“Modern devletler eðitimi hem sosyal ekonomik kalkýnma hem de bir ulus oluþturma aracý olarak gördüler.” Diyor gazeteci Þahin Aybek. Eðitimin amacý ancak bu kadar kýsa ve gerçekçi anlatýlabilir.

          Öðrencilik yýllarýmýzda okuduk ders kitaplarýnda. Ülkemiz az geliþmiþ bir ülkedir. Kalkýnmakta olan bir ülkedir. Kýsa sürede dünyanýn sayýlý güçleri arasýna gireceðiz. Ýtalya düzeyine ki, sanayi kast ediliyordu, on yýl kalmadan eriþeceðiz. Almanya’yý da yakalayacaðýz! Öðretmenlerimizin ulus olma konularýndaki coþkulu anlatýlarý kanýmýzýn akýþýný daha bir hýzlandýrýrdý. Çocukluk, ilk gençlik, delikanlýlýk yýllarýmýzý böyle tatlý hayallerle yaþadýk.

         Öðrenim düzeyimiz yükseldikçe algýlama gücümüz de arttý. Ülke sorunlarýna, kalkýnma çalýþmalarýna daha bir yakýndan bakma anlayýþýmýz, hevesimiz daha bir körüklendi. Almanya’dan izne gelen gurbetçi büyüklerimizin ballandýrarak anlattýklarý batýnýn kültür ve refah düzeyiyle ilgili masalsý öykülerini hayranlýkla dinlerdik.

         Daha sonra Avrupalýlarýn kurduðu birliðe gireceðiz hayâlýyla yaþadýk yýllarca. AB’ye bir kabul edilirsek güneþ daha bir parlak ýþýklarla doðacaktý ülkemiz ufuklarýnda. Ýþsizlik, enflasyon gibi tanýmlar silinecekti hafýzamýzdan. AB’ye kabul edilmeyeceðimizi artýk konuþmaya baþlayan çocuklarýmýzdan coronadan ölüm meleðiyle cebelleþen en yaþlýmýz da farkýnda artýk!

         Ülkemizde sýk sýk müfredat deðiþikliði, sýk sýk Milli Eðitim Bakanlarýnýn deðiþmesi, atanan her yeni bakanýn eðitim çalýþmalarýný farklý yöntemlerle sürdürmesi isteði; eðitim-öðretim alanýnda da çaðý yakalamamýz olanaklý olmuyor. Denetimsiz bir kurum düþünülebilir mi? Okullarýmýzýn yýl içinde en az iki kez teftiþ geçirmesi amaçlanýrdý. Sene baþýnda müfettiþler okul idaresini, öðretmenleri teftiþ eder. Varsa aksayan yönler; önerilerini söyleyip okuldan ayrýlýr. Ýkinci kez sene sonuna doðru teftiþ yapýlýr, çalýþmalar deðerlendirildi. Müfettiþler sýnýfa girmiyor, öðretmenlerin çalýþmalarý deðerlendirilmiyor yetesiye…

         Sonuç PISA (Uluslararasý öðrenci deðerlendirme programý), TIMMS (Uluslararasý matematik ve fen bilgisi çalýþmasý) deneme sýnavlarýnda öðrencilerimiz yüzümüzü güldürecek sonuçlar alamýyor maalesef. Hele ülkemizdeki üniversite sýnavlarýnda bazý derslerde sýfýr çeken öðrencilerimizin fazla olmasýnýn acýsýný ulus olarak ne kadar hissetsek de; çözüm için gerekli çalýþmalardan uzak kalýyoruz!..

         Eðitim-öðretim, kültür, sanat, endüstri, spor vb. alanlardaki baþarýlarýna parmak ýsýrtan AB’nin saygýn üyesi bir üyesi Finlandiya’nýn bu andaki durumuna nasýl geldiðini irdeleyelim. Fin kültürünü yükseltmek isteyenlerin baþýna Snelman adlý yurtsever bir Finli geçer.

