TEKERRÜR EDEN TARÝH-3. BÖLÜM- OSMANLI HÝÇ BÝR ÞEYDEN ÇEKMEDÝ KADINLARDAN ÇEKTÝÐÝ KADAR


Kütahya Antlaþmasýndan ne Kavalalý Mehmet Ali Paþa  ne de Osmanlý Devleti memnun olmuþtu. Osmanlý Devleti ‘’ Çok verdim’’ Diye  hayýflanýrken Kavalalý Mehmet Ali Paþa ‘’ Elde ettiklerim, elde edebileceklerimin yarýsý bile deðil.’’ Diye düþünüyordu.

Kavalalý Mehmet Ali Paþayý derin derin düþündüren bir baþka husus da Osmanlý ile yaptýðý savaþta hazineyi tüketmiþ olmasýydý. Ýþte bu yüzden o da gerek Mýsýr’da gerekse Filistin ve Irak topraklarýnda bir taraftan yeni vergiler koyarken bir taraftan da  zorunlu askerlik uygulamasýna baþlayýnca daha önce kendisini kurtarýcý olarak gören Filistinliler bu sefer yüzlerini tekrar Osmanlýya dönmeye baþladýlar.

Fýrsat bu Fýrsattý. Osmanlý Devletinin Kavalalý serserinden intikam almasýnýn tam da zamanýydý. Hele hele de Kavalalýnýn 1834 de baðýmsýzlýk ilan etmesi, bu karara Ýngilizlerin oldukça sert tepki gösterip ‘’ Böyle bir karar ölümcül sonuçlar doðurur. Þimdi derhal iþgal ettiðin Rakka’dan çýk  ve bugüne kadar Osmanlý’ya ödemek zorunda olup da ödemediðin vergileri öde.’’ Demesi Osmanlý Devletinin ekmeðine yað sürüyordu adeta.Sonuçta vergi borcu affadildi ama Kavalalý Rakka’dan çekildi.

Kavalalýya karþý ilk kez bir üstünlük elde edilmiþti ama ýrzýna geçmediði atýn önüne ot koymayan Ýngiltere bu iyiliðinin karþýlýðýný istemekte de gecikmedi tabii ki.

16 Aðustos 1838 de Ýngiltere ile Osmanlý Devleti arasýnda Baltalimaný Antlaþmasý adý verilen bir antlaþma imzalandý.

Bu antlaþmaya göre:

★ Ýngiltere herhangi bir malýný iç ve dýþ pazarlarýmýzda doðrudan satabilecektir.
★ Ýngilizlerden mal alým ve nakillerde belge istenmeyecektir.
★ Ýngiliz tüccarlar, iç ticarette yerli tüccarlardan fazla vergi ödemeyecektir.
★ Yabancý mallar boðazlardan serbestçe geçebilecektir.
★ Antlaþma sürekli olacak ve bundan tüm Avrupa devletleri yararlanacaktýr.

Osmanlý Devleti bu anlaþma ile ithalatta gümrük indirimi yaparken ihracattan alýnan vergiyi artýrdý. Ayrýca “Rusumat-ý dahiliye” denilen iç gümrük de kalkýnca yerli tüccar yabancýlarla rekabet edemez duruma geldi. Bu durum Osmanlý’da kapitülasyonlarýn en ezici bir þekilde kullanýlmasý demekti. Yerli tüccar iç gümrük öderken yabancýlar bundan muaf tutulmuþtur.

Bu antlaþmayla Ýngiltere 1830 da baþlattýðý sanayi devrimi ile hýzla süper devlet olurken Osmanlý imparatorluðunda zaten olmayan sanayi iyice dibe vurmaya baþlamýþ, küçük esnaf ve Lonca teþkilatý rahmet-i rahmana irtihal eylemiþtir. Çünkü bu antlaþma her ne kadar ilk etapta sadece Ýngiltere ile imzalanmýþ olsa da daha sonra bakýn kimlere de ayný imtiyazlar verildi:

Ýngilizler’den sonra 25 Kasým 1838’de Fransýzlar ayný þartlarý ihtiva eden bir ticaret muahedesi imzaladýlar. Bunu 1839’da Hansa þehirleri (18 Mayýs), Sardinya (2 Eylül); 1840’ta Ýsveç, Norveç (31 Ocak), Ýspanya (2 Mart), Hollanda (14 Mart), Belçika (30 Nisan), Zollverein hükumetleri (22 Ekim); 1841’de Danimarka (1 Mayýs) ve 1843’te Portekiz (20 Mart) takip etti.

