Siz cahilliðiniz yüzünden Yusuf’a ve kardeþine yaptýklarýnýzý biliyor musunuz?” (Yusuf-89)

Söz gediðine konmuþtur. Allah sevgisi kardeþlere zarar vermemeyi gerektirir. Allah sevgisi kardeþi öldürme düþüncesinden insaný uzak tutar. Allah sevgisi, þeytaný kalpten sürgün eder.

Onlarýn hatalarýný itiraf etmeleri, yaptýklarý yanlýþý kabul edip af dilemeleri üzerine Hz. Yusuf, b ize en güzel örnekliðin ne olduðunu gösterir.

“Bugün size kýnama yok, Allah, sizi affetsin! O merhametlilerin en merhametlisidir.” ( Yusuf-92)

Kaba sözler, hatalarý yüze vurup kýnamak, aþaðýlamak, insanýn haklýyken haksýz duruma düþmesine neden olacak eylemlerdir. Zarafet elbisesini giyinen Hz. Yusuf, kendisini öldürmek için giriþimde bulunan abilerini bile affetmiþ ve büyüklüðünü zedeleyecek davranýþtan kaçýnmýþtýr.

Toplumda böylesine büyük bir erdeme sahip insanlar rol model olduðu zaman, toplumsal deðiþimin önü iyiliðe doðru açýlacaktýr. Bu hususta Leo Tzu þöyle demektedir.

“Sözlerdeki incelik güven, düþüncedeki incelik derinlik, duygulardaki incelik sevgi yaratýr. Bunlara sahip olan insan ise her zaman kendisini aratýr.”

Kur'an bizi aranan insan yapmak için temel ilkeler belirtmektedir.

“Sen Rabbinin yoluna hikmet ve güzel öðütle davet et.” Nahl/125

“Yavrucuðum! Yaptýðýn iþ (iyilik veya kötülük), bir hardal tanesi aðýrlýðýnda bile olsa ve bu, bir kayanýn içinde veya göklerde yahut yerin derinliklerinde bulunsa, yine de Allah onu (senin karþýna) getirir. Doðrusu Allah, en ince iþleri görüp bilmektedir ve her þeyden haberdardýr.” Lokman/16

“Sýnýrsýz rahmet sahibi, imana eriþip dürüst ve erdemli davranýþlar ortaya koyanlarý sevgiyle kuþatacaktýr.” Meryem/96

Ýþte Kur'an, Hz. Musa ve Hz. Harun’un þahsýnda bizi aranan, zarafet sahibi insan yapmanýn temel ilkelerini atmaktadýr. Yukarýdaki ayetlerde söz, düþünce ve duygulardaki erdemleri gördük. Þimdi de insan iliþkilerinde neye dikkat edeceðimize bir vurgu yapýlmaktadýr. Ýki peygamberi Firavun gibi zalim ve azgýn birine gönderirken nasýl davranmalarý gerektiðinin altýný çiziyor.

“Firavun’a gidin, çünkü o azmýþtýr. Ona yumuþak söz söyleyin. Belki öðüt alýr yahut korkar.” Taha/43-44

Kavli Leyyin’de, yani yumuþak sözde “Sen” dili yerine “Ben” “Biz” dilini görüyoruz. Genel ifadelerle doðrunun dile getirilmesini görüyoruz.  Suçlayýcý, aþaðýlayýcý ifadeler sözün dinlenmesini engelleyecektir. Bunun için aslýnda zarafet sahibi insan ilk önce söyleyeceði sözlerinin anlaþýlmasý için bir ortamýn, duygu atmosferinin oluþturulmasý gerektiðini bilir.

Suçlayýcý, incitici, karalayýcý ifadelerin uçuþtuðu bir fikir meydanýnda doðruya ulaþmak mümkün deðildir. Çünkü herkes ben egosunu þiþirmek için nefes tüketeceði için karþýsýndakinin ne deðinin bir önemi olmayacaktýr. Ali Fuat Baþgil böyle ortamlarda sert sözlü insan için þu tespiti yapmaktadýr.

“Sözlerin tatlý, tavýrlarýn zarif olsun.  Ýnsanýn kabasý ýsýran köpek gibidir, herkes tarafýndan taþlanýr.”

