Bug�n biraz �lkemizdeki feminizm hareketinin gelmi�ine ge�mi�ine dokunal�m m�?

��Dokun Hocam.�� Dedi�inizi duyar gibi oldum. O halde ba�l�yorum

�ncelikle feminizm nedir?

Feminizm �ok k�sa ve �z olarak kad�n�n toplumsal ve siyasal haklar bak�m�ndan erkekle e�it olmas� gerekti�ini savunan ve bunun m�cadelesini yapan bir ak�md�r.

Bu ak�m Frans�z ihtilalinden sonra �ncelikle Avrupa�da yayg�nla�m�� 19. Y�zy�l ortalar�ndan itibaren( �zellikle Tanzimat Ferman�ndan sonra ) Osmanl� Devletinde de kendisini hissettirmeye ba�lam��t�r.

Feminizmin T�rkiye�deki ilk �nc�s� Nuriye Ulviye Mevlan idi Soyad� kanunundan sonraki tam ad�yla Nuriye Ulviye Mevlan Civelek... ( 1893-1964)

Nuriye Ulviye Mevlan hem Osmanl� M�dafaa-i Hukuk-u Nisvan Cemiyetinin hem de Kad�nlar D�nyas� adl� derginin kurucuydu.

II. Me�rutiyet d�neminde �zellikle yurt d��nda e�itim g�rm�� kad�nlar daha pek �ok dernek ve dergilerle kad�n haklar� konusunda m�cadele ediyorlard�.

Ancak b�yle deyince o d�nemin kad�nlar�n�n istekleri ile g�n�m�z feministlerinin isteklerini ve �zellikle de m�cadele y�ntemlerini kar��t�rmamak gerekir.

Ne istiyorlard� kad�nlar o d�nemlerde?

Erkekler gibi kamusal alanda �al��abilmek hakk� mesela.

Mesela II. Me�rutiyetle gelen se�me ve se�ilme hakk�ndan faydalanabilme.

Mesela biraz daha serbestlik.

�imdi ��Biraz daha serbestlik�� deyince san�r�m �ok da a��k olmad�. Gelin bunu a��klamak i�in Sultan II. Abd�lhamit�in k�zkarde�i ve me�hur Prens Sabahattin�in annesi Seniha Sultan��n bir Frans�z arkada��na yazd�� mektuptan k�sa bir pasaj okuyal�m:

��Ah, ah, siz de san�yordunuz ki Abd�lhamid�in devrildi�i g�n�n ertesi T�rk kad�nl�� ok �eyler kazanacak, de�il mi? De�i�en hi�bir �ey yok sevgili iki g�z�m!... Ah sevgili hem�irem, unutmuyorum... Daha bir y�l �nceydi, bana T�rkiye�de feminizm erge� bir zemin bulaca��ndan bahsediyordunuz... Bug�n nerede oldu�umuzu biliyor musunuz?... �uraday�z. M�sl�man kad�n�, �st �ste �� pe�e de �rt�nse a��k arabada gezemez. Landolar�n( Resimde g�rd��n�z fayton t�r� ) �st� �rt�k, camlar� kapal�, perdeleri indirilmi� olacak. Abd�lhamid zaman�nda b�yle �ey g�rmemi�tik��

Dikkatinizi �ekti mi bilmem. Seniha Sultan II. Abd�lhamit�in tahttan indirilmesinden sonra �ttihat ve Terakki�ni getirdi�i s�zde h�rriyetin istibdat denilen d�nemden daha k�t� oldu�undan bahsediyor kad�n h�rriyetleri a��s�ndan. Bir kad�n olarak istedi�i ise faytona bindi�inde y�z�ne pe�e takmamak ve kapal� bir faytonda de�il etraf� seyrede seyrede gidece�i bir faytonda yolculuk etmek.

Evet..Bug�nk� kad�nlar�n istekleri yan�nda olduk�a masum isteklerdi Osmanl� Kad�n�n�n istekleri ama bu masum istekleri bile elde edebilmeleri i�in �ok mesafe kat etmeleri gerekiyordu.

Gelin �imdi de bu m�cadelelerden birine �rnek verelim.

Dersaadet Telefon Anonim �irket-i Osmaniyesi, 1913 y�l�n�n bahar aylar�nda �stanbul�da yay�nlanan g�nl�k gazetelere ilanlar vererek �irketin santrallar�nda g�revlendirilmek �zere kad�n santral memureleri aramakta oldu�unu duyuruyordu. Bu duyuru, Osmanl� �mparatorlu�u�nda 1869-1923 aras� yay�nlanan 58 kad�n dergisi aras�nda en radikal feminist �izgiyi izlemekle �nlenen Kad�nlar D�nyas��n�n okuyucular�na da iletildi.

Bu duyuru asl�nda olduk�a �nemliydi zira 1913 y�l�na kadar kad�nlar�n yapabildikleri tek i� ��retmenlikti. ( �lk kez 1869 da b�yle bir hak verilmi� kad�nlara )

Ancak bu ilana ba�vuran ��kmad�.

Bunun �zerine Kad�n D�nyas� Dergisinin yazarlar�ndan Emine Seher Ali Han�m dergide kad�nlara veryans�n etti aynen �unlar� yazarak: �Erkeklerimizde oldu�u gibi biz de yaln�z s�z s�ylemeyi biliyormu�uz. Dar�lmayal�m ama bizde ya�am belirtisi olarak g�r�nen yaln�z �ene var. Bundan sonra bize cenab-� hakk da merhamet etmez. ��nk� �al��mayan� sevmemek Allah��n emridir.�

Bu yaz� hem derginin okuyan� hem de kad�n dernekleri �yeleri olan yedi kad�n� harekete ge�irdi. Bu yedi kad�n Dersaadet Telefon Anonim �irket-i Osmaniyesi�nin ilan�na ba�vurmak �zere Galata�daki binas�na gittiler.

