Eklenme Tarihi : 15.04.2010
Okunma Say�s� : 1131
Yorum Say�s� : 5

Diyarbak�r Salnamelerinde E�itim��retim Kurumlar�

Diyarbak�r salnamelerinde e�itim ��retim kurumlar� olduk�a �nemli bir yer tutmaktad�r. Yay�mlanan yirmi salnamenin incelenmesinden olu�an ara�t�rmada tekrarlanan bilgilere gerekmedik�e yer verilmemi�tir. Bug�nk� �ehir s�n�rlar� g�z �n�nde bulundurulacak okullara yer verilmi�tir.
1.Salname, 1286 (1869-1970) tarihlidir. Bu salnamede e�itim ve ��retim kurumlar� ele al�nm��t�r.
2.Salname, 1287 (1870-1871) tarihlidir. Diyarbekir R��diye Mektebi hakk�nda yer alan bilgi:
Aded-i �akirdan:150
Muallim-i Evvel Mahmut Hamdi Efendi ve Sanisi Ali Efendi ve Salisi H�seyin Efendi olup Rik’a hocalar� Mektebi-i Vilayet Muavini Feyzullah Efendi ile hulefadan Osman Zeki Bey ve Ali Necip Efendi’dir.
Diyarbekir Protestan R��tiye Mektebinin ��renci say�s�n�n 30 olarak yer alan salnamede ��retmen tayini yap�lmad�� i�in ‘’Tomas Efendi himmetiyle tedrisleri icra olunmaktad�r.’’ ibaresi yer almaktad�r.
3.Salname, 1288(1871-1872) tarihlidir. Bu salnamede Diyarbak�r’da yeni a��lan okullar� g�r�yoruz.
Diyarbekir R��tiye Mektebinin ��retmen ve ��renci say�s�nda de�i�iklik yoktur. Protestan R��tiye Mektebine resmi ��retmen atanmam��t�r. �ermik R��tiye Mektebine Hasan Efendi bakarken Ergani Madeni ve Lice R��tiye Mektebi faaliyete ge�memi�tir.
4.Salname, 1289 (1872-1873) tarihlidir. Bu salnamede ‘’Dahil-i Vilayette bulunan Mekat�b-i R��tiye ‘’ ba�l�� alt�nda Diyarbak�r’la ilgi verilen bilgiler.
Diyarbekir R��tiye Mektebi...Muallim-i �la Mahmud Hamdi ve Sanisi Ali �lmi ve Salisi H�seyin Efendilerdir.
Ergani Madeni R��tiye Mektebi...Muallim-i Sanisi ��kr� Efendi
�ermik R��tiye Mektebi...Muallim-i Sanisi Hasan Efendi
Lice R��tiye Mektebi...�eyh Mehmed Efendi
��ng�� R��tiye Mektebi ... Mualim-i Sanisi Mustafa Efendi
Hani R��tiye Mektebi... Mualim-i Sanisi Ali Efendi
5.Salname, 1920(1873-1874) tarihlidir. Bu salnamede 4. salnamede yer alan okullar�n beraberinde Protestan R��tiye Mektebine atanan ��retmenlerin isimleri yer almaktad�r.Muallim-i Sanisi Mustafa Naci Efendi ve Muallim-i Sanisi Serkis Efendilerdir. T�rk�e Muallim-i M��rd�� Efendi.
6.Salname, 1291(1874-1875) tarihlidir. Salnamenin ‘’Dahil-i Vilayette bulunan Mekat�b-i R��tiye ‘’b�l�m�nde yeni R��tiyelerin a��ld��n� g�r�yoruz: Palu R��tiye Mektebi , E�il R��tiye Mektebi. Diyarbekir Protestan R��tiye Mektebinin Muallim-i Evveline Da�l�yan Tomas getirilmi�tir. B�ylece Protestan R��tiye Mektebi bir cemaat okulu h�viyetine b�r�nm�� olur.
7.Salname, 1292(1875) tarihlidir. Diyarbak�r merkez ve il�e kapsam�nda yer alan okullar�n ��renci mevcutlar� d�zenli olarak 7. salnamede yer al�r.
R��diye ��retmen ��renci Say�s� -
Diyarbekir Mahmut Hamdi, Ali �lmi, H�seyin Efendi 125-----125
�ermik Hasan Efendi 25-------25
Ergani Tevfik Efendi 30-------21
Lice �eyh Muhammed Efendi 23-------25
Palu H�seyin Efendi 20-------25
E�il Mustafa Efendi 18-------30
��ng�� Hasan Efendi 21-------15
Hani Mustafa Efendi 10-------25
Diyarbekir Protestan Da�l�yan Tomas, Serki ve M��rt�� Efendi ?--------?
8.Salname, 1293(1876) tarihlidir. Bu salnameyle bir �nceki salname kar��la�t�r�ld��nda hem g�revli hem de ��renci say�s�nda farkl�l�k g�r�l�r.
R��diye ��retmen G�revli ��renci Say�s�
Diyarbekir Mahmut Hamdi, Ali �lmi, H�seyin Efendi- Mubas�r �akirA�a 125
�ermik H�seyin Efendi Bevvab Said A�a 25
Ergani Tevfik Efendi 30
Lice Fethullah Efendi 25
Palu H�seyin Efendi 25
E�il Ali Efendi Bevvab Mahmud Efendi 30
��ng�� Mustafa Efendi 15
Diyerbekir Protestan Da�l�yan Tomas, Serkis ve M��d�� Efendi ?

