MUSTAFA KEMAL’DEN PADÝÞAH VAHDETÝN’E GEÇMÝÞ OLSUN TELGRAFI---OSMANLIDAN GÜNÜMÜZE HABERLERLE, KARÝKATÜRLERLE PANDEMÝ VE EPÝDEMÝ.

Lafý hiç uzatmadan Osmanlý Devletinin son yýllarýndan baþlayalým.

1911 yýlýnda Türkiye'de ve dünyanýn bazý ülkelerinde bir kolera salgýný vardýr. Basýn bir taraftan olayla ilgili haberleri paylaþýrken bir taraftan da karikatürler yapýlýyor.

Ýlk iki karikatürümüz 1911 yýlýna ait. Bu karikatürün tam tarihi 5 Ocak 1911. Yayýnlandýðý derginin adý Kalem...

1. Resmin üzerinde yazan o zamanki alfabeyle: ÞÜPHELÝ ARAZ, KOMEDÝ ÝKÝ PERDE

Resimde de görüldüðü gibi iki kiþi bir tabutu taþýyor, insanlar korku ve telaþ içinde kaçýþýyorlar ve bu arada bir kadýn sancýlanmýþ, karnýný tutuyor. Kadýnýn bu þüpheli hali üzerine sokaklarý dezenfekte eden görevli elindeki pülverizatör ile kadýna dezenfekte sýkýyor.

Evet bu resimden de anlaþýldýðý gibi kolera ciddiye alýnmýþ ve devlet elinden gelen tedbirleri uyguluyor.

2. Resme baktýðýmýzda kadýnýn rahatsýzlýðýnýn sebebinin kolera deðil doðum sancýlarýnýn tutmasý olduðunu görüyoruz. Hatta kadýn doðum yapmýþ gördüðünüz gibi. Ama bir þey daha görüyoruz: Osmanlý Devletinde öyle çok bildiðimiz ( daha doðrusu bildiðimizi zannettiðimiz ) gibi kaç göç olayý yok. Kadýnýn doðumunu yaptýran doktor bir erkek olduðu gibi odasýnda bir sürü erkek var.

3. Resmin tarihi 4 Eylül 1911. Bu karikatür Falaka adlý bir mizah dergisinde yayýnlanmýþ.

Resimdeki iki kiþiden zenci olaný uþak, diðeri de padiþah II. Abdülhamit.

Bilindiði gibi 2. Abdülhamit 1909 yýlýnda tahttan indirilmiþti. Zaten karikatürde bu husus da belirtilmiþ ve karikatürün sað üst köþesine  ‘’Alatini Köþkünde’’ Yazýyor. Yani karikatür II. Abdülhamitin Selanik’teki Alatini Köþkünde sürgün hayatý yaþadýðý yýllara ait.

Resmin altýnda sað köþede yazan yazý iþe þu:

II. Abdülhamit - Dýþarýdan geliyorsun... iyice dezenfekte edeyim de öyle gir...

Zenci uþak-Aman efendim.. O kadar gürültüden, patýrtýdan kurtulduk da þimdi bir kötü koleradan mý korkacaðýz?

1918 Yýlýnda ülkemiz bu sefer çok daha büyük bir bela ile karþý karþýya. Evet, bir taraftan ülkemiz iþgal altýnda, öte taraftan Ýspanyol Gribi tüm dünyayý kasýp kavurduðu gibi ülkemizi de ksýp kavurmakta...

14 Aralýk 1918 tarihli Karagöz Dergisinde yer alan imzasýz bir dörtlükte okuyucular Ýspanyol gribine (nezlesine) karþý uyarýlýrken bu hastalýk “engerek” yýlanýna benzetiliyor.

Ýspanyol nezlesi bu da bir belâ
Þu pis nezleden sakýnmak gerek
Olma hiç bu sârî derde müptelâ
Gizlice saldýrýr bu bir engerek

 15 Mart 1919 tarihli Karagöz gazetesinde yer alan karikatürde, eve doktor getirmenin külfeti ilginç bir karþýlaþtýrmayla verilir: Ýspanyol gribi sýrasýnda doktor bulmak zarurî ihtiyaçlarý karaborsadan temin etmekten daha zordur!

Hacivat- Aman abla Karagöz’e ne oldu?
Karagöz’ün bacýsý- Kýrk derece hararet soðuk mu aldý, ne oldu bilmem ki!
Hacivat- Bari bir doktor çaðýrsak!
Karagöz- Aman sus! Sus Hacivat Çelebi! Ýki kazan dört teneþir, yetmiþ arþýn kefen, bir çuval sabun almak kabil olur da komþu doktoru beþ liraya getirebilmek kabil olmaz!( 4. Resim )

Hastalýk 1919’ yýlý baþlarýnda hýz kestiði için hayat normal akýþýna dönmeye baþlamýþ, okullar açýlmýþ, sinema ve tiyatro salonlarýnýn faaliyetlerine izin verilmiþtir. Ýspanyol gribinin hýz kesmesi ve yavaþ yavaþ Ýstanbul’u terk etmeye baþlamasý Karagöz gazetesinde sevinçle karþýlanýr. Gazetede neþredilen bir karikatürde hastalýðýn Ýstanbul’a bir daha uðramamasý yönünde bir temenni söz konusudur.

