“Akıl:
düşünme anlama ve kavrama gücü.” TDK.
Doğru yanlış, iyi kötü, çirkin güzel,
yararlı zararlı gibi olay ve olgular arasında, toplum ve doğanın zararına
olanlardan kaçınmak, yararına olanlara yönelmek için seçim yapmamızı sağlayan
yönetim merkezidir, diyebiliriz aklımız için. Akıl, İnsanın düşünüp doğrudan,
güzelden, iyiden, yararlıdan yana karar vermesini sağlayan güçtür. Yani insanın
İnsanlaşma yolunda ışığı, kılavuzu, yol arkadaşıdır, akıl. İnsan, aklıyla karar
verir. Aklıyla sorunları çözerek, engelleri aşarak yol alır.
Akıl üstüne, herkes, akıl yürütmüş, Filozoflar,
yazarlar, düşünürler… Her biri kendi özgün düşüncelerini ifade ederken,
birbirlerinden farklı sonuçlara ulaşmışlar.
Bu farklı sonuçlar, genel olarak aklın
doğuştan bilgiye sahip olduğu ya da aklın doğuştan bilgiye sahip olmadığı gibi,
geçmişten günümüze sürüp gelen felsefi tartışmaların konusu olmuştur.
Farabi (İran asıllı İslam filozofu), Aristo’nun (Antik Yunan filozofu) yolundan
giderek, “insanda var olduğu şekliyle, aklın, bazı bilgileri doğuştan
getirdiğini ancak potansiyel hâldeki bu aklın, mantıksal çıkarım yoluyla ve
duyulara dayalı olarak bilgiyi açığa çıkardığını” söyler.
John
Locke’a (İngiliz filozof) göre, “doğuştan sahip olduğumuz
hiçbir bilgi yoktur. Aklımızda, düşüncemizde bulunan bilgilerin kaynağı deneyimlerimizdir”
der.
Bu uzayıp giden tartışmaları, tartışmaktan
hoşlananlara bırakarak akıl’a dönelim.
Bilgi
aklı besler, akıl bilgiyi süsler.
İnsan, biyolojik olarak doğar, beslenir, büyür, ürer ve ölür. Yani var
oluşunda hayvanların özelliğini taşır. İnsanın ilk aklı (Biyolojik akıl) da
hayvanidir. İçgüdüler ve dürtülerle sınırlıdır. Bu doğal aklın herkeste eşit
olduğu varsayılmaktadır.
Ne var ki İnsanın beyni bilgiye de aç doğar.
İnsanın bedeni geliştikçe bilgisi, dolayısıyla, İnsani aklı da gelişir.
Bilgilerle beslenen bu akla, Beşeri akıl ya da insani akıl diyoruz. Burada,
Rasyonel akıldan söz etmedim. Çünkü aklı nasıl adlandırırsanız adlandırın, sonuçta
İnsana özgüdür.
Okuyup öğrenirseniz, kendi aklınızın
efendisi olursunuz. Okuyup, öğrenmezseniz elin aklının kölesi olursunuz.
“Öğrenmeden kazancımız daha iyi ve daha akıllı olmaktır” diyor. Montaigne (Fransız yazar)
İnsanların birbirinden farkı, aslında,
insani akılarının (beşeri akıl) farklılığından doğmaktadır. Bu farkı insanların
çoğunluğu fark edemez. O yüzden kendisini akılı sanır.
“Kim, kendini akılsız sayar ki? Aklını beğenmemesi
için aklından ötesini görmesi lazım” der. Montaigne
İnsanların büyük bir çoğunluğu yaşamasına
yetecek, kendi sorunlarını çözebilecek kadar bilgi sahibi olmayı yeterli bulur.
***
“Düşünce: dış dünyanın insan zihnine
yansıması.” TDK
“Zekâ: İnsanın düşünme, akıl yürütme,
objektif gerçekleri algılama, yargılama ve sonuç çıkarma yeteneklerinin tamamı,
feraset” TDK
“Zekâ doğuştan gelen bir yetenek,
akıl ise onu kullanma yetisidir.” Ekşi sözlük
Bellek (hafıza): insan beyninde saklanan bilgiler
toplamı. Aklın arşivi diye tanımlayabiliriz.
Şimdi bu kısa tanımlardan sonra, aklın
nasıl çalıştığına bakalım. Bunun için, bu konuda düşünen, çalışan düşün
insanları ve bilim adamlarının hoş görüsüne sığınarak bir kurgu ve çıkarsama
yapmak istiyorum.
Diyelim ki size bir soru soruldu.
Soru, kulağınızdan beyninize ulaşır. Beyin, aklınıza yollar; akıl, soruyu alır
almaz soru ile ilgili olabilecek verileri arşivden (bellek) ister. Akıl
verileri okurken zekâ soruyu çözer, aklın önüne sürer. Buraya kadar geçen süreç, sizin için,
hatırlama, düşünme (düşünce) sürecidir. Bilginizin derinliği, aklın seçiciliği
ve zekânın hamaratlığı ile, soruyu yanıtlarsız.
Bana göre insan aklı, en basit
sorudan en karmaşık soruna, aşağı yukarı, böyle çalışmaktadır.
***
“Aptalın bir dakikada sorduğu soruya
akıllı yedi yılda yanıt veremez.” Ata
sözü
“Önemli olan akıllı olmak değil,
aklı yerinde kullanmaktır.” Descartes (fransız filozof)
“Akıl dünyayı yerinden oynatmaya yarayan levyedir” Balzac (fransız yazar)
“Akıl akıldan üstündür.” Atasözü
“İnsanlara akılları nispetinde
konuşun,” Hz. Muhammed
“Anlayana anlatmazsan
zulmedersin. Anlamayana anlatırsan yine zulmedersin,” Mevlana
Akıl üstüne söylenmiş, önemsediğim
bu sözleri de sizlerle paylaştıktan sonra, yazımı şöyle sonlandırmak istiyorum.
Aklın var mı? Korkma!
O, en karanlık dehlizlerde bile senin yoluna bir ışık yakacaktır.
En değerli hazineniz akıldır. Aklınıza
mukayyet olun.
-------------------------------------------------------Tahir Eker 6.9.2019