9.Salname, 1294(1877)tarihlidir. Bu salnamede sadece Diyarbekir R��tiye Mektebi, Lice Hani ve Diyarbekir Protestan R��tiye Mektebi hakk�nda bilgi yer almaktad�r.
Diyarbekir R��tiye Mektebinde yaz� muallimi Vahid Efendinin atand��n� g�r�yoruz. Lice R��tiye Mektebiyle Hani R��tiye Mektebi’nde de�i�en bir durum yoktur.(1)
10.Salname, 1300(1882-1883) tarihlidir. Bu salnamede Diyarbekir, Hani ve Lice R��tiye Mektebi hakk�nda bilgiler yer almaktad�r.
Diyarbekir R��tiye mektebinde Muallim-i Evvel Mahmud Hamdi Efendi, M�derris Muallim-i Sani Ali Efendi, Muallim-i Salis di�er Ali Efendi ve Rika hocas� Vahid efendi ��retim kadrosunda bulunmaktad�r.
Lice R��tiye mektebinde Muallim-i Sani Mehmed Efendidir. Hani R��tiye Mektebinde yer almas�na ra�men Muallim ismi yer almamaktad�r.
R��tiye Askeri Mektebinin derdest-i ikmal, Dar�’l-Muallimin’in Derdest-i K��ade, Mekat�b-i s�byan�n Derdest-i tanzim ve �slah kay�tlar�yla g�r�nd�� salnamede ba�ka kay�t yoktur.(2)
11.Salname, 1301(1883-1884) tarihlidir. ‘’Mektepler’’ba�l�kl� b�l�mde verilen bilgiler:
Dar�l-Muallimin Talib aded 6
R��tiye –i M�lkiye Mektebi (��retim kadrosu ayn�d�r) Aded-i �akirdan:68
�nas Mektebi: Birinci muallime Z�beyde Han�m ikinci Muallime Esma Han�m, Mubass�ra Mevlude Kad�n Aded-i �akirdan:62
R��diye-i Askeriye Mektebi hakk�nda verilen ayr�nt�l� bilgiler:
M�d�r: Kola�as� Hakk� Efendi
Resim Muallimi: Y�zba�� evket Efendi
Arabi Muallimi : Subhi Efendi
Dahiliye Y�zba��: Rifat Efendi
H�sn-i Hatt-� T�rki Muallimi:Vahid Efendi
Riyaziye Muallimi Mulaz�m-� Evvel: Hulusi Efendi
Farisi Muallimi Haf�z Necip Efendi
R��tiye-i Askeriye Mektebinde yer alan Aded-i �akirdan (��renci say�s�)
H�ristiyan �slam
- 18 ��nc� sene
4 34 �kinci sene
4 59 Birinci sene

