M. NÝHAT MALKOÇ

“Nâgehân bir þâra vardým/Ol þârý yapýlýr gördüm 
  Ben dahi bile yapýldým/Taþ u toprak arasýnda” 

Hacý Bayram-ý Veli

            Ankara deyince Hacý Bayram-ý Veli gelir akýllara.

            Ankara deyince Hacý Bayram-ý Veli gelir akýllara. O ki kesret âleminde düþenin elinden tutan bir hak ve hakikat dostudur. Ýlâhî sevdalarý tutuþturan çýradýr. Anadolu topraðýna ruh üfleyendir. O, bir maneviyat gözesidir, ilâhî sevdanýn membaýdýr. Buz tutmuþ gönülleri ýsýtan ve kapkaranlýk yürekleri ýþýtandýr. O, bugünkü payitahtýn manevî dinamiklerinin en baþýnda gelmektedir. O da týpký Yunus Emre gibi, yaratýlaný Yaradan’dan ötürü seven ulu bir zattýr.  Dergâhlarda uhuvveti bâkî kýlan ve sohbet halkalarýyla gönülleri doyurandýr o...

Bozkýrýn göklerinde adeta bir kutup yýldýzý gibi zulmete meydan okuyan Hacý Bayram-ý Veli Hazretleri, Ankara’nýn Solfasol Köyünde doðmuþtur. Hacý Bayram-ý Veli’nin doðum tarihi, kesin olmamakla birlikte kaynaklarda H.753/M.1352-53 yýllarý olarak belirtilir. Asýl adý “Numan” olan bu Allah dostu Koyunlucalý Ahmet’le Fatma Haným’ýn oðludur. Son yýllarda bu büyük zatýn Solfasol’da doðduðu ve yaþadýðý evi restore edilerek ziyaretçilere açýlmýþtýr.

Hacý Bayram-ý Veli donanýmlý bir Hakk dostuydu. O, gençlik yýllarýnda çok iyi bir medrese eðitimi almýþ; bu dönemde tefsir, fýkýh, hadis, matematik, felsefe, edebiyat, Arapça ve Farsça gibi çeþitli dersler okumuþtur. Hacý Bayram-ý Veli talebelik hayatýndan sonra doðup büyüdüðü Ankara’daki Kara Medrese’de, bugünkü karþýlýðý profesörlük olan, müderrislik vazifesinde bulunmuþtur. Burada görev yaptýðý sürede talebelerinin zihinlerini inþa etmiþtir.

Ankara’nýn kutbu Hacý Bayram-ý Veli, tasavvuf terbiyesi almýþtýr. O, zamanýn meþhur din ve tasavvuf âlimlerinden biri olan Þeyh Ebû Hamîdüddîn Aksarayî(Somucu Baba) tarafýndan Kayseri’ye çaðrýlýr. Hacý Bayram-ý Veli’nin, bir halveti þeyhi olan Ebû Hamîdüddîn ile karþýlaþmasý kurban bayramý günü olduðu için þeyh kendisine “Bayram” adýný verir. O vakitten sonra da “Numan” ismi yerine “Bayram” ismini kullanýr. Böylece kendisini tasavvuf ilmine vererek Somuncu Baba’nýn talebesi olur. Þeyhiyle birlikte Bursa’ya gider. Orada Çelebi Sultan Mehmet(Yeþil Medrese) Medresesi’nde müderrislik yapar. 1400 yýlýnda þeyhi ile Bursa’dan ayrýlan Hacý Bayram-ý Veli ; üç yýl süren Þam, Mekke ve Medine’yi kapsayan  hac yolculuðuna çýkar. Geri döndüklerinde Hamîdüddîn Hazretleri manevî emanetini Hacý Bayram-ý Veli ‘ye býrakýr; 1412 tarihinde de Aksaray’da vefat eder.

Hacý Bayram-ý Veli’nin Ankara’ya manevî bir elbise giydirdiði bir hakikattir.