Karagöz- Defol git! Bir daha bu semtlere uðrama!
Hacivat- Karagöz’üm bu belâ baþýmýzdan defolup gidiyor. Allah bizi diðer belâlardan da kurtarsýn! (Karagöz, 11 Ocak 1919).( 5. Resim )

17 Ocak 1920 de Mustafa Kemal, Padiþah Vahdettin’e bir ‘’ Geçmiþ Olsun’’ Telgrafý gönderiyor. Neden? Çünkü Padiþah Vahdettin de Ýspanyol Gribine yakalanmýþ ve bu hastalýktan kurtulmuþtur.

Telgrafýnda þunlarý diyor:


Atebe-i Seniyye-i Hazret-i Þehriyarîye

Meclis-i Millîyi teþrif-i þahanelerinden mahrum býrakan rahatsýzlýk bütün tebaa-i hümayunlarý meyanýnda heyet-i temsiliyemizi de pek ziyade düçâr-ý teessür etti. Cenâb-ý Hak vücud-ý hümayunlarýný âfât-ý kevniyye ve semaviyyeden masûn buyursun amin.

17 Kanunusani 1336 (17 Ocak 1920)
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
Heyet-i Temsiliyesi Namýna
Mustafa Kemal

[Mustafa Kemal kendisini müfettiþlik görevinden alan, hain ilan eden, hakkýnda ölüm fermaný çýkarmýþ bir kiþiye hiç bir mecburiyeti olmadýðý ve böyle bir telgraftan hiç kimsenin haberi olmadýðý halde niçin geçmiþ olsun dileklerinde buluyor dersiniz? Bana ilginç geldi. Biraz da siz düþünün bakalým.]

Peki bu Ýspanyol Gribi nasýl bir þey?

Onu da bize bu hastalýða yakalanýp sonrasýnda iyileþen Refik Halit Karay anlatýyor oldukça mizahi bir dille:


“Ýspanyol kadýnlarýnýn ateþli olduðunu duyardýk. Meðerse nezlesi de öyleymiþ. Bize nezleden kýsmet çýktý… Ben böyle ateþ görmedim, sanki Cibali yangýnýndan bir yanar kütük fýrlamýþ da balkonun açýk kapýsýndan dosdoðru bizim yataða düþmüþ......Âþýk Kerem’in döne döne yanýp tutuþmasý keyfiyetini þimdi pek akýldan aykýrý görmüyorum. Bana da uzaktan bir kibrit gösterseler benzin tenekesi gibi an-ý vahide parlayacaðýma hiç þüphe yoktu.

‘’Bir tutuþmuþ âteþim kurb u civarýmdan sakýn.’’ Diyen Fuzulî de acaba vaktiyle böyle yakýcý bir illete, meselâ Acem nezlesine mi tutulmuþtu?

Evet muhakkak bu hastalýk Ýspanyol nezlesi. Engizisyonun bütün iþkenceleri mikroplarýnda yer tutmuþ, ha insan vücudunu bir defa bu illete kaptýrmýþ, ha engizisyon sergerdelerinden Turkomad ile Ýksimenez’e… Ateþte yakmaktan örste döðmekten baþlayarak beyne çivi mýhlamaða, damarlara mil sokmaða kadar iþkencenin her türlüsü tamam olmadan yakayý sýyýrmak kabil deðil! Herhâlde bu hastalýk Ýspanya’da gelip geçmiþ bütün boðalarýn, bütün esirlerin intikamýný çýkarmýþtýr zannediyorum’’

1920 lerden sonra Ýspanyol Gribi de artýk etkisini kaybetmiþti.

1930 lu yýllarda öyle görülüyor ki herhangi bir salgýn yoktu çünkü 1 Nisan 1930 tarihli Akþam Gazetesinde þöyle bir karikatür vardý:

Eczacý- Ýþler çok fena monþer
Doktor-Evet..Ortalýkta ne veba var ne tifo( 6. Resim)

1930 dan sonra baþka bir salgýn yaþadýk mý bilmiyorum her ne kadar babalarýmýz sýtma, dizanteri, trahom gibi hastalýklardan bahsetseler de..Ben çocuk felci geçirmiþ olsam da  ya da ne bileyim Aþýk Veysel- Çaresini ta 1730 lu yýllarda ilk olarak Türklerin bulduðu- Çiçek hastalýðý sebebiyle gözlerini kaybetmiþ olsa da...

Bunlarý bilmiyorum ama 1970 Yýlýnýn Kolera salgýnýný gayet iyi hatýrlýyorum.