'Bu vaziyette milletçe bütün enerjimizi içtimai bünyeyi kuvvetlendirecek tedbirler etrafýnda toplamamýz icap ediyor. Korkunç bir içtimai savaþ içerisinde olduðumuzu unutmamalýyýz' (s. 6)

'Her medeniyet ve kültür bu günkü ilmin de kabul ettiði gibi, netice itibariyle bir yaþayýþ tarzýndan baþka bir þey deðildir' (s. 16)

'Dayandýðý müesseseler geliþtirilip kuvvetlendirilmeden, zihniyeti benimsemeden prensiplerine, sadýk kalýnmadan hakiki demokrasi kurulamaz' (s. 16) .

'Fiil ve hareketleri meydana getiren saiklerde, zihniyette deðiþildik yapmadan davranýþlarda devamlý, hakiki bir yenilik temin edilemez' (s. 17)

'Þu halde esas mesele; deðiþmesini istediðimiz þeyleri meydana getiren zihniyetin dayandýðý müesseseleri bir an evvel en mükemmel þekilde kuvvetlendirmek, çarelerini düþünmektir' (s. 18)

'Þu halde bizim iþtirak edemediðimiz, kaçýrdýðýmýz, binaenaleyh telafi etmemiz gereken aslýnda Rönesans deðil; insanýn kafasýnda, zihniyetinde hakiki deðiþmeyi meydana getiren objektif ilmi düþünce hareketidir' (s. 21)

'Bütün dava daima taklitçi bir merhalede kalmadan içtimai inhilale uðramadan yaratýcý bir terkiple kendimize has orijinal bir kültür meydana getirmektir' (s. 26) .

'içtimai deðiþmeler karþýsýnda yalnýz din, hususiyle yalnýz Ýslamlýk mukavemet göstermiþtir' (s. 31) .

'Memlekette hakiki ilim müesseseleri kurulmadýkça, yeter sayýda birinci sýnýf ilim adamlarý bulunmadýkça bütün deðiþmeler kalýptan ibaret kalacak' (s. 61)

'Türkiye'nin geri kalýþýnýn sebebi halkýnýn cehaleti deðil, münevverlerin gerek keyfiyet, gerek kemiyet bakýmýndan kifayetsiz oluþudur' (s. 87)

'Bizde ise tahsil sistemi, bilgi diye verdiði bazý malumat kýrýntýla¬rýna mukabil en bariz milli karakter vasýflarým tahrip eder' (s. 88)

'Ýlim, ferdi gayret ve kabiliyette tezahür etmesine raðmen içtimai seviye ve muhite baðlý olan bir kültür faaliyetidir. Muayyen bir içtimai seviyenin mahsulü olduðuna göre, ancak muayyen bir içtimai muhit içinde inkiþaf edebilir. Binaenaleyh bu þekilde bir muhit hazýrlanmadýkça memlekette ilmi tesis etmeye imkân yoktur' (s. 111)

'Bugün için medeni bir millet, sadece yüzde yüz okuryazarý olan millet demek deðildir. Hakikatte medeni millet, her memleketin nüfusuna nazaran bir avuç teþkil eden birinci sýnýf ilim ve ihtisas ada¬mý yetiþtiren müesseselere sahip olan millettir' (s. 116)

'En medeni milletler ayný zamanda en dindar milletlerdir' (s. 135)

'Mesele eðer Türkiye'nin kalkýnmasý ise, o ne sadece çarþafýn, ne birden çok kadýnla evlenmenin ortadan kalkmasý, ne de ilk tahsil ile mümkündür. Çünkü bunlar dinden ziyade muayyen iktisadi þartlarýn, yaþayýþ tarzlarýnýn meydana getirdikleri: netice mahiyetinde içtimai hadiselerdir. Hakikatte poligami Müslüman olmayan diðer bütün cemiyetlerde de rastlanan bir hadisedir. Bu kanunla, zorla ortadan kaldýrýlmasýyla mümkün olmamakta veya kýsmen muvaffak olunduðu takdirde de, fuhþun çoðalmasýna sebep olduðu için, fayda yerine zarar vermektedir' (s. 136)

'Türkiye gibi geri kalmýþ memleketin þu düstura riayet etmesi gerekir; elde mevcut bütün maddi ve manevi imkânlarý tek hedefe, kalkýnma ve geliþme hedefine yöneltmek, bu esnada gelir temini kadar paran in sarf edilme yerine ve tarýna dikkat etmek. Paranýn akýllýca sarfý meselesi, gelir temini probleminden çok daha mühimdir. Hakikatte geri kalmýþ memleketlerin çektikleri sýkýntýlarýn en mühim sebeplerinden birisi problemlerini ve bunlarýn hallini bilmemekse, diðeri de realist olmamalarýdýr' (s. 145)

'Demokratik hayat, her yaþayýþ tarzý gibi mücerret bir bilgiden ziyade bizzat yaþanmýþ tecrübelere, alýþkanlýklara, görgü ve teamüle dayanýr. Demokratik nizama göre yetiþmemiþ, onun bütün faaliyetlerine ve zih¬niyetine iþtirak etmeyen bir halk kitlesi ile demokrasi kurulamaz' (s. 187)

