M. NÝHAT MALKOÇ

“Bir zaman dünyaya bir adam gelmiþ;

  Sayýlarý silmiþ. BÝR’e yönelmiþ ...”(Necip Fazýl)

Yunus’un yaþadýðý çað yahut gökte yalnýz bir yýldýz

Yunus’un yaþadýðý çað, nerden bakarsanýz bakýn, bugünkünün fevkinde zor bir çaðdýr. Yunus’un döneminde Anadolu Selçuklularý son demlerini yaþýyordu. Osmanlý çýnarý henüz yeni filizleniyordu. Bu devirde isyanlar ve istilalar birbirini takip etmekteydi. Haçlý seferleri, Moðol akýnlarý, Babai isyanlarý, saltanat kavgalarý peþi sýra sürüp gidiyordu. Zulüm imparatorluðu kurmak için önüne ne gelirse yakýp yýkan Moðollar ve Haçlýlar vahþilikte rakip tanýmýyorlardý. Babailer de onlarla þer ittifakýna girmiþçesine felaket zincirine yeni halkalar ekliyorlardý. Onun içindir ki felaket çanlarýnýn sesi dört bir taraftan duyuluyordu. Ýnsanlar yarýnlarýndan ve hayatlarýndan hiç de emin deðildi. Her fert, patlamaya hazýr bomba gibiydi.

            Gönüllerin ve onurlarýn hoyrat eller tarafýndan kýrýldýðý böyle zor bir zamanda dünyaya gelmiþti bizim Yunus Emre… Onun doðum tarihi kesin olarak bilinmese de kaba hesap olarak 13. yüzyýlýn sonlarý ile 14. yüzyýlýn ilk çeyreði arasýnda yaþadýðý söylenebilir. Yunus’un doðum tarihinin 1240 olduðu kanaati kesin olmasa da, edebiyat çevrelerinde pek yaygýndýr.

Hakikatin perdelendiði zor bir zamanda ve karýþýk bir coðrafyada dünyaya gelen, gönül gözü açýk bir veli þair olan Yunus Emre, mevcut durumun vahametini görerek kandan, kinden ve nefretten beslenenlere þöyle seslenerek safýný belli etmiþtir: “Ben gelmedim da’vî için benüm iþim sevi için/Dostun evi gönüllerdir gönüller yapmaya geldüm.”

Yunus Emre, hayatý efsaneleþmiþ bir gönül insanýdýr. Fakat o Hüseyin Hatemî’nin de belirttiði gibi bir efsane deðil, tarihî bir kiþiliktir. O, dünle bugün arasýnda kelimelerden bir gönül köprüsü kurmuþtur. Onun adý sevgi, hoþgörü ve kardeþlikle özdeþleþmiþtir. Geçen yedi asýr, onun adýnýn ve felsefesinin üzerini örtememiþtir. Zaman onu yaþlandýracak yerde, aksine gençleþtirmiþtir. Çünkü o, sevgi iksiriyle her dem tazelenmiþtir. Edebiyat sahasýnda mühim bir isim olan Abdülbaki Gölpýnarlý onu þöyle tanýtýr:  “Yunus Emre, 1240’ta doðdu. Sarýköylü’dür. Ýyi bir tahsil gördüðü þiirlerinden anlaþýlmaktadýr. Medrese tahsilinden sonra tasavvuf yoluna girdi. Tabduk Emre’ye mürit oldu. Anadolu’nun birçok illerini, Suriye’yi ve Azerbaycan’ý dolaþtý. 1320 yýlýnda 82 yaþýnda iken vefat etti. Mezarý Sarýköy’dedir.”

Yunus Emre evrensel temalar iþlemiþ bir dünya þairidir. Herkes onda bir þekilde kendini bulmaktadýr. Bugün hemen herkesin zihninde bir Yunus portresi vardýr. Bu portreler zaman zaman birbirlerinden bir hayli farklýlýklar da arz edebilmektedir. Bazýlarýna göre o bir þairdir, bazýlarýna göre o bir derviþtir, bazýlarýna göre de o bir hümanisttir. Herkes ona kendi penceresinden bakmýþ, aslýnda o pencereden gönül aynasýndaki Yunus’u görmüþtür.

Ýnsanlýðýn sevgiye, barýþa ve dostluða her zamankinden daha çok ihtiyaç duyduðu bu karanlýk çaðda, Yunus’un gönül aynasýndan yansýyan uhrevi ýþýða çok ihtiyacýmýz vardýr. Zira o, karanlýklarý aydýnlatacak bir ýþýktýr. Onu gelecek çaðlara taþýmak hepimizin borcudur.