Allah’a kulluðu ve manevî terbiyeyi her þeyin önünde tutan Hacý Bayram-ý Veli, Ankara’ya döndüðünde Bayramîlik tarikatýnýn þeyhi olarak vazife yapar. 1415 senesinde bugünkü Ulus Meydaný’nda yüksekçe bir tepe olan  eski Hýristiyan Augustus(Ogüst) mabedine bitiþik yerde,  Bayramîlik tarikatý  tekkesini  inþa ettirir.    Bu tekkenin ilk imamý Hacý Bayram-ý Veli’nin sadýk talebesi ve müstakbel damadý Eþrefoðlu Rûmî’dir.

Anadolu’nun derin uykularda yüzen ruhunu kýyama kaldýran Hacý Bayram-ý Veli’nin Ankara’ya manevî bir elbise giydirdiði bir hakikattir. Ankara onunla yeni bir kimlik ve kiþilik kazanmýþtýr. Bu yüzden onun bu þehirdeki sevenleri her geçen gün çýð gibi artar. Birçok insan geçer rahle-i tedrisatýndan. Hakk ve hakikat dostu Hacý Bayram-ý Veli, Ýstanbul’un fethine giden yollarý açan Akþemseddin’in de hocasýdýr. Daha sonra Fatih Sultan Mehmet’in hocasý olacak olan Akþemseddin de Ankara’ya gelerek Hacý Bayram-ý Veli’nin talebesi olur. Bayramîlik tarikatýnýn iyice yaygýnlaþtýðý o yýllarda(1421) Sultan II. Murad Han, Osmanlý’nýn payitahtý Edirne’de tahta geçer. Bayramîliðin dikkat çekici düzeyde yaygýnlaþmasý ve bir kýsým kýskançlýk menþeli ve kasýtlý þikâyetler üzerine II. Murad, Hacý Bayram-ý Veli’yi Edirne’ye huzuruna çaðýrýr. O da talebesi Akþemseddin’le Edirne’ye gider. Padiþah II. Murad Han, Hacý Bayram-ý Veli’den etkilenir. Þikâyetlerin asýlsýz ve kasýtlý olduðu kanaatine varýr.

Ýnsanlarýn malýna mülküne deðil, gönüllerine talip olan bu hak ve hakikat dostu iki  ay  Edirne’de kalýr,  Edirne Eski Camii’nde halka vaaz eder. 1426’da tekrar Edirne’ye gider. Bugünkü tarihî Uzunköprü’nün temeli dualarla atýlýr. 1429 yýlýnda Edirne’ye son yolculuðunu gerçekleþtirir. Gelecekte “Fatih” olacak olan II. Mehmed’i orada görür. O; Ýstanbul’un, oðlu II. Mehmed tarafýndan  fethedileceði müjdesini II. Murad’a verir. 1430 yýlýnda Ankara’da vefat eder. Yerine halife olarak  Akþemseddin’i ve Býçakçý Ömer’i býrakýr.

Hacý Bayram-ý Veli Camii, Ankara’nýn Eyüp Sultan’ýdýr.

Hemen her þehrin Hakk ve halk katýnda kýymetli manevî mekânlarý vardýr. Þehir bu uhrevî mekânlarla manevî doyuma eriþir. Söz konusu Ýstanbul’sa, Eyüp Sultan Camii akla gelir. Þayet Ankara’dan bahsediyorsanýz söz dönüp dolaþýp mutlaka Hacý Bayram-ý Veli Camii’ne gelecektir. Zira Ankara’nýn nabzýnýn attýðý mekândýr Hacý Bayram-ý Veli Camii.

