1719 da Fransa'ya geçici elçi olarak gönderilen 28 Çelebi Mehmet Efendi Fransýzlarýn gönüllerini nasýl feth ettiyse 1742 de gönderilen oðlu Sait Efendi de bir o kadar etkili oldu Fransýzlar üzerinde. Ancak Fransa ve özellikle baþkent Paris bugün olduðu gibi geçmiþte de modanýn merkezi olduðundan Paris'te baþlayan bir modanýn tüm Avrupa'yý etkilemiþ olduðunu düþünmek hiç de yanlýþ olmazdý.  Ama  bu  etkilenmenin  sadece  Fransa  ile  sýnýrlý kalmadýðýný  da  biliyoruz.  Mesela  1719’da  Dresden’de  yapýlan  bir  kraliyet  düðünü  tam  bir  Osmanlý  düðününe  dönmüþtü  kurulan  çadýrlar-  görevlilerin  ve  düðüne  katýlanlarýn giydikleri  kýyafetlerle.

Öyle  ki  bugün  Avrupa Birliði kýstaslarý  içinde  yasaklanmýþ  olan  paça  çorbasýnýn  o  günlerde  Avrupa’da  düðünlerden sonra  günü  bile  yapýlýyordu.


Peki 28 Çelebi Mehmet Efendi ve Oðlu Sait Efendi.. Sadece bu ikisi mi Fransa'da hem de iki yüz yýl kadar sürecek olan Turquerie akýmýný saðladýlar?

Tabii ki deðil. Bu konuda özellikle 1699'da Ýstanbul'a gelip 1737'ye kadar Ýstanbul'da yaþayan Fransýz ressam Jean Baptiste Vanmour'un etkisi de çok oldu. Bu ressam ve bundan sonra yine Ýstanbul'a gelip Saray çevresi ve Ýstanbul halkýnýn yaþayýþýný resmeden bu ressamlar özellikle Avrupa ( bilhassa Fransýz ) sosyetesine- yüksek tabakasýna ilham oldular.

Ama önceki bölümde bahsettiðim Lady Mary Montaqu dýþýnda yine Ýstanbul'a gelip daha sonra izlenimlerini yazan Julia Pardoe - W.M. Ramzey - Z. Duckett Ferriman- D'Ohsson ve Lucy Garnet gibi hatunlarýn rolü oldukça fazladýr.

Evet.. Þimdi size komik bir durumu anlatacaðým:

Fransa'da kraliçe baþta olmak üzere soylu kadýnlar Türk saraylarýndaki kadýnlarýn rahatlýðýný görünce ( bunu resimlerden ve seyahatnamelerden görüyorlar tabii ki) '' Ulan biz ölmüþüz de haberimiz yokmuþ'' demeye baþladýlar.

Niçin mi?

Çünkü Kraliçe dahil bu soylu(!) hanýmlar etekleri çemberli- belleri oldukça sýkýþtýrýlmýþ ve dahi sýktýrýla sýktýrýla insaný havasýz býrakan korseler sebebiyle giydiklerine giyeceklerine piþman olduklarý kýyafetler içinde olup bir taraftan da bu kýyafetlerle oturmak- uzanmak mümkün olmadýðýndan neredeyse sabahtan akþama kadar sap gibi ayakta dikilirken Türk hanýmlarý geniþ ve bol elbiseler içinde rahatça hareket edebiliyorlar dahasý hem kadýnlarý hem erkekleri geniþ sedirler üzerinde kuþ tüyü yastýklar üzerinde uzanýp kahvelerini yudumluyor- çubuklarýný tüttürüyor - þerbetlerini yudumluyor hatta yemek yiyor- muhabbet ediyordu. Türk  kadýnlarýnýn  diyet  ve  zayýflama  gibi  bir  derdi  de  yoktu  zira  padiþahlar  da dahil  erkekler  göbekli  kadýnlardan  hoþlanýyorlardý. ‘’  Bir  dirhem  et  bin  ayýp  örter’’  Sözü  bir  Türk  atasözüydü.

'' Bizim baþýmýz kel mi?'' demeye baþladýlar ki erkekleri genelde kel olsa da bayanlar hiç de kel deðil aksine son derece güzeldiler.

Evet.. Ýþin aslýna bakýlacak olursa Turquerinin doðmasýnýn asýl sebebi Türklerin gündelik hayatlarýndaki bu rahatlýktý.