Yunus Emre’nin mezarý sevenlerinin gönlüdür.

Halkýn ve Hakk’ýn dostlarýndan biri olan Yunus Emre’nin mezarýnýn yeri kesin olarak bilinmemektedir. Anadolu’nun muhtelif yerlerinde ona atfedilen birçok mezar ve makam bulunmaktadýr. Bunlar arasýnda Eskiþehir-Sivrihisar, Aksaray-Ortaköy, Karaman, Bursa, Kula ile Salihli arasý, Erzurum Tuzcu köyü, Keçiborlu, Sandýklý, Ünye ve Sivas Hafik’teki türbe veya makamlar sayýlabilir. Fakat bunlar içerisinde özellikle Karaman ve Sivrihisar baþý çekmektedir. Niyazi-i Mýsrî bu makamlara Yunanistan’ýn Limni adasýný da ilave etmektedir.

Hak ve hakikat þairi Yunus’un mezarýnýn Anadolu’nun birçok yerinde olduðu iddiasý, ona duyulan derin sevginin ve muhabbetin tezahürüdür. Anadolu halký onu çok sevdiði ve efsaneleþtirdiði için mezarýnýn kendi memleketlerinde olmasýný arzulamýþlar ve iddialarýný bu çerçevede dile getirmiþlerdir. Böyle büyük bir sevgi her þaire nasip olmaz. Yunus’un yedi asrý aþkýn bir zamandan beri unutulmamýþ olmasý, þiirlerinin dilden dile dolaþmasý buna delildir. Bence Yunus’un mezarý çok da önemli deðildir; onun yeri Anadolu insanýnýn yüce gönlüdür.

Yunus Emre’nin Divan'ýnda kýsa bir gezinti

Yunus Emre sadece Türkiye’de deðil, Türkçenin konuþulduðu bütün coðrafyalarda tanýnmakta ve çok sevilmektedir. Hatta Türkçe konuþmayan milletler de onu zevkle okumaktadýr. Yunus’un þiirlerinde kullandýðý dil arý duru Türkçedir. Kendisiyle çaðdaþ olan Mevlana’nýn eserlerini Farsça yazdýðý bir dönemde o, Türkçeden asla taviz vermemiþ, eserlerinde Türkçeyi nakýþ nakýþ iþlemiþtir. Türk milletinin onu bir baþka sevmesi ve yedi asrý aþkýn bir zamandan beri yüreðinde yaþatmasý biraz da onun Türkçe hassasiyetinden dolayýdýr.

Türk þiir ýrmaðýnýn en büyük kollarýndan biri olan Yunus Emre’nin günümüze intikal eden iki önemli eseri mevcuttur. Bunlardan biri Risaletü’n-Nushiyye, diðeri de Yunus Emre Divaný’dýr. Bunlar Türk kültürünün ve Türkçenin iki büyük köþe taþýdýr. Bu eserler kütüphanelerimizin en zengin muhtevalý þiir kitaplarýdýr. Yunus’un Divan’ýndaki þiirler aruz ve hece ölçüsüyle kaleme alýnmýþtýr. Bu divanlarýn birçok nüshasý bulunmaktadýr. Yunus’un dinî, tasavvufî, ahlakî içerikli  “Öðütler Kitabý” anlamýna gelen “Risaletü’n-Nushiyye”  adlý eseri mesnevi nazým þekliyle yazýlmýþtýr. Bu didaktik(öðretici) eser 573 beyitten oluþmaktadýr.

Yunus Emre’nin þiirlerinde yaygýn temalar

Tasavvuf edebiyatýnýn ilk büyük mektebini kuran kiþi olarak Hoca Ahmet Yesevî kabul edilmektedir. Ondan sonra bu sahada isim yapan öncülerin baþýnda gelen Yunus Emre Türk Tasavvuf Edebiyatýnýn tartýþmasýz en büyük temsilcisidir.

Yunus Emre’nin þiirlerinde geniþ bir tema daðarcýðý vardýr. O insan hayatýný ilgilendiren can alýcý konularý þiirlerinde iþlemiþtir. Ölüm, hayat, tasavvuf, Allah aþký, peygamber sevgisi, hoca(öðretmen) sevgisi, hoþgörü, merhamet, namaz, ahiret hayatý, dünyanýn geçiciliði, insanýn özündeki kýymet þiirlerinde ele aldýðý konulardan bazýlarýdýr.