Þimdi tabii ki ‘’Osmanlý Devleti bu kadar imtiyazý saðladýðýna göre en Azýndan Mehmet Ali Paþa ile olan sorun sona ermiþtir.’’ Diye düþünüyor olabilirsiniz ama ne gezer...

1839 Yýlýnda Osmanlý Devleti -Ýngiltere’yi de arkasýnda zannederek- Kavalalý Mehmet Ali Paþa’nýn iþini tamemen bitirmek kararýyla toparlayabileceði en büyük orduyu toparlayýp Hafýz Paþa komutasýnda Harekete geçirdi. Ýllevelakin ordu sadece silah ve asker sayýsý bakýmýndan üstündü. Buna karþýlýk askerin çoðu hayatýnda belki de ilk defa eline tüfek alan acemilerden oluþuyordu. Osmanlý ordusunda görevli Prusyalý subay Moltke bile raporunda Osmanlý ordusunun savaþabilecek asker gücünün aslýnda on beþ bin olduðunu, bu orduyla bir zafer kazanmanýn imkansýz olduðunu belirtmiþti ama dinleyen olmamýþtý.

Uzatmayalým...Osmanlý ordusu 24 Haziran 1839 da Nizip önlerinde öylesine feci bir maðlubiyet aldý ki bu maðlubiyet haberi Ýstanbul’a ulaþtýðýnda Padiþah II. Mahmut üzüntüden þak diye öldü gitti.

Bu savaþtaki yenilginin tek sebebi Osmanlý ordusunun acemi askerlerden oluþmasý, kötü komuta edilmesi deðildi. Ýhanetin payý da bir o kadar büyüktü. Mesela Osmanlý kapdan-ý deryasý Ahmet Fevzi Paþa koskoca donanmayý tek kurþun atmadan Mehmet Ali Paþaya teslim etmiþti.

Yeni Padiþah Abdülmecit kara kara ‘’Amanýn bir çare’’ Diye düþünürken tarih kitaplarýmýzda bize ‘’ Büyük Reþit Paþa ‘’ Diye tanýtýlan Sadrazam Reþit Paþa bu badireyi atlatmanýn tek çaresinin Avrupa devletlerine þirin görünmek olduðunu düþünüyordu. Bunu saðlayabilmek için de Osmanlý Devleti daha demokratik bir devlet olmalýydý. Nitekim Avrupa Devletleri ne zaman Osmanlý’nýn iç iþlerine karýþmak isterlerse aynen günümüzde olduðu gibi o günlerde de ‘’ Daha fazla demokrasi, çok daha fazla demokrasi’’ Diyorlar, özellikle sömürgelerindeki zencilere asla reva görmedikleri demokrasiyi(!) Osmanlý tebaasý olan gayrýmüslimler için istiyorlardý. Bu sefer Osmanlý Devleti, özellikle Ýngiltere’ye ‘’ Bak sen istemeden biz daha demokratik oluyoruz. Artýk sen de bize desteðini esirgeme’’ Mesajý vermek için 3 Kasým 1839 da Tanzimat Fermanýný ( Gülhane Hatt-ý Hümayunu ) yayýnladý.

