M. NÝHAT MALKOÇ

“Eþsiz doðasýna hayran olduðum

                                     Cilvesi gönlümü yakar Bartýn'ýn

                                     Gezip dolaþtýkça huzur bulduðum

                        Sularý coþarak akar Bartýn'ýn... (MNM)

            Batý Karadeniz’in gözbebeðidir Bartýn.

            Batý Karadeniz’in gözbebeðidir Bartýn. Baþta Amasra olmak üzere, Kurucaþile ve Ulus adlarýyla tanýdýðýmýz sadece üç ilçesi vardýr bu yeþil gözlü þehrin. Merkez ve ilçelere baðlý 260 köyü mevcuttur. Eskiden Zonguldak’ýn bir ilçesi olan Bartýn, küçük ama þirin bir þehirdir. Doðusunda Kastamonu, güneyinde Karabük, batýsýnda Zonguldak, kuzeyinde ise (mas)mavi Karadeniz bulunur. Dillere destan bir orman zenginliði vardýr bu þehrin. Küre Daðlarý Milli Parký’nýn önemli bir bölümü bu güzel þehrin sýnýrlarý içerisinde bulunmaktadýr.

            Ülkemizde üzerinde taþýmacýlýk yapýlan tek akarsu olma özelliði taþýyan Bartýn Çayý, bu þehrin sembollerinden biridir. Bu yüzden Bartýn demek, biraz da Bartýn Çayý demektir. Zira Bartýn Çayý antik çaðda “Parthenios”  adýyla anýlan ve kente de adýný veren çaydýr. Bartýn turizmine önemli hizmetlerde bulunan Bartýn Çayý’nýn üzerinde kano ve kürek yarýþlarý da yapýlabilmektedir. Kocaçay ve Kocanazçayý olmak üzere baþlýca iki kolu bulunmaktadýr.

Uçsuz bucaksýz kumsallarýyla insanlarýn içini serinleten Bartýn, yeþille mavinin baþkentidir. Amasra-Bartýn karayolu üzerindeki Kuþkayasý Yol Anýtý, Ceneviz Vadisindeki Kemerdere Köprüsü, Tomaþkuyusu mevkiindeki Toprakaltý Galerileri görülmeye deðerdir.

Bartýn’da tel kýrma ve yazmacýlýk sanatý geliþmiþtir. “Tel Kýrma Þal” ve “Baskýlý Yazma” Türkiye’de yalnýzca Bartýn’a özgüdür. Bu geleneksel sanatlar hâlâ yaþatýlmaktadýr.

Ebu Derda Türbesi, Bartýn’ýn manevi dinamiklerinin baþýnda gelir.

            Safranbolu’nun yaný baþýnda bulunan Bartýn’ýn ahþap evleri görülmeye deðerdir. Ormanlýk bir arazide kurulan þehirde, evlerin yapýmýnda genellikle çam, abanoz, meþe, gürgen gibi aðaçlardan elde edilen ahþap malzeme kullanýlmýþtýr. Genelde iki katlý olan Bartýn’ýn ahþap evlerinde barok sanatýnýn izleri hâkimdir. Evlerde sofa, oda(lar), kiler ve mutfak vardýr.  Gün ýþýðýndan azamî derecede istifade etmek için, evlerin çok pencereli olduðu hemen dikkat çeker. Birbirinden deðerli bu geleneksel Bartýn evleri bakanlýkça koruma altýna alýnmýþtýr.

Küre Daðlarý Milli Parký, Karadeniz Bölgesi’nin Batý Karadeniz Bölümünde yer alan gözde bir mekândýr. Ýnsanlara huzur ve sükûn bahþeden bu milli parkýn yarýya yakýný Bartýn’da, yarýdan çoðu da Kastamonu sýnýrlarýnda yer almaktadýr. Bu milli parkýn çevresinde; Azdavay, Pýnarbaþý, Ulus, Kurucaþile, Amasra ve Cide ilçeleri ile Arýt beldesi bulunmaktadýr. Buradaki yaþlý ormanlar, dev kanyonlar, gizemli maðaralar, berrak akarsular, yemyeþil çayýrlýklar, endemik bitkiler, boðazlar, þelaleler, düdenler, dolin ve çukurlar ziyaretçilerini dinlendirmekte ve ilginç karstik oluþumlarýyla insanlarý hayrete düþürmektedir. Yüzlerce kuþ ve onlarca memeli hayvan bu sýra dýþý ortama fauna zenginliði katmaktadýr.

