M. NÝHAT MALKOÇ

            Kanunî'nin çocukluðu, babasý Yavuz'un sancak beyi olarak görev yaptýðý Trabzon'da geçmiþtir.

            Osmanlý padiþahlarýnýn onuncusu, 89. Ýslâm halifesi olan ve "Muhteþem Süleyman" olarak anýlan Kanunî Sultan Süleyman 1494(bir rivayete göre ise1495)'te, babasý Yavuz Sultan Selim'in sancakbeyi(vali) olarak bulunduðu Trabzon'da dünyaya gelmiþtir. Babasý I. Selim(Yavuz), annesi ise Ayþe Hafsa Valide Sultan'dýr. O ayný zamanda II. Bayezid'in torunudur. Kanunî Sultan Süleyman'ýn eþleri baþta Hürrem Sultan olmak üzere Fülane Hatun, Mahidevran Sultan ve Gülfem Hatun'dur. Fakat onun hayatýnda Hürrem Sultan'ýn ayrý bir yeri vardýr. O, Hürrem Sultan'la hem büyük bir aþk yaþamýþ hem de çalkantýlý bir dönem geçirmiþtir. Kanunî'nin çocuklarý arasýndaki taht kavgalarýnda Hürrem baþ rol oynamýþtýr.

            Kanunî'nin çocukluðu babasýnýn sancak beyi olarak görev yaptýðý Trabzon'da geçmiþtir. Þehzâde Süleyman, diðer þehzâdeler gibi, en üst düzeyde eðitim görmüþtür. Ýlk eðitimini Trabzon sarayýnda kendisine tahsis edilen hocalardan almýþtýr. Rivayetlere göre ilk hocasý Hayreddin Efendi'dir. Trabzon'da iken süt kardeþi, Kadý Ömer Efendi'nin oðlu Yahya ile (Beþiktaþlý Yahya Efendi) birlikte bir Rum'dan kuyumculuk öðrenmiþtir. 1509’da 14 yaþýnda iken, babasýnýn Trabzon sancaðýna yakýn Þebinkarahisar (Karahisâr-ý Þarkî) sancak beyliðine gönderilmiþtir. Daha sonra 1509'da Sultan Bayezîd, torunu Þehzâde Süleyman’ý, Kýrým’da Kefe Sancak Beyliðine tayin etmiþtir. Þehzâde, Kefe’de üç yýla yakýn valilik yapmýþtýr. Yavuz’un tahta geçmesiyle tek oðlu olan Þehzâde Süleyman veliaht olmuþtur. Henüz 17 yaþýndayken Saruhan (Manisa) sancak beyliðine tâyin edilmiþtir. Annesiyle Manisa’ya gitmiþ, Manisa'daki bu görevini, babasýnýn saltanatý boyunca sürdürmüþtür.

                Yavuz Sultan Selim'in tek oðlu Þehzade Süleyman olduðu için taht kavgalarý olmamýþtýr.

            Yavuz Sultan Selim üçüncü seferine çýkmak üzereyken, ordusunun içinde, otað-ý hümâyûnunda elli yaþýnda, Edirne yakýnlarýnda ölünce Osmanlý tahtý Kanunî Sultan Süleyman'a kalmýþtýr. Sultan Süleyman, yaklaþýk 2.373.000 km2 topraklar üzerinde uzanan bir imparatorluðu devralýp, 8 yýl içinde bunu 2,5 misline ve yaklaþýk 6.557.000 km2 ’ye çýkaran babasý Yavuz Sultan Selim’in devletini teslim almýþtýr. Kanunî Sultan Süleyman Han 46 yýl süren saltanatý döneminde devletin yüzölçümünü 14.983.000 km2'ye çýkarmýþtýr.