Yakaran ruhlarýn sýðýnaðýdýr bu mütevazý mabet. Dosta giden yolun güzergâhýdýr. Gecenin sessizliðine düþen haykýrýþtýr. Zifirî karanlýklarý bertaraf eden ayýn huzmeleridir. Kadim zamanýn þahidi olan bu kutlu mabet, Hacý Bayram-ý Veli’nin vefatýndan iki yýl önce H.831/M.1427-28 yýlýnda inþa edilmiþtir. Caminin ilk mimarýnýn Mimar Mehmet Bey olduðu söylenmektedir. Fakat bu kiþinin hayatý hakkýnda malumatýmýz yoktur. Dikdörtgen bir plana sahip olan söz konusu cami, taþ kaideli, tuðla duvarlý ve kiremit çatýlýdýr. Bu güzel mabedin zemin katýnýn 437 metrekare, üstteki mahfilinin ise 263 metrekare alaný mevcuttur. Ankara’nýn manevî mekânlarýnýn baþýnda gelen bu güzel cami, ismini camiye bitiþik türbede sonsuzluk uykusunu uyumakta olan büyük Allah dostu Hacý Bayram-ý Veli’den almaktadýr.  

Hacý Bayram-ý Veli Camii, Ankara’nýn Altýndað ilçesine baðlý tarihî Ulus semtinde yer almaktadýr. Bu tarihî cami kadim Augustus(Ogüst) tapýnaðýnýn yanýnda bulunmaktadýr. Þehre tepeden bakan Ankara Kalesi’yle nice asýrlardan beri hâl diliyle söyleþmektedir. Bahsi geçen cami 1714 yýlýnda tamir ettirilmiþtir. Camiyi tamir eden þahýs “Mehmet Baba” olarak bilinen bir kiþidir. Mehmet Baba’nýn Hacý Bayram-ý Veli’nin torunlarýndan biri olduðu bilinmektedir. Bu dönemden sonra bu tarihî cami Cumhuriyet döneminde de iki defa yenilenmiþtir. Cami, 1940 yýlýnda Vakýflar Gene Müdürlüðü tarafýndan restore edilmiþtir. En son 2011 yýlýnda yenilenmiþ ve bu çalýþmalar sýrasýnda tarihî özelliðini kaybetmemesine dikkat edilmiþtir.

Camiye adýný veren ve uzun yýllar boyunca burayý tekke(dergâh) olarak kullanan Hacý Bayrâm-ý Velî’nin türbesi, caminin mihrap duvarýna bitiþiktir. Türbe her gün yüzlerce kiþi tarafýndan ziyaret edilmektedir. M. Baha Tanman, TDV Ýslâm Ansiklopedisi’nin “Hacý Bayrâm-ý Velî Külliyesi”  maddesinde “Cami kitlesinden tamamen baðýmsýz olarak türbenin güneydoðu köþesinde yükselen minarenin, camiden kýsa bir süre sonra inþa edilmiþ olan türbeden bile daha sonra yaptýrýldýðý anlaþýlmaktadýr. Bu arada Ekrem Hakký Ayverdi’nin iþaret ettiði gibi söz konusu minarenin sadece selâtin camilerinin minarelerine has bir ayrýcalýk olan iki þerefe ile donatýlmýþ olmasý dikkat çekicidir. Bu husus, Osmanlýlarýn Hacý Bayrâm-ý Velî’ye duyduklarý büyük saygý ile açýklanabileceði gibi minarenin bizzat bir padiþah tarafýndan ilâve ettirilmiþ olmasý ihtimalini de hatýra getirmektedir.” demektedir.

Hacý Bayram-ý Veli Camii’nde ahþabýn ve tuðlanýn saltanatý hüküm sürmektedir.

Hacý Bayram-ý Veli Camii, uzunlamasýna dikdörtgen bir plana sahiptir. Kuzeydeki ve batýdaki son cemaat yeri sonradan ilâve edilmiþtir. Türbenin güneydoðu duvarýnda kare planlý taþ kaideli, silindirik tuðla gövdeli ve iki þerefeli minare bulunmaktadýr. Caminin son cemaat yerinin güneye bakan çýkýntý duvarýnda sülüsle yazýlmýþ kelime-i tevhid mevcuttur.