Türkiye’nin 74. vilayeti olarak resmi kayýtlara geçen Bartýn’ýn demiryolu aðý ve havaalaný henüz yoktur. Bartýn Limaný yük taþýmacýlýðýnda önemlidir. Zonguldak dýþýnda kömür çýkarýmý yapýlan diðer il Bartýn’dýr. Þehirde eðitimin lokomotifi olarak görülen Bartýn Üniversitesi her geçen gün daha da büyümektedir. Batý Karadeniz Bölgesinde en fazla tarým alanýna sahip il yine Bartýn’dýr. Bu arada Bartýn’ýn çileði ve yoðurdu da çok meþhurdur. Ziyaretçisi eksik olmayan Ebu Derda Türbesi, Bartýn’ýn manevi dinamiklerinin baþýnda gelir.

Bartýn’ý ayaða kaldýracak sektör: Deniz turizmi

59 kilometrelik bir sahil þeridine sahip olan Bartýn’da deniz turizmi ön plandadýr. Amasra, Ýnkumu ve Çakraz bu konuda baþý çekmektedir. Ýnce kumlu çok güzel bir koya sahip olan Çakraz’ýn tarihteki ismi, kýzýl manasýna gelen Erythinoi’dir.

Karadeniz ikliminin karakteristik bir özelliði olarak her mevsim yaðýþ almasý ve güneþlenme süresinin kýsalýðý kýyý turizmini menfi yönde etkilemektedir. Bartýn’ýn kuzeybatýsýndaki Kýzýlkum, uzun ve bakir bir plajdýr. Temiz, derin ve bol kumludur. Öte yandan þehrin batý yönünde uzanan Mogada(Mugado) Plajý korunaklý bir yerdir. Tarih ve doðanýn bütünleþtiði Güzelcehisar Plajýnda tabiî kaya þekilleri otantik bir atmosfer oluþturmaktadýr. Doðallýðýndan hâlâ hiçbir þey kaybetmeyen Bozköy, uzun ve ince bir kumsal olarak dikkatleri üzerinde toplamaktadýr. Çakraz’ýn doðusundaki Akkonak, falezli yüksek kýyýlarýn önünde oluþan kum ve çakýl karýþýmý bir plajdýr. Bir diðer plaj olan Göçgün, Kýzýlkum’dan sonra Bartýn ilinde bakir ve doðal yapýsýný koruyan müstesna bir plajdýr.

Kurucaþile’nin batýsýndaki Çambu, doðal karakterini muhafaza etmektedir. Tarihî Kromna þehrinin merkezi olan Tekkeönü, ahþap yat ve balýkçý teknelerinin yapým yeri olarak haklý ününü bugün de korumaktadýr. Bu plajlarýn çoðunda yelken ve su kayaðý gibi deniz sporlarý yapýlabilmektedir. Özellikle Amasra, yelkencilik için yeterli rüzgâra sahiptir. Buralardaki deniz turizminin en büyük engeli; deniz mevsiminin kýsa olmasý, yazýn güneþli gün sayýsýnýn azlýðý ve insanlarýn sorumsuzluðunun bir iþareti olan çevre kirliliðidir.

Yeþille mavinin sarmaþ dolaþ olduðu mekân: Kurucaþile

‘Daðlarýn suya deðdiði, yeþille mavinin sarmaþ dolaþ olduðu mekân’ olarak bilinir Kurucaþile. Antik dönemde Paflagonya’nýn kýyýlarýnda kurulmuþ bir sitedir Kurucaþile. Cromna namýyla hüküm sürdüðü zamanlarda burada para bile basýlmýþtýr.

Kurucaþile, ahþap tekne yapýmýnda mühim bir markadýr. Bu, bugünün deðil; geçmiþe dayanan bir birikimin ürünüdür. Bu ahþap gulet tekneler usta-çýrak iliþkisi ve dayanýþmasý içerisinde vücut bulmaktadýr. Bu tekneleri sadece Karadeniz’de deðil; Akdeniz, Marmara ve Ege sularýnda da görebilirsiniz. Bu ahþap tekneler ülke sýnýrlarýnýn çok ötesinde, dünya denizlerinde de baþarýyla yüzdürülmektedir. Osmanlý döneminde muzaffer donanmanýn ihtiyacýný karþýlayan savaþ ve yük gemilerinin büyük çoðunluðu yine burada yapýlmýþtýr.

Büyük Türk gezgini Evliya Çelebi meþhur Seyahatname’sinde Bartýn ve Amasra’da kalyonlarýn yapýldýðý yazar. Osmanlý donanmasýnýn kalyon ve kadýrga ihtiyaçlarýný karþýlayan Bartýn, Amasra ve Kurucaþile tersanelerinde yapýlan gemilerin “mavna, yelkenli, gulet, çektirme” gibi çeþitleri bulunmaktaydý. Günümüzde gemi yapýmcýlýðý Kurucaþile ilçesinin Kapýsuyu ve Tekkeönü köylerindeki tersanelerde sürdürülmektedir.