'ileri bir millet demek, hakiki ilme, ilim zihniyetine ve bunlarla mücehhez olarak yetiþmiþ münevverlere sahip cemiyet demektir' (s. 199)

'Her terbiye sistemi, ait olduðu cemiyetin en asli ve hakiki ihtiyaçlarýna göre ayarlanmýþ olarak tarihi oluþunun çerçevesi içinde karþýlaþtýðý þartlar ve tesirler altýnda þekil almak suretiyle inkiþaf eder' (s. 204)


'Üzerinde durulmasý lazým gelen diðer bir mühim nokta da, sistem olmak vasfým kaybetmiþ, umumi gaye ve prensiplerinden mahrum bir teþkilatýn þu veya bu kýsmýnda ýslahat yapmakla bütün sistemin düzeltilebileceði kanaat ve telakkisidir' (s. 223)

'Hakikatte yüksek tahsil müesseseleriniz iyi deðilse orta tahsili dü¬zeltmenizin manasý olmayacaktýr. Zira taþýdýðý isme layýk olmayan bir üniversiteye iyi bir lise mezunu göndermekle, kötüsünü göndermek arasýnda yüksek tahsil seviyesi bakýmýndan büyük bir fark olmayacaktýr' (s. 224)

'Okuma, sadece memur olmaya yaradýðý müddetçe hiç de karlý, iyi bir geçim, hayatý kazanma vasýtasý deðildir' (s. 245)

'Tahsilde mühim ve esas olan bil¬ginin bizzat kendisi, miktar veya ke¬miyet olmayýp onun ruhi inkiþafý ve fikri tekâmülde oynadýðý roldür. Hele geriþi güzel sistemsiz ve hiç bir seçime tabi tutulmadan edinilmiþ bir bil¬ginin bilhassa bugün için hiç bir kýymeti olmadýðý gibi hafýzaya yük teþkil etmesi ve bu yüzden zihni geliþmeyi zedelemesi itibariyle de zararlýdýr' (s. 249)

'Ýçtimai veya milli terbiyeden maksat, bir cemiyetin istiklalini, hayatýný idame ettirdiðine inandýðý idealleri, büyük ihtilaflara meydan vermeden sulh ve sükûn içinde yaþamasýný temin eden topluluk hayatmý nizama koyan kýymetleri, kýymet ölçülerini ve sistemlerini genç nesillere aþýlamasý, benimsetmesi ve bütün bunlarý tahakkuk ettirip kendilerinde yaþatma azim ve iradesini uyandýracak bir tarzda onlarý yetiþtirmesi demektir' (s. 251–252)

'En müessir kanunlar tatbik edildikleri cemiyetin örf ve adetlerine, a-nanelerine, kýymet telakkilerine dayanmak, onlarý hesaba katmak sayesinde meydana getirilebilmiþtir. Ayný suretle en iyi terbiye sistemleri de ce¬miyetlerin yaþayan, hakiki kýymetleri, örf ve adetleri, cardý ananeleriyle tenakuza düþmemiþ olanlarýdýr. Binaenaleyh maziye esir olmamanýn, onu aþabilmenin yegâne çaresi ondaki hakiki kýymetleri ayýklayýp malzeme olmak üzere yeni terkiplerde ustalýkla kullanabilmektir. Yoksa geçmiþi düpedüz red veya inkâr etmek deðildir' (s. 255)

'Binaenaleyh her þeyden evvel bir ideale kavuþmak lazýmdýr' (s. 259) .

'Hakikatte ideal, bir kýymetler sistemi içinde en yükseðe çýkarýlmýþ bir kýymetten baþka bir þey deðildir' (s. 260)

'Hürriyetten mahrum bir cemiyette fertler, bir lokomotif arkasýna takýlmýþ vagonlar gibidirler, normal zamanlarda, bir harp esnasýnda veya felaket anýnda yol tahrip edilir, köprüler yýkýlýr, raylar sökülür yahut lokomotifi bozulursa ya her þey olduðu yerde kalýr veya darmadaðýnýk bir þekilde etrafa serpilmiþ olur. Çünkü artýk lokomotiften mahrum kalmýþlardýr.

Buna mukabil hür bir cemiyette onun havasýyla mesuliyet ve mükellefiyetlerine müdrik bir þahsiyet olarak yetiþmiþ insanlar, lokomoti¬fe, yani motoru kendi içinde bulunan nakil vasýtalarýna benzerler. Yolun veya içlerinden birinin ikisinin bozulmasýnýn bir ehemmiyeti yoktur. Yol deðiþtirmek suretiyle diðerleri hedefine devam edebilirler' (s. 275–276) .

'Hakiki muallimlik sanatkârlýk gibidir; hususi bir istidada ve temayüle ihtiyaç vardýr' (s. 315) .

'Üniversite demek, her tahsil müessesesinde olduðu gibi, kaliteli öðretim üyesi demektir. Yüksek kaliteli ilim adamlarýna kafi derecede sahip olmayan bir üniversite artýk üniversite olmaktan çýkacak, sadece diploma daðýtan bir müessese haline gelecektir' (s. 339) .



Prof. Dr. Mümtaz Turhan, Garplýlaþmanýn Neresindeyiz? Yaðmur Yay. 1974


Durdu Þahin