Tanzimat Fermanýna göre özet olarak Osmanlý Devletinde ilk kez kanunlar her türlü iradenin üstünde kabul ediliyordu. Müslüman- Gayrýmüslim herkesin kanunlar karþýsýnda eþit olduðu kabul ediliyordu. Lakin gelin görün ki bu fermandan Müslüman Türk halký hiç bir þey anlamamýþtý. Onlara göre Tanzimat Fermaný ile artýk gavura gavur demek yasaklanmýþtý. Peki azýnlýklar? Fener Rum Patriðinin( VI. Gregory ) Tanzimat Fermaný okunup tekrar bir keseye konduðu anda ‘’ Bir daha o keseden hiç çýkmaz inþallah’’ Demesine, sonrasýnda patrikhanede bir yastýðý kýlýçla parçalarken ‘’ Al ulan ...mun Tanzimatý ‘’ Demesine bakýlacak olursa gayrimüslimler de Müslüman- Türk ile eþit haklara kavuþmuþ olmaktan rahatsýzdýlar  çünkü Müslüman- Türk'den daha fazla hakka sahiptiler. (Tanzimat Fermaný sadece günümüz aydýn(!) kesimince bir devrimdir. Modernleþmenin anahtar kelimesidir.)

Peki bu þirinlik gösterisini yaptýðýmýz Ýngiltere? O ‘’Aferin bak hoþuma gitti. Bundan sonra dile benden ne dilersen’’ mi dedi yoksa ‘’ Bana ne lan senin Tanzimatýndan, fermanýndan. Ben iþime bakarým.’’ mý dedi? Tabii ki ikincisi. Ama yine de boþ durmadý ve 15 Temmuz 1840 da Osmanlý Devleti, Prusya ve Avusturya’nýn katýlýmýyla Londra’da bir antlaþma imzaldý. ( Fransa Mehmet Ali Paþa tarafýnda olduðu için konferansa da antlaþmaya da katýlmadý.)

Bu antlaþma Kütahya Antlaþmasýndan çok daha lehimize olan bir antlaþmaydý:

1-Mýsýr’ýn yönetimi, babadan oðula geçmek üzere Mehmet Ali Paþa’ya býrakýlacak.

2-Mýsýr Valiliði hukuken Osmanlý Devleti’ne baðlý ka­lýp ordu ve donanma bulundurabilecek.

3-Mýsýr’da vergiler padiþah adýna toplanacak; ancak vergilerin dörtte biri Ýstanbul’a verilecek.

4-Osmanlý Padiþahý, Cidde, Adana ve Suriye valilik­lerine istediði birini atayabilecek.

5-Alýnan bu kararlar Mehmet Ali Paþa’ya da kabul ettirilecek.

Mehmet Ali Paþa antlaþma þartlarýna itiraz etmek istese de Ýngiltere ve Avusturya  donanmasýnýn Akdeniz’de, Mýsýr Limanlarý önünde bir iki tur atmasý ‘’ Tamam, tamam dediðiniz gibi olsun’’ Demesine yetmiþti.  Velhasýlýkelam Ýngiltere’nin sömürge yollarý üzerinde güçlü bir Osmanlý devletine tahammülü olmadýðý gibi güçlü bir Mýsýr Devletine de tahammülü yoktu.

‘’Sonunda bitti.’’ Diye düþünüyorsunuz deðil mi? Evet, Yunan Ýsyaný ile baþlayan Mýsýr meselesi bitti.Ama ortada bir sorun  daha vardý halledilmesi gereken:

1841 Yýlýnda Hünkar Ýskelesi antlaþmasýnýn sekiz yýllýk süresi doluyordu. Bu antlaþma eðer yenilecek olursa?  Ýþte Ýngiltere’nin uykularýný kaçýran þey buydu. O antlaþma asla yenilenmemeli, Ruslar Ýstanbul ve Çanakkale boðazýndan ellerini kollarýný sallaya sallaya geçememeliydi.

13 Temmuz 1841 de Ýngiltere, Rusya, Fransa ve Osmanlý Devleti bir kez daha Londra'da masaya oturdular ve þu kararlar alýndý özet olarak:

1-Boðazlar Osmanlý Devletinde kalacak.

2-Barýþ zamanýnda Boðazlardan hiçbir savaþ gemisi geçmeyecek.