Hacý Bayram-ý Veli Camii’nde ahþabýn ve tuðlanýn saltanatý hüküm sürmektedir. Tek sahýnlý iç mekân ahþap tavan ile örtülüdür. Tavanýn ortasýndaki altýgen biçimli büyük rozet, altý sýra çiçekli bordürle çevrelenmiþtir. Ayný rozet daha küçük ölçüde kadýnlar mahfilinin batýsýndaki ek mekân tavanýnýn ortasýndaki dikdörtgen panoda da bulunmaktadýr. Caminin iç mekân tavanýndaki pervazlarda yer alan çiçek desenleri dikkat çekmektedir. Kadýnlar mahfilinde de ayný tip pervazlar kullanýlmýþtýr. Caminin alt pencereleri dikdörtgen biçimindedir ve demir parmaklýklýdýr. Dýþta sivri kemerli niþlerle kuþatýlmýþtýr. Üst pencereler sivri kemerli, alçý þebekeli ve vitraylý olup etraflarý kalem iþi bitkisel desenlerle çevrilidir.

Ankara’nýn ruhunu canlý tutan Hacý Bayram-ý Veli Camii’nin iç mekânýn duvarlarýndaki Kütahya çinileri pencere üstlerine kadar yerleþtirilmiþtir. Çinilerden sonra kalem iþi palmetli bordürle düz duvara geçilir. Alçý mihrap kalýplama tekniði ile yapýlmýþtýr ve mukarnas niþlidir. Mihrap alýnlýðýnda beþ sýra halinde nesih yazýlý Kur'an sureleri yer almaktadýr. Kelime-i tevhid yazýsýný süsleme olarak mihrap bordürlerinde de görebiliriz. Boyalý minber kündekârî tekniði ile yapýlmýþtýr ve güzel bir iþçilik sergilemektedir. Camideki ahþap üzerine boyama nakýþlar Nakkaþ Mustafa'ya aittir. Cami her yönüyle bir sanat eseridir.

Hacý Bayram-ý Veli Camii, milletin manevî deðerlerinin en güzel sembolüdür. Bu tarihî mabet, öneminden hiçbir þey kaybetmeden, yedi asýrdan beri bütün manevî haþmetiyle yaþamaktadýr. Bazý dönemlerde bazý kesimler onu görmezden gelse de o hiçbir zaman boynu bükük olmamýþtýr. Müslümanlar baský dönemlerinde onun gölgesine sýðýnarak kavurucu ateþlerden kendilerini korumuþlardýr. Yeri gelince hâl diliyle onunla söyleþmiþlerdir. Onu boynu bükük býrakmak isteyenlerin boynu bükülmüþ; zelil ve rezil olmuþlardýr. Bu mabet dün ne kadar önemliyse, bugün de o kadar önemlidir; yarýn da o kadar önemli kalacaktýr.

Bir tarihtir Ankara’nýn sadýk yoldaþý olan Hacý Bayram-ý Veli Camii.

Bir tarihtir Hacý Bayram-ý Veli Camii. Ankara’nýn sadýk yoldaþýdýr. Bu þehrin en karanlýk günlerinde güneþ, gecelerinde dolunay olmuþtur ona. Polatlý’ya kadar yaklaþan düþmanlarýn korkulu rüyasýdýr bu yüce mabet.  O ki top seslerine “Allah Allah” nidalarýyla cevap verendir.  Cumhuriyeti kuran Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi, Hacý Bayram-ý Veli Camii’nde kýlýnan Cuma namazý sonrasýnda dualarla ve tekbirlerle açýlmýþtýr. Açýlýþ öncesi büyük bir huþuyla hatm-i þerifler indirilmiþ, salât-ý tefriciyeler getirilmiþtir. Sonra kurbanlar kesilmiþtir. Tabir caizse açýlýþ öncesi tam bir manevî þölen gerçekleþtirilmiþtir. Özgürlüðün ve baðýmsýzlýðýn fitili buradaki iman ateþiyle tutuþturulmuþtur. Meclis, gücünü bu caminin minarelerinden okunan kutlu ezan sesinden almýþtýr. O ezan, cesaretleri bilemiþtir.