Yunus Emre ve sonsuzluðun kapýsý ölüm

Ölüm, sonlu hayattan sonsuz hayata hicret etmektir. Yunus Emre’nin þiirlerinde iþlediði en yaygýn temalardan biri ölümdür. Fakat o ölüme büyük bir sevgi ve hoþgörüyle bakar; ölümü dostu dosta kavuþturan bir sonsuzluk köprüsü olarak görür. Onun ölüme ve ölümden sonraki sonsuz hayata dair þu dizeleri güçlü imanýný yansýtmaktadýr:

“Ölümden ne korkarsýn,/ Korkma ebedi varsýn”

Yunus bir Hakk ve hakikat aþýðýdýr. Gerçekte insanlar ölmezler, çünkü ölüm sandýðýmýz þey, aslýnda bir çeþit tebdil-i mekândan ibarettir. O bunu þöyle dile getirir:

“Yunus öldü deyû salâ verirler
  Ölen hayvan imiþ âþýklar ölmez.”

Ölüm sadece bedenle sýnýrlýdýr; ruhlar hiçbir zaman ölmezler. Yunus Emre, ölümü yokluk olarak görmediði için bunu doðal bir hadise olarak görür ve ondan korkmaz; onu büyük bir tevekkülle ve tebessümle karþýlar. Ona göre akýllý kiþiler ölmeden önce ölür, yani nefsini sýký bir disiplin altýna alýr; nefsin sonu gelmez emirlerine kulak asmaz. Ölüm tenle ilgilidir. Ruhlar ölümden azadedir. Yunus Emre bakýn bunu þu beyitte ne güzel ifade etmiþtir:

Yunus Emre yahut aþk baðýnýn bülbülü

Türk dünyasýnýn sembol isimlerinden Yunus Emre’yi insanlarýn gönlünde büyüten aþk ve muhabbet duygusu deðil de nedir? Onun en belirgin özelliði aþký taçlandýrmasýdýr. O, hayat felsefesini aþk üzerine kurmuþtur. Bu onun hem hayatýnda, hem de þiirlerinde görülür. Zaten bu his sadece þiirlerinde kalsaydý inandýrýcý olmazdý. Yaþanýlmayan ve yaþatýlmayan duygularýn tesiri kabil deðildir. O, sevgiyi ve muhabbeti bütün hücreleriyle özümsemiþ bir halk ve Hak þairidir. Bunu anlamak için þiirlerine ve hayatýna bir kez bakmak yeterlidir.

            Yunus’ta aþk öyle ileri boyutlara varmýþtýr ki bu aþk, tutku derecesinde onun kendinden geçmesine, bir baþka kimliðe bürünmesine yol açmýþtýr. Durumunu izah etmeye kelimeler kifayet etmemiþtir. O, mevcut durumuna bakarak akýllý mý, divane mi olduðunu anlamakta zorlanmaktadýr. Bunu þu mýsralarda açýkça görebiliyoruz:

            “Ben yürürem yana yana aþk boyadý beni kana

            Ne âkilem ne divane gel gör beni aþk n’eyledi.”

            Daha evvel belirttiðimiz gibi Yunus’un aþký ilâhîdir. Onun sevgisini hümanizmle ve mecazî aþklarla ifade edemeyiz. Bu demek deðildir ki Yunus insanlarý sevmiyor. O, Allah’ýn dünyadaki halifesi makamýndaki insanlarý elbette seviyor; fakat insaný kul makamýndan çýkarýp kutsal bir unsur olarak görüp putlaþtýrmýyor. Onda esas olan Allah sevgisidir. Hümanizm Yunus’u ifade etmekte yetersiz bir kavramdýr. Yunus’ta esas olan Hakk’a ve hakikate yakýn olmaktýr. Bunu þu beyitte tüm açýklýðýyla görebiliriz:

            “Âþýk Yunus seni ister, lütfeyle cemalin göster
             Cemalin gören âþýklar, ebedi ölmez Allah’ým!”

            Yunus’un kitabýnda kan, kin ve nefret kavramlarý yazmaz. Onun yerine sevgi, aþk ve hoþgörü bulunur. Günümüz insanýnýn teknoloji alanýnda harikulâde buluþlara imza atmasý önemli olmakla birlikte yeterli deðildir. Ýnsanýn manevî dünyasýnýn viraneye çevrilmesinin önlenmesi daha öncelikli bir husustur onun için!…Kiþi kendi iç dünyasýný imar etmedikten sonra göðün yedi katýný keþfetse ne mana ifade eder ki?... Bizi mutlu kýlacak unsur, iç dinamiklerimizi dengeye oturtarak dünyayla ahireti paralel olarak tanzim etmektir. Aksi halde iç huzuru yakalamamýz mümkün deðildir. Asr-ý Saadet’teki insanlar onca zorluklara ve imkânsýzlýklara raðmen manevî hayatlarýný göz ardý etmedikleri için bizlerden çok daha mutluydular. Demek ki maddiyat tek baþýna huzuru saðlamýyor. Tek kanatla uçulmuyor.