Artýk Avrupa'daki zengin ve soylularýn þato- köþk ya da malikanelerine en azýndan bir '' Türk Odasý '' daha eklenmeye baþlandý. Artýk bu mekanlara Türk iþi bizim hol ya da sofa dediðimiz mekanlar hatta Türk hamamlarý eklenmeye baþlandý.

Artýk mobilyalardan halýlara- halýlardan porselene Avrupa'da hayatýn her alnýnda Türk etkisi kendisini ziyadesiyle hissettiriyordu. Öyle ki artýk Türk tipi kýraathaneler bile Avrupalýnýn hayatýna girmiþti.

Fransa'nýn '' Turquerie'' Avusturya'nýn ''Allaturca'' ve Almanya'nýn ''Turkenmode'' dediði bu akým ayný zamanda bir sosyal statü göstergesiydi. Kim ne kadar kendisini Türk'e benzetirse o derece günümüz tabiriyle fenomen oluyordu.

Fransa'nýn en önemli kraliyet saraylarýndan biri olan Fountaniebleau Sarayýna bile þu meþhur Mari Antuanet ( Hani ''Ekmek bulamýyorsanýz pasta yiyin'' dediði iddia edilen kraliçe) bir Türk odasý yerleþtirmiþ ve bu odayý tamamen Türk usulü döþetmiþti. Fransýz ihtilali ile oda yakýlýp yýkýlsa da daha sonra Napolyon'un gözdesi Josephin tarafýndan yine Türk odasý olarak yaptýrýlmýþtý. (  Mari  Antuanete   Türk  iþi olarak  yaptýrdýðý  yatakta  yatmak  nasip  olmasa  da  Josphin  doya  doya  yatmýþtý )

Bugün bizim bazý vatandaþlarýmýz Starbucks Coffee'den baþka kahve içmeyerek hatta  Starbucks Cofee’ de  bir  masa  kapmak  için  kuyrukta  bekliyor  ve kendisine bir hava veriyor ya iþte o dönemde de Avrupalý Türk kahvesi içerek havalý oluyordu.

Düþünebiliyor musunuz bu öylesine bir çýlgýnlýk haline gelmiþti ki Viyana'da pek çok Türk çay bahçeleri yanýnda parklar içinde minareler yapýlýyordu sýrf Türk'e benzemek için.

Türkler özellikle 18. Yüzyýlda Avrupa'nýn fazlasýyla ilgisini çekiyordu. Öyle ki bunu müzikte de görmekteyiz. Mesela Mozart'ýn 1782'de bestelediði Saraydan Kýz Kaçýrma Operasý ve yine Mozart tarafýndan ilk kez 1784'de sahneye konan ve bizlerin '' Türk Marþý'' olarak bildiðimiz '' Rondo Alla Turca'' dýþýnda da büyük bestekarlarýn ( Örneðin Beethoven ) Türk Marþlarý besteledikleri bir gerçektir.

Evet.. 18. Yüzyýlda Avrupa'da bir Türk rüzgarý esmekteydi. Peki 19. Yüzyýlda ne oldu?

19. Yüzyýl bilindiði gibi sömürgeciliðin de en hýzlý olduðu asýrdý. Bu asýrda Avrupalý her millet kendisini baþka milletlerden üstün görüyordu. Görmek zorundaydý aksi takdirde sömüremezdi.  Artýk  Yahudiler  gibi Avrupalýlar  da Tanrýnýn  diðer  insanlarý  kendileri  için  hizmet  esin  diye  yarattýðýna  inanmaya  baþlamýþlardý. Bu çerçevede Osmanlý Devleti henüz onlarýn öyle tepeden bakacaðý bir devlet olmasa da artýk sýký takipçisi olmak da gerekmiyordu. Yani Tuquerie'in yerini almýþ olan Oryantalizmde Türk kahvesi içip Türk lokumu yemenin yine bir mahsuru yoktu ama bu artýk hiç kimse için bir üstünlük ve ayrýcalýk deðildi 19. Yüzyýlda.

Peki 19. Yüzyýlda Osmanlý Devletinde durum nasýldý?

Çok kýsa özetleyeyim þimdilik: Öylesine bir batýlýlaþma daha doðrusu batý taklitçiliði söz konusuydu ki mesela II. Mahmut yenilik adýna Mehterhaneyi kaldýrmýþ- yerine kurdurduðu Mýzýka-i Hümayûn'un baþýna koskoca Osmanlý ülkesinde müzisyen yokmuþ gibi bir Ýtalyan'ý hem de paþa rütbesi ve unvaný vererek getirmiþti. ( Don Ýzetti Paþa )

Gelecek bölümde biraz da bizim batýlýlaþmamýz ile noktalayacaðým.