            Yavuz Sultan Selim'in tek oðlu Þehzade Süleyman olduðu için taht kavgalarý olmamýþtýr. Bu açýdan bakýldýðýnda sancýlý bir süreç yaþanmamýþtýr. Fakat Kanunî'nin çocuklarý sayýca fazla olduklarý için babalarý kadar þanslý deðillerdir. Babasý Yavuz'u çok seven Sultan Süleyman, babasýnýn gömüldüðü yere, onun adýna bir cami yapýlmasý için Mimarbaþý Alâeddin Ali Bey’e emir vermiþ,  böylece Sultan Selim Camii ortaya çýkmýþtýr. Yavuz Sultan Selim Camii’nin inþasýna 1519 yýlýnda baþlanmýþ ve cami1522 yýlýnda bitmiþtir.

            Osmanlý Ýmparatorluðu'nun topraklarýnýn en geniþ olduðu dönem III. Murad dönemi sonu olsa da, Osmanlý'nýn siyasî açýdan en muktedir dönemi Kanunî Sultan Süleyman(I. Süleyman) zamanýdýr. Onun içindir ki XVI. yüzyýlda  dünya devletleri içerisinde en güçlü sultandý kendisi. Adalet ve siyaset alanýndaki baþarýlarý nedeniyle Doðu milletleri tarafýndan kendisine "Kanunî" denmiþtir. Batý'daki namý da "Muhteþem (The Magnificent) "dir.

            Kanunî Sultan Süleyman dindarlýk, þefkat, fazilet, hamiyet ve adalet gibi insanî özellikleriyle de temayüz eylemiþ seçkin bir þahsiyettir. Onun büyüklüðü sadece fetihleriyle deðil, insanî vasýflarýnýn üstünlüðüyle açýklanabilir. Cihangirlik onu hiçbir zaman þýmartmamýþtýr. Bütün hâl ve hareketlerinde Müslümanlýðý ölçü edinmiþtir. Onun bu üstün özelliklerini yerli ve yabancý bütün insaflý tarihçiler aðýz birliði edercesine teslim etmiþtir.

            Muhteþem Kanunî sanata ve sanatçýya kýymet veren, sanat ve edebiyat dostu bir padiþahtý. Onun ömrünün önemli bir kýsmý seferlerde geçse de o ayný zamanda 16. yüzyýlýn en büyük Divan þairlerinden biridir. Þiirlerini "Muhibbî" mahlasýyla kaleme alan Kanûnî Sultan Süleyman'ýn Dîvân'ýnda 2799 gazel, 1 elifnâme, 1 tercî-i bend, 18 muhammes, 30 murabba, 5 nazým, 51 kýt'a ve 217 beyit bulunmaktadýr. Bu rakamlar onun diðer þair padiþahlardan çok daha fazla þiir yazdýðýný göstermektedir. Hatta Kanunî, Zâtî'den sonra en çok gazel yazan yegâne þairimizdir. Kendisinin Türkçe ve Farsça iki dîvaný vardýr. Sir William Stirling Maxwell'in de dediði gibi "Birinci Süleyman 16. asrýn en büyük hükümdarlarýndan biriydi." Bu büyüklük sadece savaþçýlýðýyla ilgili deðil, ahlâký ve hayata bakýþýyla da ilgiliydi.

            25 yaþýnda tahta çýkan Kanunî Sultan Süleyman, 46 yýllýk uzun bir saltanat sürmüþtür.

