CEMÝL MERÝÇ’ÝN AKIL DEFTERÝ

M.NÝHAT MALKOÇ


Türk milletinin âb-ý hayat hükmünde deðerleri ve deðerlileri vardýr. Bunlardan birisi de Cemil Meriç’tir. Meriç, ömrünü düþüncenin girdabýnda geçirmiþ, Osmanlý’nýn inkýrazýný içinde yaþamýþ ve hissetmiþ bir akýl hocasýdýr. O, fikir namusunu yüreðinin derinliklerinde hissetmiþ, eðilip bükülmeden ve yalpalamadan dimdik ve haysiyetli bir duruþ sergilemiþtir.

Cemil Meriç, genç yaþta görme yetisini kaybetmesine raðmen ömrünün son anýna kadar bu milletin selâmeti için düþünme gücünü diri ve canlý tutmuþtur. Bizim görmediklerimizi görmüþ, bizim hissetmediklerimizi hissetmiþ, bizim duymadýklarýmýzý duymuþtur. Bu ülkenin gençlerine yepyeni ufuklar açmýþtýr. Bizler ondan çok þey öðrendik. Doðuyla Batý arasýnda sýkýþýp kalan bu milletin kurtuluþ reçetesini o sundu bize.

Türk mütefekkirleri arasýnda sözüyle özü bir olanlarýn baþýnda gelir Cemil Meriç… Bu büyük Türk aydýnýnýn adýný muhayyilemize kazýyan birbirinden güzel ve çarpýcý sözleri vardýr. Bunlardan bir buket yapýp sizlere sunmak istiyorum:

“Sol ve sað… Çýlgýn sevgilerin ve þuursuz kinlerin emzirdiði iki ifrit… / Kendi gerçeðimizi kendi kelimelerimizle anlayýp anlatmak, her namuslu yazarýn vicdan borcu. /
Murdar bir halden muhteþem bir maziye kanatlanýp uçmak gericilikse, her namuslu insan gericidir. / Kelam, bütünüyle haysiyettir. / Kamus, bir milletin hafýzasý, yani kendisi; heyecanýyla, hassasiyetiyle, þuuruyla. / Ýzm’ler idraklerimize giydirilen deli gömlekleri. /
Slogan, ilkelin ideolojisi. / Ýdeolojiler, uçurumlarý aydýnlatan hýrsýz fenerleri. / Kitaptan deðil, kitapsýzlýktan korkmalýyýz.

Hafýzaya çakýl taþý gibi saplanan bilgi kýrýntýlarýna yeni bir ad bulduk: kültür. / Kitap, istikbale yollanan mektup… Smokin giyen heyecan, mumyalanan tefekkür… / Tarihimiz, mührü sökülmemiþ bir hazine…. / Her toplum bir kitaba dayanýr: Ramayana, Neþideler neþidesi veya Kur’an… Senin kitabýn hangisi? / Duygunun asaleti, kuvvet ve isabetindedir. / Yýðýn düþünmez, maruz kalýr. / Bayaðý, hissetmeyendir. / Gerçek hükümdarlar, ebedî hükümrandýrlar. Hazineleri yaðma edildikçe zenginleþirler. / Meçhule açýlan bir kapýdýr kitap. Meçhule, yani masala, esrara, sonsuza… / Mütercim, mutlak’ý arayan bir çýlgýn, “felsefe taþý”ný bulmaya çalýþan bir simyagerdir.