8 111 Yek�n

R��diye-i Askeriye Mektebi hakk�nda verilen di�er bilgiler : Mekteb-i Mezbur d�rt s�n�f �zerine m�retteb olup �imdilik d�rd�nc� sene te�kil olunamam��t�r. Mekteb-i Mezbur da tedris olunan D�r�sber-vech-i atidir:
T�rk�e �bare K�raat�, imla tahriri, �lmihal, H�sn-i Hatt-� T�rki, Sarf-� Arabi, Gevher-i Sencide, Hesab-� M�kemmel, Frans�zca, H�sn-i Hatt-� Fransevi, Resim, Nahv-i Arabi, G�listan, Co�rafya-y� Muhtasar ve M�kemmel, Kava’id-i Osmaniye, Usul Defteri, Mant�k ve Tatbikat-� Arabiyye, Hendese.

On yedi dersin okutuldu�u R��diye-i Askeriye Mektebi, Dar�’l-Muallimin, �nas Mektebi yeni a��lm�� okullar olmas�na ra�men Aded-i �akirdan (��renci say�s�) di�er okullara g�re olduk�a fazlad�r.
Ergani Madeni Sanca��ndaki R��tiye Mektebinde Muallim-i Evvel Mustafa Efendi ve Muallim-i Sani �brahim Efendi bulunmakta olup ��renci say�s� 58’dir.
S�byan Mektepleri’nin durumu �u �ekildedir :
Okul say�s�- ��renci say�s� -��rencilerin Tabiyeti
2 30 M�slim
1 45 Rum
1 30 Ermeni
4 105 Yek�n
�ermik kazas� R��diye Mektebi Muallim-i Evvel’i R�za Efendi’nin 20 ��rencisi ��ng�� R��diye Mektebi Muallim-i Sani Mustafa Efendi’nin de 25 ��rencisi bulunmaktad�r.
Palu R��diye Mektebinde Muallim olarak H�seyin Efendi’yle Rik’a Muallimi Mehmed Efendi bulunmaktad�r.��renci say�s� 36’d�r.
12.Salname, (hicri)1302 (1884-1885) tarihlidir. ‘’Mektebler’’ b�l�m�nde yer alan bilgiler:
Dar�’l-Muallimin:Talib Aded 6
R��diye-i M�lkiye Mektebi:Muallim-i Evvel Mahmud Hamdi Efendi, M�derris Muallim-i Sani Efendi Ali Efendi Muallim-i Salis Ali Efendi, Muallim-i Hat �evket Bey.
Aded-i �akirdan:68
�nas Mektebi :Birinci Muallime Z�beyde Han�m;�kinci Muallime Esma Han�m, Mubass�ra Mevlude Kad�n.
Aded-i �akirdan:55
S�byan Mektebi i�in salnamede yer alan bilgi Diyabekir’de s�byan mektebi bulunup 500�akirdan okutturulmakta ve bir taraftan ibtidai mektebleri a��lmaktad�r.
R��diye-i Askeriye Mektebi hakk�nda olduk�a ayr�nt�l� bilgi vard�r:
M�d�r:Kola�as� Hakk� Bey
Resim Muallimi: Kola�as� �evket Efendi
Arabi Hocas�: Subhi Efendi M�derris
Farisi Hocas� : Haf�z Necip Efendi
Dahiliye M�laz�m-� Sanisi :Fehim Efendi
Riyaziye Muallimi: Y�zba�� Hulusi Efendi
�mla-y� T�rki Muallimi: M�laz�m-� Sani ��kr� Efendi
Mant�k ve tatbikat-� Arabiye Hocas�: Abdulkadir Efendi
H�sn-i Hatt-� T�rki Hocas� : Vahid Efendi
Dahiliye Mulaz�m-� Sanisi :Ahmet Efendi
Mevcut ��renci say�s�n�n s�n�flara g�re da��l�m� �u �ekildedir.
D�rd�nc� sene :11 ��nc� sene : 27 �kinci sene:67 Birinci sene: 50