Gitmesine gittiler ama orada m�racaatlar� alan S�renyan adl� bir Ermeni m�racaatlar�n kabul edilebilmesi i�in m�racaat edenlerin Frans�zca ve Rumca bilmelerinin �art oldu�unu s�yleyip bir de bu yedi kad�nla dalga ge�ti.

Bu duruma Kad�n D�nyas� Dergisinin tepkisi sert oldu. Yazarlardan Berda Osman �� Resmi dili T�rk�e olan bir �lkede i�e girebilmek i�in Frans�zca ve hele de Rumca bilmek gibi bir �art�n olmas�n� �ok ac� olarak nitelerken Ulviye Nuriye Mevlan Han�m bu yedi kad�n�n M�sl�man oldu�u i�in i�e al�nmad��n� yazd� ve �irketi �z�r dilemeye davet etti.

Amerikan, �ngiliz ve Frans�z ortakl� uluslararas� bir �irket olan �stanbul Telefon �irketi� yetkilileri do�rudan do�ruya dergiye gelip �z�r diledikten sonra bu yedi kad�na g�rev verdi. B�ylece T�rk kad�n� ilk kez 1913 y�l�nda ��retmenlik d��nda bir i�te istihdam edilmi� oluyordu.

Bu arada antiparantez belirtelim ayn� �irket yedi M�sl�man kad�na kar��l�k 120 gayrim�slim kad�n alm��t�.

Ve tabii ki merak etmi�sinizdir. Bu yedi kad�n�n ad� san� yok mu diye. Maalesef sadece birinin ad�n� biliyoruz: Bedia �ekip Han�m. Ancak biz onu bug�n Bedia �ekip olarak de�il Bedia Muvahhit olarak tan�yoruz. Yani Bir M�sl�man kad�n olarak Afife Jale�den sonra sahneye ��kabilen ikinci T�rk kad�n sanat��s�.

Evet.. Yedi M�sl�man T�rk Kad�n� ilk kez ��retmenlik d��nda bir i�te �al��maya ba�lad� ve bu olay Osmanl� bas�n�n hi� ilgisini �ekmezken Frans�z L�illustration dergisinde kapak oldu.

�ttihat ve Terakki�nin y�netime tamamen el koyas�yla birlikte feminist kad�nlara bu �irkette daha fazla i� verilmeye ba�land� zira feminist kad�nlar�n dernekleri �ttihat ve Terakki�nin kad�n kollar� gibi �al��maktayd�. ��gal y�llar�nda ( 1918-1922 ) �irkette �al��an M�sl�man T�rk kad�n say�s� 48 e ��km��t�.

�irket 1935 y�l�nda T�rkiye Cumhuriyeti taraf�ndan sat�n al�nd� ve PTT ye devredildi. Santrallerde tabii olarak anadilleri T�rk�e olan kad�nlar �al��t�r�l�yordu ama 1935 y�l�nda bile baz� aboneler eski bir al��kanl�k olarak santrallerdeki memureleri arad�klar�nda �� Alo mademoiselle (matmazel) �� Diye hitap ediyorlard�.

Evet.. Feminist kad�nlar�n m�cadelesi sonunda mesela 1917 y�l�nda evlenme ya�� kanunla belirlendi. Buna g�re erkek i�in alt s�n�r 18 kad�n i�in ise 17 ya� olarak belirlendi.

�stanbul�un i�gal alt�nda oldu�u d�nemlerde T�rk kad�n� art�k sahneye ��kmaya da ba�lam��t�. Mesela Afife Jale bir M�sl�man- T�rk kad�n� olarak ilk kez 1920 y�l�nda �stanbul/ Kad�k�y�de Apollon Sinemas�nda H�seyin Suat��n �� Yamalar�� adl� oyununda sahneye ��kt�.

Bunlar ufak ama �nemli ad�mlard� ve i�in ilgin� taraf� Osmanl� gibi muhafazakar bir toplumda kad�nlar�n bir tak�m haklar elde etmek i�in verdikleri bu m�cadele baz� kesimler taraf�ndan hi� ho� kar��lanmasa da medeni(!) Avrupa�da oldu�u gibi giyotine g�nderilenler veya sopalanarak �ld�r�lenler yoktu bizde. K�z�yordu baz� kesimler. �iddetle ele�tiriyordu. Hatta zaman zaman zaman tutuklamalar da oluyordu ama kay�tlara ge�en �ld�rme ya da i�kence olaylar� yoktu. ( Ben rastlamad�m. Bilen varsa yazabilir.)
Ancak kad�n haklar� i�in m�cadele eden ve bir bak�ma feminizmin anas� olan kad�n�n ba��na gelenler herhalde pi�mi� tavu�un ba��na gelmi� olabilirdi.

Evet.. Pi�mi� tavu�un ba��na �ncelikle ne gelmi� olabilir? Elbette b��ak.

Feminizmin anas�n�n ba��na gelen �ey ise giyotindi.

Gelecek b�l�mde...

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Feminizm-- 1. B�l�m--alo Mademoiselle-- ba�l�kl� yaz� Sami Biber taraf�ndan 16.11.2021 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.