            Babasý Yavuz Sultan Selim'in ölümü üzerine 25 yaþýnda tahta çýkan Kanunî Sultan Süleyman 46 yýllýk uzun saltanatý süresince, tabir caizse yerinde durmamýþ, 13 büyük sefere çýkmýþtýr. Tek gayesi Ýslâm'ýn hükmünü ve merhametini dünyaya yaymaktý. O, padiþahlýðýnýn on yýlý aþkýn zamanýný at üzerinde kýlýcý elinde olduðu halde seferlerde geçirdi. Ýlk sekiz seferini Batý'ya, diðer beþ seferini Doðu'ya yaptý. Kanunî Sultan Süleyman'ýn doðu ve batýya yaptýðý ve Osmanlý'nýn topraklarýný geniþlettiði bu seferleri þöyle sýralayabiliriz: 1. Sefer-i Hümâyûn: Belgrad (1521), 2. Sefer-i Hümâyûn: Rodos (1522-23), 3. Sefer-i Hümâyûn: 2. Engürûs (Macaristan) veya Mohaç Seferi (1526), 4. Sefer-i Hümâyûn: Viyana Seferi (1529), 5. Sefer-i Hümâyûn: 2. Almanya Seferi (1532), 6. Sefer-i Hümâyûn: Irakeyn(1. Ýran) Seferi (1533-35), 7. Sefer-i Hümâyûn: Ýtalya (Korfu ve Pulya) Seferi (1537), 8. Sefer-i Hümâyûn: Boðdan (Moldavya) Seferi (1538), 9. Sefer-i Hümâyûn: Budin Seferi (1541), 10. Sefer-i Hümâyûn: Estergon Seferi (1543), 11. Sefer-i Hümâyûn: 2. Ýran Seferi (1548-49), 12. Sefer-i Hümâyûn: 3. Ýran(Nahçivan) Seferi (1553-55), 13. Sefer-i Hümâyûn: Zigetvar Seferi(1566)

            Tahtta kaldýðý süre içerisinde seferden sefere koþan Kanunî 1553'ten sonra uzun süre sefere çýkmadý. Avusturya ile iliþkilerin bozulmasý ve halkýn aleyhindeki dedikodularý üzerine, hastalýðýna bakmadan 1566'da sefere çýktý. Sefere çýkýlýrken asýl niyet Eðri Kalesi'nin fethiyken, serhatlerden gelen bilgiler üzerine seferin yönü Zigetvar oldu. 7 Aðustos 1566'da Zigetvar muhasarasý baþladý. Zigetvar tamamen düþmek üzereyken 6-7 Eylül gecesi "Büyük Türk", "Muhteþem Süleyman" öldü. Zigetvar kuþatmasýnda sona gelinmiþti. Böyle bir durumda padiþahýn ölümünün asker arasýnda duyulmasý bir aylýk çabayý boþa çýkarabilirdi. Veziriazam Sokollu Mehmed Paþa padiþahýn ölümünü sakladý. 7 Eylül'de Zigetvar fethedildi.

            Muhteþem Kanunî Sultan Süleyman 1566’da Macaristan’da, Avusturya sýnýrýnda, Zigetvar’da, yeni bir seferdeyken savaþan ordusunun içindeki otaðýnda öldü. Ýç organlarý oraya gömüldü. Cenazesi Ýstanbul’a getirilip, yaptýrdýðý camiin içindeki türbesine gömüldü. Sultânü’þ-Þuarâ Bâkî, Kanunî Sultan Süleyman'ýn ölümü üzerine yazdýðý mersiyesinde þu duygulara yer vermiþtir: "Gün doðdu, Þâh-ý Âlem-uyanmaz mý hâbdan/Kýlmaz mý cilve hayme-i gerdun-týnâbdan// Yollarda kaldý gözlerimiz gelmedi haber/Hâk-î cenâb-ý südde-i devlet-meâbdan// Tîgýn, içirdi düþmene zahm-î ziyanlarý/Bahsetmez oldu kimse kesildi zebanlarý//Þemþîr gîbi Rûy-i Zemîn’e taraf taraf/Saldýn demir kuþaklý cihan pehlivanlarý"

            Kanunî devri her açýdan muhteþemlikleri içinde barýndýran müstesna bir dönemdir. Bu devirde devlet yönetiminde büyük maharet sahibi olan Sokollu Mehmet Paþa "sadrazam", dinî ilimler sahasýnda parlayan yýldýz hükmünde olan Ebusuud Efendi "þeyhülislâm", denizlerin hakimi büyük komutan Barbaros Hayreddin Paþa "kaptan-ý derya", taþlarý konuþturarak yüzlerce esere hayat veren "Koca Sinan" olarak bilinen Mimar Sinan "mimarbaþý" olarak görev yapmýþtýr. Gönüller Sultaný(Kanunî'nin sütkardeþi) Yahya Efendi, Divan edebiyatýnýn zirve þahsiyetleri Fuzûlî ve Bâkî, Amerika'yý gösteren ilk dünya haritasý ve Kitab-ý Bahriye isimli kitabý ile tanýnan Türk denizci ve kartograf  Pîrî Reis, tarihçi Hoca Sadeddin Efendi bu devrin parlayan ve alanlarýnda parmakla gösterilen mümtaz þahsiyetleridir.