Þiir ne bir teþrih masasýdýr, ne bir teþhir çarmýhý... / Polemik zekâlarýn savaþýymýþ. Zekâlar birbiriyle savaþmaz. Kinlerin, peþin hükümlerin, gizli çýkarlarýn savaþý, polemik. Eski bir inancý yok etmek isteyen yeni bir düþüncenin savaþý… Ve her mübariz kendi cephesinde muzaffer… / Yaþayanlarý yöneten ölülerdir. Demek ki öldürülmesi gereken ölüler de var. / Gitmek, kaderin hatalarýný düzeltmektir. / Kahramanlýk, hatada ýsrar etmemektir. / Asya’nýn bütün evlatlarý içinde Batý’nýn ilk benimsediði: Zerdüþt… / Aldatmayan tek sevgili var dünyada: mutlak güzel…”

Cemil Meriç dünyaya ve yaþanan hadiselere hep ibret gözüyle bakmýþtýr. O, hadiselerin görünen yüzünü deðil, içe yansýyan cephesini teþhir ve tespit etmiþtir. Hayata pembe gözlükle bakmadýðý gibi kalýn camlý, koca çerçeveli gözlüklerin arkasýndan da bakmamýþtýr. Olmasý gereken noktada durarak gördüklerini teþhir ve tespit etmiþtir. Onun dünyaya, hayata ve insana bakýþýný yansýtan veciz sözlerine kaldýðýmýz yerden devam edelim:

“Her çað kendi kelimelerini söyletmiþ kelimeye; her demagog(lâfazan) kendi yalanlarýný… / Ýrfan, düþüncenin bütün kutuplarýný kucaklayan bir kelime… / Ýrfan, kemale açýlan kapý, amelle taçlanan ilim... / Kültür, homo ekonomikus’un kanlý fetihlerini gizlemeye çalýþan birer þal... / Kültür, kaypaklýðý, müphemiyeti ve seyyaliyetiyle Avrupa’dýr. Tarif edilmeyen, edilemeyen bir kelime… / Batý’nýn düþünce tarihi akýlla naklin mücadele tarihi… / Din, Avrupa için bir afyondur, bütün ideolojiler gibi…

Avrupa tarihi, bir sýnýf kavgasý tarihidir. / Raskolnikov sarsýntý geçiren bir toplumda yapayalnýzdýr. Dosto gibi... / Þuuraltý(psikanaliz) her istediðini kolayca elde eden mutlu azýnlýðýn imtiyazý… / Kendini tanýmak, marifetlerin marifeti… / Belki de medeniyet uyuyor ve zaman zaman rüya görüyor. / Savaþ bir irþat… Savaþ, ýþýkla karanlýðýn diyaloðu… Düþman, gözü baðlý olandýr. / Bu çökmeye hazýr medeniyet üç sütün üzerinde duruyor; süngü, açlýk, fuhuþ…/ Tarihi yaratan, fertle yýðýn arasýndaki anlaþmazlýk…

Çatýþmasýz toplum beraber otlayan, beraber geviþ getiren adsýz bir sürü… / Tarihin mimarý: isyan, kadere, zamana, insana… / Dahi, münzevi bir yýldýz; anasýz doðan çocuk, anasýz doðan ve zürriyetsiz ölen… Zirveden zirveye akseden þarký… / Kronoloji: aptallarýn tarihi… / Din, bir susuzluk, sonsuza karþý duyulan özlem. Bilgi deðil, aþk… / Hapishane, maskelerin çýkarýldýðý yerdir. / Mahalle kavgalarý, tefekkürün zirvelerine ulaþmamalý…”(Bu Ülke- Cemil Meriç-Ýletiþim Yayýnevi)

Cemil Meriç’in defalarca okuduðum þaheseri olan ‘Bu Ülke’ den derlediðim veciz sözlerden bir kýsmýný sundum sizlere. Bu belâgatli sözlerin her biri bir kitap hacminde anlatýlacak duygu ve düþünceleri yoðun bir içerikle anlatýyor. Uluslararasý düzeyde itibar gören ve içinde yaþadýðý topluma eleþtirel gözle bakabilen bu güzel insaný anlamak için kafa yormamýz gerekir. Zira onun teþhis ve tespitleri müþahhas hakikatlerden besleniyor. Cemil Meriç’in akýl defteri bizim ilham kaynaðýmýz olmalýdýr. Aksi halde kendi etrafýmýzda döner dururuz. Azgýn dalgalara ve þiddetli fýrtýnalara karþý sakin bir limana sýðýnamayýz.