Yeni Türkiye’nin baþkenti Ankara’ya bambaþka bir manevî hava katan Hacý Bayram-ý Veli Camii, çeþitli zamanlarda restore edilse de, etrafý bakýmsýz ve virane hâldeydi. Son yýllarda Ankara Büyükþehir Belediyesi yaptýðý yenileme çalýþmalarýyla bu tarihî caminin kadim dokusunu ortaya çýkarmýþtýr. Etrafýndaki ahþap binalar aslýna uygun olarak onarýlmýþ, bazýlarý da büyük bir titizlikle yeniden inþa ve ihya edilmiþtir. Caminin tuvalet, lavabo gibi müþtemilatýnda her türlü detay düþünülmüþ, modernle geleneksel anlayýþ birleþtirilmiþtir.

Ankara’nýn uhrevî saadet makamý olan tarihî Hacý Bayram-ý Veli Camii ve çevresi nice kadim hadiselere þahittir. Çað açýp çað kapayan Fatih’in hocasý Akþemseddin, Hacý Bayram-ý Veli’nin talebesi olduðu yýllarda burada yaþamýþtýr. Ankara’nýn manevî tapusu olan Hacý Bayram-ý Veli Camii’nin aslýna uygun olarak yeniden düzenlenmesi dinî deðerlere ve ecdada saygýnýn en bariz göstergesidir. Bu saygý bir zamanlar milletimizden esirgenmiþtir.

Hacý Bayram-ý Veli Camii ve çevresi 15 sene evvel kaderine terkedilmiþti. Burasý eskiden o kadar bakýmsýzdý ki adeta bir mezbeleliði ve viraneyi andýrýyordu. Bu kutlu mabedin çevresi tekin olmayan yerler arasýnda sayýlýyordu. Artýk bu mekân ve çevresi kitapçýlarýyla, turistik eþya satan dükkânlarýyla ve çay bahçeleriyle þanýna lâyýk bir yer hâline getirilmiþtir. Çok þükür ki günümüzde burasý Ankara’nýn yüz aký mekânlarý arasýnda yerini almýþtýr. Ankara’nýn manevî mimarý Hacý Bayram-ý Veli’nin þanýna lâyýk bir yer olmuþtur. Burasý birbirinden güzel ahþap evleriyle Safranbolu’yu ve Beypazarý’ný andýrmaktadýr.

Hacý Bayram-ý Veli Camii eski Ankara’nýn maneviyat merkezidir. Þehrin ruhunu taþýyan gerçek Ankara burasýdýr. Müminler bu tarihî mabette rükûlarda ve secdelerde kendilerini bulmaktadýr. Asýrlýk çýnarlar caminin avlusunda baðdaþ kurmuþ, günde beþ vakit okunan ezanlarý dinlemektedir. Hacý Bayram-ý Veli Camii’nýn geniþ avlusunda müminler kardeþ olduklarýnýn bilinciyle ruhlarýný yenilemekte ve dünyevî kirlerinden arýnmaktadýr.   

Ankara bir gülistan, Hacý Bayram-ý Veli o gül bahçesinin baðbanýdýr. Hacý Bayram-ý Veli Camii de bozkýrýn solmayan gülüdür. O gülün rayihasýyla Ankara sermest olur seher vakitlerinde. Nice gönüller ilâhî aþkýn çýrasýyla tutuþmuþtur bu hak ve hakikat dergâhýnda.

 Hacý Bayram-ý Veli Camii, ruhlarý coþturan bir mabettir. Gönülleri birleþtiren bu cami, yüzyýllardan beri Ankara Kalesi’ne nazar kýlmaktadýr. Ona sýrlarýný açmakta, dertlerini onunla paylaþmaktadýr. Bir de beþ vakit(te) müdavimi olan tertemiz kalpli müminleriyle...