            Kanunî'nin hayratý ve mimarîde zirve mabet: Süleymaniye Camii

            Ecdadýmýzýn hayýr ve hasenata meyilli oluþu hepimizin malumudur. Hayýrda yarýþan padiþahlarýmýzdan biri de Kanunî Sultan Süleyman'dýr. Kanunî Sultan Süleyman uzun saltanatý döneminde hayýrseverliði, vakýflarý ve hayratýyla da diðer padiþahlardan bir adým önde yer almýþtýr.  Zamanýnda devrin en mahir mimarý Mimar Sinan'a pek çok abidevî eser yaptýrmýþtýr. Bunlarýn baþýnda cami ve külliyeler gelmektedir. Bu eserler Bizans'tan aldýðýmýz Ýstanbul'un(o zamanki adýyla Konstantinopolis) Ýslâmbol olma sürecinde çok önemli bir yer teþkil etmiþtir. Bu eserlerin baþýnda þüphesiz ki Süleymaniye Camii gelmektedir.

            Kanunî Sultan Süleyman, Ýstanbul'un imarý için büyük bir gayret sarf etmiþtir. Eski adýyla Konstantinopolis'in Müslüman-Türk Ýstanbul olmasý için gecesini gündüzüne katmýþtýr.  Kanunî, bu çerçevede babasý Yavuz Sultan Selim'in baþlattýðý Yavuz Sultan Selim Camii'ni de tamamlamýþtýr. Onun vakýf eserlerine oðullarý Mehmed ve Cihangir için yaptýrdýðý camileri de eklemek gerekir. Bunlarýn yanýnda Mihrimah Sultan'ýn Edirnekapý ve Üsküdar camileri, eþi Hürrem Sultan adýna inþa ettirdiði Haseki Sultan Camii ve Külliyesi, Kanunî'nin milletimize hediyesidir. Onun, bunun gibi daha nice eseri bugün de insanlýða hizmet vermektedir.

            Kanunî Sultan Süleyman sadece mabet yapmamýþtýr. Bunun dýþýnda insanlara hizmet eden baþka faydalý eserler de inþa ettirmiþtir. Ýstanbul'un Kýrkçeþme denilen su yollarý onun

eseridir. Muhteþem Sultan'ýn Mimar Sinan'a yaptýrdýðý Büyükçekmece Köprüsü bir mimarî þaheser olarak bugün de dikkat çekmektedir. O, bunun yanýnda Anadolu'da da, Anadolu'nun dýþýnda da imar faaliyetlerini büyük bir azimle ve gayretle sürdürmüþtür. Baðdat'ta Ýmam-ý Âzam Türbesi ve yanýna inþa ettirdiði cami-imaret, yine burada Abdülkadir-i Geylani Türbesi ve Camii, Konya Mevlâna Türbesi yanýnda iki minareli cami, semahane ve  imaret; Seyyidgazi'de büyük tekke ve cami; Þam'da büyük bir cami ve imaret bu çerçevede sayýlabilir. Öte yandan fethedilen þehirlerdeki pek çok kilise onun adýna camiye çevrilmiþtir. Yine Kudüs'te Müslümanlarýn ilk kýblesi Mescid-i Aksa ile Kubbetü's-Sahra'yý ve Kabe'yi o tamir ettirmiþtir. Medine ve Mekke'de önemli imar faaliyetlerinde bulunmuþtur.

