UNUTULAN DEÐERLERÝMÝZDEN “SAMAN VE SAMANLIKLAR”

Çocukluðumuzda bugünkü saman balya makinalarý yoktu. Samanýn elde edilmesi ve saklanmasý, çiftçilerimiz ve hayvan besleyenlerimiz için çok özel bir serencama sahipti. Öncelikle, samanýn hammaddesi olan ekinin ekilmesi ve biçilmesinden bahsedelim.

Tarlalar öküzlerin çektiði aðaç pulluklarla sürülürdü. (Biraz ilerleyen zamanlarda pulluklar çelikleþmeye ve atlar tarafýndan çekilmeye baþlandý). Çiftçi kucaðýna baðladýðý büyük bir peþtemalý sol eliyle tutarak,  içine koyduðu tohumlarý sað eliyle hýzlýca ve eþit daðýlmasýna dikkat ederek savururdu.

Haziran sonu ve temmuz baþlarýnda olgunlaþan baþaklarýn, ellik ve oraklarla biçilmesine sýra gelirdi. Orak serencamý o yýllarda çiftçiliðin en önemli etkinlik alanlarýydý. Sabah namazýndan sonra azýklar ve su testileri hazýrlanarak kaðnýlarla tarlaya gidilir kadýn erkek sýrt sýrta verilerek, sol elin parmaklarýna ellikler takýlýr sað elin salladýðý oraklarla olgunlaþmýþ ekinler biçilirdi.

Erkekler daha çok koca orak diye tabir edilen daha büyük oraklarý ve kosalarý kullanarak, daha çok miktarda ekin biçebilirlerdi. Temmuz sýcaðýnda güneþin altýnda çalýþmalar sonrasý, eðer varsa koyu gölgeli bir aðacýn altýnda verilen yemek molasý ve çýkýnlardan çýkarýlan azýklarýn yenmesi, dýþýna terini vermiþ testi veya boduçlarýn buz gibi sularýndan içilmesi, “Orak”ýn en önemli, zevkli ve sevimli safhasýný oluþtururdu.

Biçilen ekinler çocuklarýn da yardýmýyla desteler haline getirilmek için toplanýrdý. Desteler ise, ya kucakta ya da kaðnýlarla yýðýnlara dönüþtürülürdü. Yýðýnlar da, iki alta bir üstte parmaðý olan hafif ve saðlam aðaçlardan yapýlmýþ dirgenler yardýmýyla, kaðnýlara yüklenerek harman yerlerine taþýnýrdý. Harman yerine getirilen saplar, kaðnýlarýn üzerinden en güçlü bir þekilde yükseklere atýlarak harmanlar oluþturulurdu.

Sýra geldi samanýn yapýlmasýna: Aslýnda saman, bir müþtemilattý asýl amaç, en önemli gýda maddesi olan buðdayýn elde edilmesi idi. Bu günkü modern fabrika yemlerinin olmadýðý o yýllarda, hayvanlarýn en önemli gýda maddesi olan saman, buðdayý elde etme mücadelesinin bir sonucu idi.

Düzenli hazýrlanmýþ çakmak taþlarýnýn yine düzenli bir þekilde, ucu eðimli ardýç aðaçlarýna çakýlarak yapýlan düvenlerin  (döven) devreye girme sýrasý gelmiþtir.

Harmanlarýn etekleri bir düven geniþliðinde dirgenler yardýmýyla yayýlarak, bir çift öküz veya tek hayvan ile çekilen düvenler, genellikle çocuklar tarafýndan yönetilirdi. Hatta öküzler veya hayvan iyi eðitildi ise, düvenin üzerine büyükçe  bir taþ veya aðýrlýk koyularak kendi kendilerine dahi harmaný sürebilirlerdi.

Baþaðýndan ayrýlan sap ve saman, yeterince biriktikten sonra kenara çekilerek “týnas” iþlemine geçilir. Bir yandan harman sürülmeye devam ederken, bir yandan da týnaslar esen rüzgarlarda küçük yabalarla savrulmaya baþlanýrdý. Samanýn en inceleri en uzaða, saplarýn kalýn yerleri olan çeçler ise buðdayýn içinde kalýrdý. Holuslar yardýmýyla da buðdaylar çeçlerden ayrýlýrdý. (Holus: Büyük kalbur).

