Bir efsaneydi efsaneydi senle beraber olmak

Gözlerinde buluþup ellerine dokunmak

Saatlerce uzanýp hep yanýnda kalmak

Bir efsane senle beraber olmak...

************************************

Hatýrladýnýz mý, bu þarkýyý?

Sevgili Hakan Peker'in Bir efsane ismini taþýyan ilk albümü 1989 tarihinde piyasaya çýktý. Ben o zamanlar 13 yaþýndaydým:)

Bugün ise bu þarkýyý radyoda duyunca, efsanenin ne demek olduðunu yazmaya karar verdim.

Kökeni Farsça olan efsane kelimesi Türkçede yerleþik þekilde deðerlendirilen önemli sözcüklerden biridir. Özellikle taþýmýþ olduðu anlam eþliðinde farklý amaçlar altýnda kullanýlýr.

Efsane ya da söylence, hem anlatýcý hem de dinleyiciler tarafýndan insanlýk tarihinde yer aldýðýna inanýlan veya öyleymiþ gibi algýlanan insan eylemlerinin yer aldýðý bir anlatýdan oluþan bir folklor türüdür. 

Kelime itibariyle efsane zaten olaðanüstü olaylar veya kiþiler demek. Bu gibi kiþilere rastlamak çok zordur. Bunlarýn hayatta olup ta halen aramýzda dolaþýyor olmalarýnda ise yaþayan efsaneden bahsederiz.

Türklerin en eski destaný Yaratýlýþ Destaný'dýr. 

Bu destan Tanrý Kayra Han'ýn ilk insaný ve dünyayý yaratmasýný konu edinir.

Türk mitolojisi, tarihi Türk halklarýnýn inanmýþ olduklarý mitolojik bütüne verilen isimdir. Eski efsaneler, Türk halklarýnýn eski ortak inancý Tengricilikten ögeler taþýmaktan ziyade sosyal ve kültürel temalarla doludur. Bunlarýn bazýlarý sonradan Ýslâmî ögeler ile deðiþtirilmiþtir.

Saha araþtýrmasý neticesinde derlenen efsaneler konularýna göre beþ ana baþlýða ayrýlmýþtýr. Bu baþlýklar; Oluþum Efsaneleri, Dinî Þahsiyetlerle Ýlgili Efsaneler, Olaðanüstü Varlýklar ve Olaylar Ýlgili Efsaneler, Tarihî Efsaneler ve Yer Adlarýyla Ýlgili Efsanelerdir.

Efsane metinlerinde, düz konuþma diliyle ve her türlü üslup kaygýsýndan uzak, hazýr söz kalýplarý ve söyleyiþleri görülür. Efsanede, bazen, olaðanüstü olaylar ya da insanüstü güçlere sahip kiþilere yer verilebilir. Dünya milletlerinin farklý içerik ve yapý özelliði taþýyan efsane metinleri vardýr.

Efsanelerin amacý bir topluma ait pek çok sosyal ve kültürel unsuru barýndýran efsaneler, halk arasýnda yaygýn bir þekilde bilinmektedir. Yaþanýlan olaylardan bir hisse çýkarmak ve bunlarý gelecek kuþaklara aktarmak amacýyla anlatýlan efsaneler, günlük yaþamýn içinde yer alan pek çok konu edilir. 

Efsaneler ve destanlar bir milletin ruhu, atardamarýdýr. Bir insan nasýl ki ruhsuz var olamazsa milletler de efsane ve destan sýz olamaz. Dil, din, inançla ilgili bütün bilgileri efsanelerde bulmak mümkündü. Efsaneler içerisinde milletin kültür kodlarýný barýndýrýr. Efsanelerin türleri Mitolojik efsaneler: Birçok tanrý ve tanrýçanýn yer aldýðý efsanelerdir. 

Doðaüstü efsaneler: Genellikle doðaüstü varlýklarýn (örneðin hayaletler, vampirler, cadýlar) yer aldýðý efsanelerdir.

Tarihi efsaneler: Geçmiþte yaþamýþ kiþilerin ve olaylarýn yer aldýðý efsanelerdir.