         John Wilhelm Snelman (1806-1881) yýllarý arasýnda yaþar. Snelman, dönemin büyük bir kültür insaný, derin bir filozof ve ünlü bir siyasetçi. Büyük ünü, Fin Kültürünü yaratan halk öðretmeni olmasýndan geliyor. Bataklýk ülkesini beyaz zambaklar ülkesine dönüþtürme düþüncesini þöyle açýklýyor.

         “Finlandiya her zaman emperyalist iki büyük komþusu Rusya ve Ýsveç tarafýndan iþgale uðrama tehlikesi ile karþý karþýyadýr. Ne zaman bizim ülkemiz büyük komþulardan daha yüksek bir uygarlýða sahip olursa ancak o zaman tehlike savuþturulmuþ olur.”

         Snelman, bir avuç genç öðretmen, din adamý, avukat, memurla birlikte halka eðitim-öðretimi yaymak amacýyla büyük bir seferberlik ilan etmiþ. Bu konuda þöyle seslenirmiþ:

         “Aydýn olmak demek modaya uygun elbise, þapka giymek ve kolalý gömlek giymek deðildir. Aydýn kesim halkýn beyni konumundadýr. Halkýmýz sizi iyi bir eðitim aldýktan sonra yüksek bir gelir elde ediniz, geceleri eðlenesiniz diye o konuma getirmedi. Böyle olanlar gerçek aydýn olamazlar. Onlar yozlaþmýþlardýr. Amaç ulusal düþ, ulusal ruh, ulusal iradeyi güçlendirmektir.”

         Snelman, bütün köylüleri, iþçileri, imalatçýlarý ve bütün halk kesiminin her yönden aydýnlanmasýný öðrenim ve eðitim hayatýnýn en önemli görevi saymýþ. Ülke halkýnýn çoðunluðunun böyle ilkel, görgüsüz ve eðitimsiz kalmasýna seyirci kalmak ayýptýr, suçtur… Uygarlýk meþalesiyle aydýnlanan bir insanýn buna duyarsýz kalmasý cinayettir gibi takdire þayan fikirlerle halkýný uzun yýllar süren uykudan uyandýrmýþ.

         Finler, kendileri için geceli gündüze katan ve zorluklarý göðüsleyen liderlerinin çaba ve çalýþmalarýna bigâne kalmaz. Uygarlýk yolunda girdikleri savaþta halk olarak bir vücut olup birlikte yürürler. Okullar açýlýr. Bilim insaný yetiþtirmek için öðrenciler kýtanýn en donanýmlý üniversitelerine eðitime gönderilir. Tarým, sanayi için baþarýlý çalýþmalar yapýlýr. Çoðu cahil halk aydýnlanmanýn nimetlerine kavuþur. Hastalýklarýn önü alýnýr. Ve Finlandiya günümüzde özellikle eðitim sistemiyle dünyaya örnek bir ülke konumuna yýllar önce kavuþur.

         Finlandiya ulusu, Snelman’ýn kalkýnma adýna yaktýðý meþale ülkesinin tüm kesimlerince kuþaktan kuþaða taþýnarak ülkelerinin kalkýnmasýný, aydýnlanmasýný saðlar… Fin halký bilim ýþýðýnda uygarlýðýn tüm nimetlerinden yaþayýp ak laleler ülkesi haline getirdikleri buzlar ülkesinde gönençle yaþýyorlar þimdi…

         Bu bilgileri ikinci kez okuduðum Atatürk’ün de okuyup askeri okullarda okutulmasýný zorunlu tuttuðu Beyaz Zambaklar Ülkesi adlý kitaptan edindim. Bizde bu iþler kalkýnma, aydýnlanma hamleleri nasýl geliþti?

         Yýkýlmýþ bir imparatorluðun külleri üzerine yeni bir devlet kurdu ulusumuz Atatürk önderliðinde. O yýllarda kahýr çoðunluðu köylerde oturuyordu halkýmýzýn. Týpký Fin halkýnýn aydýnlanma öncesi durumundan farksýzdý durumumuz. Okuma-yazma yok. Hastalýklar alabildiðine baskýn. Yol yok, su yok. Yok yoklar adým baþý! Elektriðin ne olduðunu kýrsal kesimde bilen yok dersek abartý yapmayýz.

