Türk-Ýslam âlimleri serisi – 42

     EBU’L VEFA EL-BÜZCANÝ

               D. 940 – Ö. 998

Tam adý; Ebu el-Vefa Muhammed Bin Muhammed

Bin Yahya Bin Ýsmail Bin el-Abbas el-Büzcani,

Buzgan’da doðduðundan el-Büzcani denildi.

Ýran’da doðmuþ olup Irak’ta vefat etmiþ,

Ölümüne kadar ilim ile ilgilendi.

Amcasý Ebu Amr Muzgali hocasýdýr,

Ebu Yahya Bin Kimib’den dersler almýþtýr,

Matematik ve trigonometriyi çalýþmýþ,

Bu alanda çok sayýda kitap yazmýþtýr.

Saray âlimleri arasýna alýnmýþ,

Astronomik gözlemler için çalýþmýþ,

Trigonometrik kavram, teorem ve formülleri,

Ýlk ortaya koyan Ýslam âlimi sayýlmýþ.

Eserleri Avrupa’da kaynak sayýlýr,

Sinüs ve tanjant tablolarýný yazmýþtýr,

Trigonometrinin babasý sayýlmýþ,

Onun kurallarý bugün de kullanýlmýþtýr.

Onun formülleri Batý’da geç anlaþýlýr,

Johann Müller tarafýndan açýklanmýþtýr,

Diophantos ve Batlamyus’u incelemiþ,

Kendi görüþünü katýp açýklamýþtýr.

Sinüs’e “Ceyb”, tanjant’a “Zýl” adý vermiþ,

Batý kendi lisanýyla ortaya atmýþ,

Sekant’ýn kâþifi Kopernik bilinse de,

Ebu El-Vefa ondan önce bunu açýklamýþ.

Morite Candon ve cara da Vaux demiþ,

“Ebu El-Vefa en büyük âlim biriymiþ,”

Cebir ilminde de öncü sayýlýyor,

Bilinmeyen dördüncü denklemi açýklamýþ.

Matematikte ona borçlu dünya ilmi,

O koymuþtur batý ilminin temelini,

Batý dünyasý bin yýl sonra ancak anlamýþ,

Ebu El-Vefa gibi deðerli bir âlimi!

Ýslam âlimlerini Irak’a toplamýþ,

Baðdat ki; o zamanýn ilim dergâhýymýþ,

O devirler Ýslam’ýn altýn çaðýdýr,

Ýlim meclisleri her yerde yapýlýrmýþ.

“Kitab’ül-Kamil” trigonometri ve Astronomi,

Detaylý anlatýlýr yýldýzlarýn hareketi,

Yazma nüshasý Paris Kütüphanesi’ndedir,

Denir “Sedilot” tarafýndan tercüme edildi.

“Ez-Ziyc’üs Þamil” astronomi üzerineymiþ,

Ýnce ve isabetli gözlemler içerirmiþ,

“Kitabun fil-Felek”, “Kitabun Fahirun bil Hisab”,

“Kitab’ül Medhal ila Aritmetik” eseriymiþ.

Paris Kütüphanesi Ýslam’i eser dolu,

Bunlar Ýslam âlimlerinden çalýnmýþ oldu,

Bizler hengâme içine sürüklenmiþken,

Batý bu eserlerle çevirdi her yolu.

Koltuk ve kabile hýrsý bizde hükümlü,

Ara sýra çýkarýp oynarýz bu formülü,

Kardeþi kardeþe kýrdýranlara kanarýz,

Baþýný kuma sokarmýþ o günkü devletlû.

Þair, Araþtýrmacý, Yazar: Abdullah Yaþar Erdoðan

Zahiruddin Beyhaki, “Tarihu Hukema-il-Ýslam” kitabýnda, Ebü'l Vefa'nýn þu sözlerini nakletmektedir: " Mal, can emniyeti ve sýhhat olmadan yaþanýlan hayat, hayat deðildir. Bir kimse sana, söz ile üstün gelirse aldýrma, yeter ki sükût ile galip gelmesin. Bir kimsenin seviyesine uygun olarak arkadaþlýk et. Eðer sen cahile ilimle, laubaliye ciddiyetle muamele edersen, arkadaþýna eziyet etmiþ olursun. Hâlbuki sen, onlara sýkýntý vermekten uzaksýn. Sözüne ancak ihtiyacý anýnda kýymet verenle sohbet etme. Hocanýn hakkýný gözetmemek ahlaka sýðmaz. Düþük, karaktersiz kimselerle görüþüp konuþma! "

Ünlü bilim tarihçisi Plorian Cajori, “History of Mathematick” adlý eserinde onun hakkýnda: " Ebü'l Vefa þüphesiz ki, Harezmî’nin matematik ve cebirdeki buluþlarýný önemli ölçüde geliþtirdi. Özellikle geometri ile cebir
arasýndaki münasebetler üzerinde durdu. Böylece bazý cebirsel denklemleri geometri yoluyla çözmeyi baþardý ve diferansiyel hesabýn ve analitik geometrinin temelini kurdu. Bilindiði gibi, diferansiyel hesap, insan zekâsýnýn bulduðu mühim ve pek faydalý bir mevzu olup, ilim ve teknolojik muasýr geliþmelerin temel kaynaðýný teþkil etmektedir. Ayrýca, Battani'nin trigonometrileriyle ilgili eserlerini inceleyerek, girift ve anlaþýlmayan yönlerini açýklýða kavuþturdu."