Mitolojik hikayeler kenti Adýyaman’dýr.
Daðlarý, ovalarý, yüzen adalarý, nehirleri, barajlarý, þifa kaynaklarý, tarihi eser ve deðerleri, yeraltý ve yerüstü kaynaklarýyla ülkenin önemli þehirleri arasýnda yer alan Adýyaman, efsaneleriyle de ilgi çekiyor.

Efsane kelimesi mecaz anlamda, olaðanüstü baþarý göstermiþ kiþi ya da kurum olarak da belirtilir.

Mitler ise genel olarak doðaüstü kiþi, varlýk ve olaylarý ele alan, tarihi ya da doðal bir fenomeni açýklamak adýna uydurulmuþ kurmacalardýr. Efsaneler ise tarihte gerçekten olmuþ olaylar ya da yaþamýþ kiþiler hakkýnda anlatýlagelen, yahut da realiteye baðlý kalarak uydurulmuþ söylencelerdir.

Mit bir inanýþ biçimidir. Efsane gibi kutsal ögeler içerir. Efsanelerde ve mitlerde zaman kavramý eskiden denilerek anlatýlmaktadýr.

Efsaneler nesilden nesil e aktarýlýr belirsizdir, katýlýmcýlar tarafýndan asla tamamen inanýlmaz, ayný zamanda kararlý bir þekilde þüphe edilmez. Halk arasýnda oluþturulmuþ olan ve dilden dile anlatýlan hikayelere verilen isimdir. Bu anlatýlan hikayeler sanki gerçekmiþ gibi aktarýlmaktadýr. 

Halbuki, efsane olarak adlandýrýlan hikayeleri kimin söylemiþ olduðu bilinmemektedir. Ancak, dilden dile yayýldýðý için gerçek bir hikaye olduðu düþünülmüþtür. 

Tanýmdan anlaþýldýðý üzere, sözlü edebiyat ürünü olan efsanelerin kaynaðý belli deðildir ve dilden dile aktarýlarak bugüne kadar gelmiþlerdir. Efsanelerin en belirgin özelliði, hayal ürünü (kurmaca) olmalarý ve olaðanüstü (gerçek dýþý) konu ve kiþileri içermeleridir ve temelinde inandýrýcýlýk vardýr. Olaylarý anlatan ve dinleyen bunlarýn gerçek olduðuna inanýr. Ýnandýrýcýlýðýný kaybedenlerin yaþama þansý kalmaz. Gerçeklerden uzaktýr, olaðanüstü özellikler barýndýrmaktadýr. Geleneksel Türk Efsaneleri: Albat Daðý Ejderhasý Eteðinde Ortanca Çeþme'nin bulunduðu Albat Daðý'ndan, bir ejderha çýkmýþ. 

Suzan (Suzi) ve Kýrk Azizler Daðý.

Þah-ý Meran (Þahmeran) 

Kýz Kulesi (Battal Gazi) 

Yabangülü (Ege'de Bir Çingene Efsanesi) 

Karacadað. 

Ferhat ile Þirin.

Efsanelerin bir yaný az çok tarihe dayanmakla beraber, inanýlmaz olaylarla süslüdürler. Tarihleri yüzyýllar, belki de binyýllar öncesine dayanan efsaneler, yazaný ve söyleyeni belli olmayan anonim folklor ürünü olduklarý için farklý yörelerde benzer efsanelerin anlatýldýðý da bir gerçektir. Çok eski çaðlardan beri kuþaktan kuþaða aktarýla gelmiþ, anonim halk edebiyatý ürünleridir. Konularýný bir kiþiye, bir olaya veya bir yere dayandýrýr. 

Anlatýlanlar, büyük ölçüde inandýrýcýlýk özelliði taþýrlar çoðunlukla, olaðanüstülük aðýr basar. 

Efsane ve masal ayný þey mi? Efsane Ýle Masal arasýndaki farklar efsane hem anlatan, hem de dinleyen tarafýndan genellikle gerçek olarak, masal ise hayal ürünü olarak bilinmektedir. Efsanelerde gerçek veriler bulunmaktadýr, masallarda tarih, kiþi ya da mekan bilgisi gerçeðe dayanmamaktadýr. 

Efsaneler derinleþtirilerek anlatýlýr, masallar sadedir.

Semra EROÐLU Þiirleri sevdiren kadýn 

19/07/2023