Toplam 155 ��rencinin okudu�u R��tiye-i Askeriye Mektebine al�nacak ��renciler i�in aranan �artlara da yer verilmi�tir. Mektebe kabul olunacak �akirdan bila-fark-� mezhep her s�n�f etfal-i vatandan olabilirse de sinlerinin on ikiyi tecav�z etmemesi ve mehma –emken T�rk�e okuyup yazabilmesi �artt�r. �akirdan�n duhul ve hurucda muhtariyeti var ise de bir mani’a-i me�ru’aya m�stenit olmaks�z�n mektebden ��kan �akirdan bir daha kabul olunamaz
Y�llara g�re s�n�flarda i�lenilen ders isimleri s�ras�yla verilmi�tir:
Birinci sene dersleri; �lmihal, �mla-y� T�rki, Esma-i T�rkiye, Hikayat-� M�ntehabe, H�sn-i Hatt-� T�rki
�kinci Sene Dersleri; Sarf-� Arabi, Kava’id-i Farisi, ilm-i Hesab, Frans�zca, �mla-y� T�rki, H�sn-i Hatt-� T�rki, H�sn-i Hatt-� Fransevi Resm-i Hatti
��nc� sene dersleri; Nahv-� Arabi, ilm-i Hesab, Muhtasar Co�rafya, G�listan, Frans�zca, �mla-y� T�rki, H�sn-i Hatt-� Fransevi, H�sn-i Hatt-� T�rki, Resm-i Adi.
D�rd�nc� sene dersleri; Mant�k, Tatbikat-� Kava’id-i Arabiye, Mufassal Co�rafya, �lm-i Hesab, Usul-i Defteri, Hendese, Frans�zca, Kava’id-i Osmaniye, �mla-y� T�rki, H�sni Hatt-� Fransevi, Resm-i M�cessem .
Lice R��diye Mektebi Muallimi Mehmed Efendi, Hani R��tiye Mektebi Muallimi Adem Efendi’dir.
Ergani Madeni Sanca�� R��diye mektebinde Muallim-i Evvel Mustafa Efendi, Muallim-i Sani �brahim R�fk� Efendi’dir. Mevcut Aded-i �akirdan 58’dir. Mekteb-i �btidai say�s� iki olup birinin Muallimi Haf�z Kamil Efendi olup di�erinin Muallimi derdest-i tayindir. Ergani Madeni sanca��nda d�rt s�byan mektebi vard�r:
Bab Aded-i �akirdan
2 M�slim 20
1 Rum 25
1 Ermeni 20

4…………………65
Palu kazas� R��diye Mektebi’nin Muallim-i Sanisi H�seyin Efendiyle Rik’a Hocas� Tevfik Efendi’dir. Aded-i �akirdan 36’d�r.
�ermik R��tiye Mektebi Muallim-i Evveli R�za Efendi’nin �akirdan say�s� 20’dir. S�byan mektebi iki olup �akirdan� 70’tir.
��ng�� R��tiye Mektebi Muallim-i Sani Mustafa Efendinin Aded-i �akirdan� 25’tir.
‘’Livan�n Mevkii-Hal-i Haz�r� ‘’ bahsinde E�il de R��tiye Mektebi hakk�nda bilgi yoktur.
13.Salname, 1308 (1890-1891) tarihlidir. ‘’Erkan ve Me’murin-i Vilayet b�l�m�nde maarifle ilgili bilgiler:
Mekteb-i R��diye-i Askeriye
M�d�r Vekili: Y�zba�� Kas�m Efendi
Dahiliye M�laz�m� : Halil Efendi
Dahiliye M�laz�m� : Ali Efendi
Resim Muallimi: M�laz�m-� Evvel Kerami Efendi
Arabi Muallimi : Subhi Efendi
Farisi Muallimi :Hasan Efendi
H�sn-i Hatt-� T�rki Muallimi:Vahid Efendi
Lisan Muallimi: M�laz�m-� Evvel Hakk� Efendi
Riyazi Muallimi: M�laz�m-� sani Abdurrahman Efendi
Kava’id-i Osmaniye Muallimi: Abdulkadir Efendi
�mla Muallimi: Baki Efendi
Mekteb-i R��diye-i Askeriyede ��renci mevcudu 146’d�r.
Aded-i �akirdan
H�ristiyan �slam
1 29 D�rd�nc� Sene mevcudu
3 37 ��nc� sene mevcudu.
- 51 �kinci sene mevcudu.
- 25 Birinci sene mevcudu.
4 142 Yek�n