Kurucaþile’nin yemyeþil ormanlarý gözlerimizi ve gönüllerimizi maddi ve manevî kirlerden arýndýrýr. Gölderesi ve Gökyar Þelaleleri, Kurucaþile’de görülmeye deðer yerlerdir.

Ormanlarýn koynunda bir þirin diyar: Ulus

Safranbolu’nun bir nahiyesi iken 1944’te ilçe olarak Zonguldak’a baðlanan Ulus, 1991’de Bartýn il olunca buraya baðlanmýþtýr. Engebeli bir araziye sahip olan Ulus’un bitki örtüsü genellikle ormandýr. “Aþk acýsýný dindiren þelale” olarak nitelendirilen Ulukaya Þelalesi buradadýr. Bu þelale, görenleri büyüleyen müstesna bir güzelliðe sahiptir. Ulus Çayý üzerindeki bu þelale, yirmi metre yüksekten akarak ziyaretçilerine büyüleyici bir görünüm sunmaktadýr. Bahsi geçen þelalenin de içinde yer aldýðý kanyon, panoramik güzelliðiyle gözleri ve gönülleri okþamaktadýr. Öte yandan Aksu Çayý üzerindeki Aksu Þelalesi, Kýzýllar Köyü’nün Umar Tepesi mevkiindedir. Ulus, ayný zamanda maðara turizmi açýsýndan da oldukça zengindir. Amasra ve Ulus ilçelerinde tespiti yapýlmýþ 107 maðara vardýr.

Huzuru burada ara: Deniz gözlü Amasra

             Bir sonbaharda gittim masmavi Karadeniz sularýyla söyleþen þirin Amasra’ya… Bilenler bilir, Amasra ile Bartýn’ýn arasýna daðlar girer. O daðlarý aþmadýkça Bartýn’dan Amasra’ya, Amasra’dan Bartýn’a varamazsýnýz. Ben de sabahýn erken saatlerinde Bartýn’dan çýktým yola. Daðýn tepesine vardýðýmda kesif bir duman ‘Hoþ geldin’ dercesine karþýladý beni. Fakat bu teþrifatçý duman, Amasra’yý yukarýdan doyasýya seyretme arzumu da suya düþürdü. Adeta güzelliðini gizledi benden. Bu daðý aþýnca Amasra yine de tebessüm etti yüzüme.

Daðdan aþaðý inerken Amasra’nýn güzelliklerine bir an evvel kavuþmanýn sabýrsýzlýðý kapladý yüreðimi. Zira bu sisli havada bile denizin koynunda nazlý bir yavuklu misali bekleþen þirin Amasra, uzaktan bakan gözlere adeta ziyafet çekecek kadar güzel ve alýmlýydý.

Amasra’ya herhangi bir turla gitmediðim için, birilerine baðlý hareket etmek zorunda deðildim; dilediðim gibi, doyasýya gezebilirdim her yeri… Özgürce dolaþabilirdim izbe sokaklarý. Öyle de yaptým. Hem rehber, hem gezgin oldum Amasra’nýn gizemli ortamýnda.

            Amasra’ya gittiðimde günlerden cumaydý. Cuma namazýný kýlmak üzere Fatih Camii’ne vardým. Bugün cami olarak kullanýlan bu mekân 9. yüzyýl sonunda inþa edilmiþ eski bir Bizans Kilisesiydi. Fatih Sultan Mehmet, 1460 yýlýnda þehri fethettiði zaman fethin niþanesi olarak burayý camiye çevrilmiþ ve günümüze kadar cami olarak kullanýlmýþtýr.

Cuma olmasýna raðmen camide bir saf bile tam dolmamýþtý. Cennetmekân Fatih Sultan Mehmet’in fethettiði bu topraklardaki bu mübarek tarihî camii böyle mi (d)olmalýydý?

Ýmam hutbe okumak için eline kýlýç alarak minbere çýktý. Önce bu duruma bir anlam veremesem de sonradan tarihî malumatlarým imdadýma yetiþti. Zira Osmanlý döneminde bazý camilerde kýlýçla hutbe okunurdu. Padiþahlar sefer öncesi minbere çýkarak sefer emrini buradan verirdi. Demek ki bu gelenek Amasra’daki bu tarihî camide hâlâ devam etmektedir.