         1935 yýlýnda Atatürk, eski kurmay subaylarýndan Saffet Arýkan’ý M.E. Bakaný atar. Ve ayný yýl efsanevi eðitimci Ýsmail Hakký Tonguç bakan tarafýndan Ýlköðretim Genel Müdürü olarak göreve getirilir. Okulsuz eðitimsiz köylerimizin aydýnlanma seferberliðine baþlanýr. Önce eðitmen kursu açýlýr. Köylere bir an önce öðretmen göndermek hedeflenir. Bu çalýþmalar ýþýðýnda köy öðretmeni yetiþtirmek için projeler üretilir.

         Nihayet 1940 yýlýnda gerekli yasa çýkarýlarak 1954 yýlýnda kapýlarýna kara kilitler asýlýncaya kadar yýl yýl 21 Köy Enstitüsü açýlýr.  Yetiþtirilecek öðretmenin köyün özelliklerini tanýyan, köyde önderlik yapacak nitelikte olmasý hedeflenir. Bunun için klasik öðretmen yetiþtirilmesi yöntemlerinden öte farklý eðitim yöntemlerinin uygulanýr. Öðretmene, köyde sadece okuma yazma çalýþmasý yapmayýp, halký eðitme, aydýnlatma görevi de verilir.

         Benimsenen ilkeler, okuyan, düþünen bireyler yetiþtirmek. Halka yönelme, ulusça çaðdaþlaþma, uygarlaþma, vatan ve insan sevgisi, sosyal bilinç geliþimi, kuru ezbercilik deðil öðrendiðini uygulama, çevre ve doðayý, toplumu deðiþtirip geliþtiren iþ eðitimi… benzeri ilkeleri hayata geçirecek bilgi ve beceri donanýmýna sahip öðretmen yetiþtirdi bu kurumlar… Kýsa sürede köylerimize ýþýk oldu enstitülü öðretmenler. Aralarýndan yazarlar-þairler çýktý yüzümüzü ak eden.

         Ülkemizde ise, Köy Enstitülerinin fikir babasý ve gecesini gündüzüne katarak savaþ yýllarýnýn olanaksýzlýklarý içinde okullarýn açýlmasý için insanüstü çaba harcayan Ýsmail Hakký Tonguç ve uygulamada kendisini koþulsuz destekleyen M. E. Bakanýný görevden alýnmasýný izledik. O insanlarý itibarsýzlaþtýrdýk. Lakin kapatýlmalarýnýn üzerinden neredeyse üççeyrek yy. geçen Köy Enstitülerinin yaþamýmýza yaptýðý olumlu katkýyý unutamýyoruz.

         Sonuç ne oldu. Finlandiya birlik beraberlik içinde bilim insanlarýnýn yolundan giderek her yönüyle örnek ülke olurken bizim büyük emeklerle açtýðýmýz köy okullarý da bir bir kapandý. Ülke koþullarýna uymayan uygulamalar sonucu üretici olan köylümüz kentlere taþýndý. Anadolu topraklarý yetesiye iþlenmez oldu. Büyük kentler köy görünümü aldý. Kalabalýklaþan kentlerde eðitim-öðretim sorunlarý gün gün katmerleþerek çözüm bekliyor...

         Çözüm, Finlandiya örneði, çözüm, cumhuriyetin kuruluþ ayarlarýna dönmek, çözüm okuyan, sorgulayan üretken bireyler yetiþtirecek biçimde müfredatlar uygulamak… Çözüm köylerimizi canlandýracak köy Enstitüsü deneyimizi günü koþullarýnda yeniden uygulamaya koymak. Çözüm kiþisel siyasý hýrslarý býrakýp birlik beraberlik içinde kalkýnma hamlesini yeniden baþlatmak. Çözüm: Süper güçlere boyun eðmemek için Türk Kültürünü onlarýn kültür düzeyinin üzerine çýkarmak için çok çalýþmak…Atatürk’ün dediði gibi: “Tek bir þeye ihtiyacýmýz var çalýþkan olmak.”