Zarafet eþyalarýn markasýnda, makyajlarla süslü yüzde, ihanet yayan sürmeli gözde, küçümseyen endamda, kötü söz söyleyen güzel dudaklarda görünmez. Anlayýþlý bir gönülde, duygularý anlayan bir akýlda, incitmeyen davranýþlarda görünür.

Ýtalyan moda tasarýmcýsý Giorgio Armani; “Zarafet göze batmak deðil, akýlda kalmaktýr.” diyerek aslýnda abartýlý çekiciliðin, sadece göze hitap eden güzelliðin incelik olmadýðýný belirtmektedir. Bizim kültürümüzdeki bir deyim de bunu çaðrýþtýrmaktadýr.

“Yüz güzelliðinden usanýlýr amma huy güzelliðinden usanýlmaz.”

Allah sosyal hayatta insanlarý bir arada tutacak zarafet sahibi insanýn özelliklerini þöyle belirtmektedir.

“O vakit Allah'tan bir rahmet ile onlara yumuþak davrandýn! Þayet sen kaba, katý yürekli olsaydýn, hiç þüphesiz, etrafýndan daðýlýp giderlerdi. Þu hâlde onlarý affet; baðýþlanmalarý için dua et; iþ hakkýnda onlara danýþ. Kararýný verdiðin zaman da artýk Allah'a dayanýp güven. Çünkü Allah, kendisine dayanýp güvenenleri sever.” Al-i Ýmran/159

Hz. Muhammed (as) Hudeybiye anlaþmasý sonrasý sözlerini dinlemeyen arkadaþlarýnýn tavrýna üzülmüþ ama onlara kýzmamýþtýr. O anki psikolojilerini anlamaya çalýþmýþtýr. Eþinin uyarýsýný dikkate alýp, ona göre davranmýþtýr. Zarafet sahibi insan tepkisel davranýþlardan uzak olmasý gerektiðini bilmelidir.

Anlayýþlý olmak, yargýlamadan önce anlamaya çalýþmak, merhametli, affedici olmak, insanlarla istiþare ederek onlara deðer verdiðini göstermek, kararlý olmak ve allah2a güvenmek aranan insanlarýn özelliklerindendir.

Buraya kadar zarafet sahibi insanlarýn özelliklerinden bahsettik. Zarafet günümüzde en çok kaybedilen bir erdemdir. Maalesef rol model insanlarýmýzda da bunu görmek mümkün olmadýðý veya hep kötülükler sahnede olduðu için kabalýklar, kavgalar, tartýþmalar, cinayetler, tacizler, þiddet içerikli yaklaþýmlar daha çok haber oluyor.

Zarafeti reytinge kurban edenler utansýn.

Efdalül Beþer bize bu açýdan da en güzel rol model olmaktadýr. Onun insanlara yaklaþýmý içinde bulunduklarý psikolojiye göredir. Bize de bu hususta yol göstermektedir.

Bazen bir insaný kazanmak bazen, þerrinden emin olmak, bazen bir yüreðe yol bulmak için kaba davranýþlara karþý ölçülü bir yaklaþým sergilemek gerekir. Kötü, sert mizaçlý olduðunu bildiðimiz insana inceliði öðretmek için alttan alýp, deðerliymiþ hissi verilebilir.

Hz. Ayþe’nin anlattýðý bir olay þöyle geliþmiþtir. Adamýn birisi Hz. Muhammed’in (as) yanýna gelmek için izin ister. Hz. Muhammed (as) onu görünce; “Bu adam kabilesinin en kötüsüdür.” der. Ama buna raðmen o adam yanýna geldiðinde ona güler yüz gösterip, güzel sözler söyler. Bunu gören Hz. Ayþe þaþkýndýr. Adam ayrýlýnca; “Ey Allah’ýn peygamberi, adam hakkýnda kötü sözler söylediniz. Sonra onun yüzüne yumuþak davrandýnýz.” deyince peygamberimiz þöyle buyurur. “Ayþe! Sen, beni ne zaman iþimde aþýrý gider gördün? Kýyamet gününde insanlarýn en þerlisi, insanlarýn dünyadayken onun kötü sözünden dolayý onu terk ettikleri, ondan sakýndýklarý insandýr.”[2] Belki de burada Firavun’a sözü yumuþak söyleme emrinin bir tecellisini görmekteyiz.