Temmuz ve aðustos aylarýnda esintinin çok pahalý! olduðu ve yönünü de sýk sýk deðiþtirdiði düþünüldüðü zaman; büyüklerimizden dinlediðimiz, “harmanlara ve týnaslara kar yaðdý” gerçeði, samaný – buðdayý elde etme sürecinin ne kadar zor ve uzun sürdüðünü göstermektedir.

Buðdaylarýn pamukla dokunan çuvallara konularak taþýnmasý kolaydý. Ama saman? Büyük yabalarla kaðnýnýn içine yerleþtirilen kýl çadýrlar gerdire - gerdire doldurulurdu. Saman seviyesi yükseldikçe yabayý sallayanýn iþi zorlaþýrdý. Ýnce samanlar kaðnýya binmemek için direnir, en küçük bir serinlikte kendini uzaklara atardý. Öncelikle de kendini atan terli kiþinin yüzüne yapýþmayý çok severdi.

Mahallemizdeki evlerin bir çoðunun alt katlarý ya ahýr, ya da samanlýk olurdu. Kaðný ile getirilen samanlar, yüklenmesinin aksine samanlýðýn önüne indirilmesi çok kolay olurdu. Ama bir zor iþ daha baþlardý ki, yaðmura ýslattýrmadan samanlarýn samanlýk deliðinden yabalar marifetiyle samanlýða doldurulmasý gerekirdi.

Samaný stoklamak çok zor bir iþti. Bazen harar çuvallara doldurulsa da, stok problemi kökten çözülemezdi. Kýþ boyu yaðmur almayacak bir yerde samanýn saklanmasý gerekirdi. (Sakla samaný gelir zamaný).

Rahmetli babam komþularýmýzdan birkaç tanesinin alt bodrumlarýný samanlýk olarak kiralardý. Kýþ boyu her gün sabah akþam ilgili yerlerden çuvallara doldurduðumuz samanlarý günlük ahýrýmýza taþýrdýk.

Samaný yaba ile samanlýk deliðinden içeriye atmak, iþin en kolay yeri idi. Deliði dolan samanlýðýn deþilmesi ise iþin en zor tarafýydý. Ara ara samanlýða girilip, yabalarla samanlýk deliðinin önünün rahatlatýlmasý gerekirdi. Bu süreçte küçük samancýklarýn aðzýna, burnuna, kulaðýna - kuyruðuna girmesinin engellenmesi imkansýzdý.

Bir gün Çavuþlar Mahallesindeki koca evimizin altýna samanlarý atýyordum. Samanlýk hayli dolmuþ, deþeleme iþlemi en zor halini almýþtý. Seviye yükselmiþ sýrtým zaman zaman tavandaki pardýlara dokunmaya baþlamýþtý. Bir kedi aniden sýrtýma týrnaklarýný yapýþtýrdý ve kaçtý. Kediyi göremedim. Herhalde zamanlarýn arasýna kayýp gitti diye düþündüm. Çalýþmaya devam ettim. Hava da kararmaya baþladý samanlýk zifiri karanlýða bürünmüþtü.

Uslanmaz kedi yine sýrtýma týrnaklarýný çakmaz mý? Bu sefer görmeye çalýþtým ama yine samanlarýn arasýnda kaybolduðunu düþünmekle beraber, içime kýcýk girmiþti. Ertesi gün aydýnlýkta samanlýðý incelediðimde bir de ne göreyim? Bizim kedi týrnaklarý, tavanda kopmuþ çýplak haldeki elektrik kablolarý deðil miymiþ: Çok þükür verilmiþ sadakamýz varmýþ. Kedi ile helalleþememek ise diðer bir üzücü nokta…

Selam sevgi ve dualarýmla. Allah’a emanet olunuz.

13 Nisan 2016. Saat: 07.00. Antalya

Yrd.Doç.Dr. Süleyman COÞKUNER

Kaliteli Yaþam Uzmaný