Mekteb-i R��diye-i Askeriye de g�rev yapan hizmetliler de �zellikle belirtilmi�tir: Ser hademe Hasan A�a, Kap�c� Mustafa A�a, Hademe de H�seyin A�a, Abdullah A�a, �ner A�a ve Bogos.
Mekteb-i R��diye-i Askeriye’de okutulan dersler: T�rk�e, �bare K�raat�, �mla Tahriri, �lmihal, H�sn-i Hatt-� T�rki, Sarf-� Arabi, Gevher-i Sencide, Hesab-� M�kemmel, Frans�zca, Resim, Nahv-� Arabi, G�listan, Muhtasar ve M�kemmel Co�rafya, Kava’id-i Osmaniye, Usul-i Defteri, Mant�k ve Tatbikat-� Arabiye, Tarih-i �slam, Hendese. Mekteb-i R��diye-i M�lkiye’de g�rev alanlar: Muallim-i Evvel Mahmud Hamdi Efendi, Muallim-i Sani Ali �evki Efendi, Muallim-i Salis Ali �lmi Efendi, H�sn-i Hatt Muallim-i yaver Efendi, Bevvab Hac� Abdullah A�a.
Mekteb-i R��diye-i M�lkiye’nin ��retim s�resi d�rt y�ld�r. ��renci say�s� ilk �� s�n�ftaki mevcut, Birinci s�n�ftan 9,11,21 olmak �zere 56’d�r.
Mekteb-i �btidaiye’de g�revliler, Muallim Abdullah L�tfi Efendi, H�sn-i Hatt Muallimi Fahrisi H�seyin Efendi, Mubass�r Mehmed Efendi ve Bevvab Re�id A�a’d�r.
135 ��rencinin s�n�flara g�re da��l�m� birinci s�n�ftan itibaren 101, 16, 18’dir.
Maden Sanca�� Mekteb-i R��diye-i M�lkiye’de Muallim-i Evvel Ahmet Efendi, Muallim-i Sani Mustafa Efendi, Rik’a Yaz�s� Muallim-i Efendi g�revli olarak bulunmu�tur.
E�il Nahiyesi Mekteb-i R��diye-i Muallim-i Sanisi Ali Efendi’dir. ��ng�� Nahiyesi Mekteb-i R��diye-i M�lkiye Muallimi de Mustafa Efendi’dir.
Palu kazas� Mekteb-i R��tiye-i M�lkiyede Muallim-i Sani H�seyin Efendi ve Rik’a yaz� Muallimi Mehmet Efendi g�rev alm��t�r.
Dipnotlar:
(1)Salnamelerde esas ald��m�z DBB �evrisidir. 9. Salnamenin bu b�l�mde �evriden ya da bas�mdan kaynaklanan bir eksiklik g�r�lmektedir. (�kinci Cilt sh.73)
(2)10. Salnamede bas�mdan kaynaklanan eksiklik g�r�lmektedir.

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Diyarbak�r Salnamelerinde E�itim��retim Kurumlar� ba�l�kl� yaz� MehmetAL� taraf�ndan 15.04.2010 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.