Kabalýða kabalýkla karþýlýk vermemek bir zarafet çizgisidir.

Bunun ölçüsünü yazýmýzýn sonunda tartýþacaðýz inþallah. Burada Efendimiz Efdalül Beþer’in (as) bir sözünü daha hatýrlayabiliriz.

“Yumuþak davranmayan kimse bütün hayýrlardan mahrum kalmýþtýr.”[3]

Bu yaklaþým inançlý bir insaný zarafet sahibi yapan en önemli bir ölçüdür. Ýnsanlara, hayvanlara, doðaya karþý ince düþünceli olmak, onlara zarar verecek her türlü davranýþtan uzaklaþmaktýr. Burada bir ayetin iletiþimde dikkat çekici vurgusunun ne kadar deðerli olduðuna bakabiliriz.

“Bir tatlý dil ve kusurlarý baðýþlamak, arkasýndan eziyet gelen sadakadan daha iyidir. Allah hiçbir þeye ihtiyacý olmayandýr, yumuþak davranandýr.” Bakara/263

Zarafet insaný güzelleþtirirken, kabalýk onu çirkinleþtirir.

Bunun için de cehennemin özelliðini belirtirken Allah’ýn peygamberi þöyle buyurur.

“Size cehennemlikleri haber vereyim mi? Bunlar kaba, cimri ve kibirli kimselerdir.”[4]

Aslýnda benim bu hadisten anladýðým þey cehennem ateþi gibi yakýcý olanlardan ve yakýcý olmaktan uzak durmamýzýn istenmesidir. Ali Fuat Baþgil’in dediði gibi “Isýracak köpek olmak” halk tarafýndan taþlanmayý gerektirecektir. Taþlanamayacak konumda olanlarda zalim olarak bilinir. Zalimin zulmünü ise ateþ paklar.

Ýnsaný “Isýran Köpek” konumuna getiren ve zarafetten yoksun kýlan özelliklerin yaygýnlaþmasýný Yusuf Has Hacip þu beyitleriyle dile getirir.

“Küçükte edep yok uluda bilgi

Kabalýk çoðaldý, incelik silindi yitti

Yakýnlýk varsa eðer yaranmak için

Hani doðru iþ yapanlar Hak için”[5]

Ýlla edep illa edep, diyen Yunus’u hatýrlamak bir vefadýr. Ýnsanlar edepten ve bilgiden yoksunlaþtýkça kabalýklar artar. Bencilliðin, kibrin, cimriliðin, narsizmin cirit attýðý toplumlarda zarafet yaþayacak bir gönül bulamayýnca hicret eder. Çünkü bütün kötülüðün kaynaðý benlik sevgisidir. Ýþte burada zarafete b ir ölçü getirecek olursak þunu söyleyebiliriz.

Her þartta, her durumda bize ne yapýlýrsa yapýlsýn, nasýl davranýlýrsa davranýlsýn ince, kibar olmak ve iyi davranmak zarafet deðil zayýflýktýr. Nasýl ki tevazunun aþýrýsý kibir ise, zarafetin aþýrýsý da zayýflýktýr. Keskin diþlerini kiþiliðimize, malýmýza, canýmýza, inancýmýza geçirmeye çalýþana sessiz kalmak incelik deðil acizliktir.

Kaba olmayacaðýz ama bize kaba davranýlmasýna da müsaade etmeyeceðiz.

Son olarak Dostoyevski’nin sözünü de bu ölçüye uygunluk açýsýndan paylaþmak isterim:

“Kibar insanlarýn incelikleri tek yanlý olmaz. Karþýlýklý yapýlmalý; saygý böyle gösterilir. Bir adým o yol vermeli, bir adým da sen.”

Zarafet, giyinen her kiþiyi güzelleþtiren pahalý ve deðerli bir elbisedir. Herkes onu giyinecek kadar zengin deðildir.