            Bir Ceneviz Kolonisi olan Amasra, Fatih Sultan Mehmet tarafýndan fethedilmiþtir. Fatih, Ýstanbul’u fethettikten sonra gözünü Anadolu’daki belli baþlý yerlere dikmiþtir. Bunlarýn baþýnda Trabzon Pontus Rum Ýmparatorluðu gelmektedir. Fakat bundan evvel yol üzerindeki Amasra’yý almak ister. Burasý bir doðal liman olduðu için ticaretin can damarýdýr. Üstelik Cenevizlilerin yarýn problem çýkarmayacaðýný hiç kimse garanti edemez. Onun için bu yaranýn derinleþmeden bir an evvel iyileþtirilmesi gerekir(di). Bu düþünceyle Fatih, karargâhýný Bartýn’a kurar, Amasra’yý denizden kuþatýr. Bunu gören Ceneviz senyörü Osmanlý ordusuyla baþ edemeyeceðini anlayarak hiç kan dökülmeden þehrin anahtarýný Fatih Sultan Mehmet’e verir. Böylece Fatih, çok kârlý bir iþ yapýp Amasra’yý Osmanlý topraklarýna katarak muhtemel bir tehlikenin de önüne geçmiþ olur. Daha sonra Trabzon yolculuðuna devam eder.

            “Lala, lala, çeþm-i cihan bu mu ola?”

Cihan Ýmparatoru Büyük Fatih, Bartýn’dan yola çýkarak Amasra’yý tepeden gören bugünkü “Bakacak” mevkiine gelerek Amasra’yý seyre dalýp þöyle der: “Lala, lala, çeþm-i cihan bu mu ola?” diyerek Amasra’nýn doyumsuz güzelliklerine olan hayranlýðýný dile getirir.

Amasra Kalesi, geçmiþle gelecek arasýnda saðlam köprüler kuran, temelleri Bizans döneminde atýlmýþ tarihî bir yapýdýr. Bu kadim kalenin taþlarý, nice zamanlarýn þahididir.

Antik bir yerleþim yeri olan Amasra’ya gidip de Amasra Müzesi’ni gezmeden dönmek olmaz. Bu müze Osmanlý’dan Roma’ya uzanan uzun bir döneme ait tarihî eserlerin bir arada görülebileceði farklý bir mekândýr. Bu müzede Helenistik, Roma, Bizans ve Osmanlý dönemi eserleri meraklýlarýyla buluþturulmaktadýr. Zengin bir müze olan Amasra Müzesi’nde el yazmasý Kur’an-ý Kerimler, padiþah mührü, heykeller, kilimler ve kolyeler de bulunmaktadýr.

Amasra, tarihle doðanýn iç içe olduðu bir þehirdir. Gürcüoluk ve Ýncivez Maðaralarý, Amasra ilçesi sýnýrlarý içerisinde bulunan enteresan tabiî oluþumlardýr. Ada ve yarýmadalardan oluþan Amasra’da, tarih ve doða iç içedir; bu yönüyle birbirlerini tamamlarlar. Boztepe ve Tavþan Adalarý bu baðlamda öncelikli olarak zikretmemiz gereken müstesna yerlerdir.

Üç bin yýllýk bir mâziye sahip olan Amasra, Unesco Kültür Mirasý Geçici Listesine alýnmýþ, yaþanýlacak bir yerdir. Tarihî süreç içerisinde farklý uygarlýklara beþiklik eden Amasra’nýn büyüleyici güzelliklerini ve birbirinden muhteþem koylarýný görmek gerekir.

Tarihî dokusu ve doðal güzellikleriyle ziyaretçilerini kendine hayran býrakan Amasra’yý bir de günbatýmýnda görmeli… Bu zamanlarda Amasra bir hasret þiiri kadar yüreðe dokunur. Anadolu’nun Karadeniz’e açýlan muhkem bir kapýsý olan Amasra, gerçekten bir doða harikasýdýr. Bunu bizzat gezerek, görerek tescil ettim. Herkesin de görmesini öneririm.

Bir liman kenti olan Amasra, balýkçýlýðýyla da ön plandadýr. Balýk lokantalarýyla meþhur olan Amasra’dan, tereyaðýnda kýzartýlmýþ taze balýk ve onun yanýnda 25-30 farklý sebze ve yöresel ot kullanýlarak hazýrlanan yöresel salata yemeden dönmek hiç de þýk olmaz.

Bartýn Kaskalar’dan Hititler’e,  Roma’dan Selçuklular’a, Osmanlýlar’dan Cumhuriyete uzanan zaman diliminde zengin tarihî ve tabiî dokusuyla farký fark ettiren bir medeniyet þehri; bir turizm cennetidir. Bartýn, zamanýn hudutlarýný aþan yorgun bir zaman yolcusudur.