            Süleymaniye'nin gölgesinde uyunan sonsuzluk uykusu yahut Kanunî Türbesi

            Onuncu Osmanlý padiþahý, 89. Ýslâm halifesi olan Kanunî Sultan Süleyman 72 yýllýk bir hayat yaþadýktan sonra Zigetvar'da bir sefer sýrasýnda, yeni ve yüce hayaller peþinde koþarken her fâni gibi Rabbine rücû etti.  O son nefesine kadar canýndan aziz bildiði milletini ve memleketini düþündü. Ýslâm'ýn hayýrda muzaffer olmasý için bir ömür harcadý.

            Kanunî Sultan Süleyman Han’ýn naaþý, misk, amber ve ezfer ile mumyalandý, iç organlarý ise Zigetvar’da gömüldü. Otað-ý Hümayun’un altýna bir mezar kazýldý ve mumyalanmýþ naaþý, topraða gömüldü. Kýrk iki gün sonra naaþý buradan alýnarak, Ýstanbul’a getirildi. Kanunî Sultan Süleyman Han’ýn, Zigetvar’daki vefat ettiði yere sonradan bir türbe inþâ edilmiþtir. Osmanlý idaresi zamanýnda, ziyaretgâh olan bu türbe sonralarý bakýmsýzlýktan harap olmuþ ve 17. yüzyýlda da kilise hâline gelmiþtir. Bugün söz konusu türbe mevcut deðil.

            Cihan padiþahý Kanunî'nin türbesi, Mimar Sinan'a yaptýrdýðý muhteþem bir sanat eseri olan Ýstanbul'daki Süleymaniye Camii bahçesindedir. Yani o büyük padiþah, günde beþ vakit ezanlarýn okunduðu görkemli minarelerin gölgesinde sonsuzluk uykusunu uyumaktadýr.

            Kanunî Türbesi, Süleymaniye Külliyesi içinde heybetli görüntüsüyle dikkatleri çeker. 1566 yýlýnda tamamlanan, Mimar Sinan’ýn çok deðiþik bir anlayýþla meydana getirdiði, sekizgen planlý, kesme taþtan inþâ edilmiþ türbe, etrafýný çepeçevre dolanan revaký ve içte sekiz sütuna oturan iç kubbesiyle o vakte kadar yapýlmýþ olan türbelerden çok farklý olup, daha sonra da hiç tekrarlanmamýþtýr. Revak her cephede renkli beþ sütunla taþýnýr.

            Türbenin giriþinin tam üstünde, Mevlevî sikkesi þeklinde kesilmiþ olarak duran “Hacer-ül Esved Taþý” yer almaktadýr. Kapý kanatlarý kabartmalý ve fildiþi kakmalýdýr. Birinde; “Lailahe Ýllallah” diðerinde ise “Muhammed-ur Resulullah” yazýlýdýr. Kapýnýn iki yanýnda, 16. yüzyýla ait çini panolar yer almaktadýr. Türbenin iç mekâný, yine 16.yüzyýla ait Ýznik çini panolarla kaplanmýþtýr. Bu panonun üzerinde yer alan çini yazý kuþaðýnda, Besmele ile baþlayan Bakara Suresi’nden Ayet-el Kürsi’yi ihtiva eden 255. ve 256. ayetleri yazýlmýþtýr. Kubbe pandantiflerinde ise; “Allah”, “Muhammed”, “Ebubekir”, “Ömer”, “Osman”,“Ali”, “Hasan”, “Hüseyin” isimleri okunur. Kubbe, kalem iþleri ile süslüdür. Türbenin içinde yer alan abanozdan yapýlmýþ ve fildiþi kakmalý iki dolabýn ahþap kapaklarý, devrin en güzel ahþap iþçiliðinin örneklerindendir. Türbede; Kanunî Sultan Süleyman Han'a, Sultan II. Süleyman'a, Sultan II. Ahmed'e, Mihrimah Sultan'a, Saliha Dilaþup Valide Sultan'a, Asiye Sultan'a ve   Rabia Sultan’a ait olmak üzere toplam yedi sanduka vardýr. Allah hepsine rahmet eylesin.