            Yunus, Hakk’a yaklaþtýkça halk da ona yaklaþmýþtýr. Ýç huzuru, Allah sevgisinin en ileri derecesi olan muhabbetullahta bulan Yunus’un, herkes tarafýndan sevilip yüceltilmesinin esas sebebi, ölmeyen duygularý ruhuna nakþedip, hayatýný ona göre yönlendirmesidir. Onun bu hususiyetlerini tiyatrocu ve þair Semih Sergen bir þiirinde veciz bir üslûpla dile getiriyor:

            “Yunus insan demektir: Yunus sevgi, Yunus halk.
             Yunus vatan demektir: Yunus yurt, Yunus toprak.
             Yunus Türkçe demektir: Türkçe ak, Türkçe bayrak.
             Dertli Yunus, han Yunus, derviþ Yunus, can Yunus.”

Yunus Emre’de peygamber sevgisi

Yunus Emre tasavvuf terbiyesi görmüþ kâmil bir mümindi. O, þiirlerinde Hakk ve hakikat peþinde koþmuþtur. Onun þiirinin temalarý manevî hayatýmýza ýþýk tutar. Yunus’un þiirlerinde hâkim temalardan biri de peygamber sevgisidir. O, þiirlerinde, baþta iki cihan güneþi Hz. Muhammed(sav) olmak üzere birçok peygamberden bahseder.

Yunus Emre’nin son Peygamber Hz. Muhammed(sav)’e duyduðu aþk, kelimelerle anlatýlacak cinsten deðildir. Çünkü bizim peygamberimiz olan Hz. Muhammed(sav), Allah’ýn habibi(sevgilisi)dir. Rabbimizin Resulullah Efendimize verdiði kýymet, diðer peygamberlerle ölçülemeyecek kadar çok büyüktür. Yunus Emre, Allah’ýn bu kadar övdüðü ve sevdiði yüce bir þahsiyete gönlünün en güzel yerini ayýrmýþtýr. Bu sevgiyi “Câným kurbân olsun senin yoluna/Adý güzel kendi güzel Muhammed” dizelerinden baþka hangi mýsra daha öz bir þekilde anlatabilir ki?... ‘Kurban olmak’ fedakârlýðýn ve sevginin en tepe noktasý deðil midir? Yunus’un þu dörtlüðü, onun Kâbe’ye ve Resulullah’a duyduðu derin özlemin veciz ifadesidir:

“Bir mübârek sefer olsa da gitsem/Ka'be yollarýnda kumlara batsam
  Hûb cemâlün bir kez düþde seyr itsem/Yâ Muhammed cânum arzûlar seni”

“Sen hak Peygambersin þeksiz gümânsýz/Sana uymayanlar gider imânsýz” diyen Yunus Emre, Peygamber Efendimize ve diðer peygamberlere gönülden inanmanýn gerekliliðine vurgu yapar.  Çünkü peygamberlere iman etmek, imanýn þartlarýndandýr.  Ýmanýn þartlarýndan birine inanmamak kiþinin imansýz ölmesine sebep olacak kadar tehlikelidir.

Yunus Emre, Peygamberimizi bütün dertlerin dermaný olarak görmektedir. Çünkü onun getirdiði Kur’an, ruhlarýn iksiridir, hayat kitabýdýr. O, þu mýsralarýnda kendini ‘katre’, Peygamberimizi ise ‘umman’ olarak nitelemektedir. “Katreyim ummân buldum/Derdime dermân buldum/Dün gece kadre erdim/Seyr ettim Muhammed'i” diyerek ifade eder.

Yunus Emre’de hoca (öðretmen) sevgisi

Bilindiði gibi Yunus Emre’nin manevî feyizlerle dolup taþmasýnda hocasý Tapduk Emre’nin rolü çok büyüktür. Yunus, Tapduk Emre’nin müridi olmuþtur ömrü boyunca… Gerçek kiþiliðini bu veli þahsýn manevî tasarrufu altýna girdikten sonra bulmuþtur. Yunus, Tapduk Emre’nin þahsýnda bütün hocalara büyük bir sevgiyle ve aþkla baðlanmýþtýr.Fakat o, hocayý geniþ mânâlarda ele almaktadýr. Ona göre hoca, Allah’ýn âlim sýfatýdýr; bilgileri bünyesinde toplar ve yayar. Bunu onun þu beyitlerinden de anlýyoruz:

            “Resul agdý Miraç’a nazar eyledi Hace

              Görün görün kim niçe vasfýný derviþerin

               Baþuma dikeler hece ne irte bilen ne gice

             Âlemler ümidi Hace sana ferman olam bir gün”

            Yunus’a göre Peygamberimiz de bir hocadýr. Çünkü Ýslâm dininin emir ve yasaklarýný Cebrail vasýtasýyla Allah’tan alarak ümmetine öðretmiþtir. Bunu þu beyitte ifade etmektedir:

            “Muhammed’e bir gice Çalap’dan indi Burak

              Cebrail eydür Hacem Miraç’a kýgurdý Hak”

            Yine o, hocayý Mürþid-i Kâmil olarak da vasýflandýrmaktadýr. Hatta bu mânâda kullandýðý beyitlerin sayýsý diðerlerine göre daha fazladýr:

            “Hocanýn talibi çokdur hiç bundan kemteri yokdur

              Þunun kim mürþidi Hak’dur uymaz nasun allerine”

 “Dilerem fazlundan ayurmayasun

              Hocam senden özge sevmezem ayruk”

            Yunus Emre, hakikatleri eðip bükmeden söyleyen bir gönül adamýydý. Yaþadýðý müddetçe sevginin gönüllü bayraktarlýðýný yapmýþtýr. O, son olarak hocalara þu tavsiyede bulunmaktadýr. Bu tavsiye onun gerçek kimliðini de, niyetini de bize açýkça göstermektedir:

            “Yunus Emre dir hoca gerekse var bin hacca

  Hepsinden iyice bir gönüle girmekdür.”

Tapduk Emre’nin dergâhýnda dosdoðru bir derviþ

Taþköprîzade’nin dediðine göre “Tapduk Emre 13. asýrda Anadolu’yu dolduran o tanýnmýþ þeyhlerden biriydi ve Sakarya çevresindeki bir köyde münzevi olarak yaþýyordu.” Gönüller sultaný olan Yunus Emre, tasavvuf mektebinde mürþid-i kâmil olan Tapduk Emre’nin rahle-i tedrisatýndan geçmiþtir. Yani o, iyi bir tarikat eðitimi almýþtýr. Tapduk Emre’yi kendisine þeyh edinmiþtir. Bununla ilgili þu rivayet yaygýn olarak anlatýlýr:  

 “Hacý Bektaþ Veli, Horasan diyarýndan Rum’a (Anadolu’ya) gelip yerleþtikten sonra veliliði ve kerameti etrafa yayýldý. Her taraftan mürit ve muhipler gelmeye, büyük meclisler olmaya baþladý. Fakir hâlli kimseler gelir, nasip alýr giderlerdi.

O zaman Sivrihisar’ýn þimal tarafýnda Sarýköy denilen yerde Yunus derler, bir kimse var idi. Gayet fakir olup ekincilik ederdi. Bir vakit kýtlýk oldu. Ekinden bir nesne hâsýl olmadý. Yunus, erenlerin bu güzel vasýflarýný iþitti. Kimsenin bu kapýdan boþ dönmemesi dolayýsýyla, bir bahane ile gidip kifaf denecek miktarda bir þeyler istemeyi düþündü. Eli boþ gitmemek için öküzüne daðdan alýç yükleyip Suluca Karahöyük’e doðru yola koyuldu.

Karacahöyük’e varýnca Hacý Bektaþ-ý Veli’nin huzuruna çýktý. Armaðanýný sunup ‘Ben fakir bir kimseyim, bu yýl ekinimden bir nesne alamadým. Ümidim þu ki bu yemiþi kabul edip karþýlýðýnda buðday veresiniz, aþkýnýza kifaf edelim’ dedi. Hacý Bektaþ, ‘öyle olsun’ diyerek abdallara iþaret etti, alýcý alýp paylaþtýlar, yediler. Yunus birkaç gün orda eðlendi. Gidecek olunca, Hacý Bektaþ’a haber verdiler. O da ‘Sorun bakalým ne ister, buðday mý, himmet mi?’ dedi. Yunus geri dönmek için acele ediyordu. Buðday istedi. Ne yaptýlarsa da razý edemediler. Yunus, ‘Bana buðday gerek’ diye ýsrar etli. ‘Ben nefesi neyleyim’ dedi. Razý olmadý. Hacý Bektaþ emretti, buðdayý verdiler. Yunus da dergâhtan çekilip gitti.

Yunus, biraz yürüdükten sonra, iþlediði hatanýn büyüklüðünü anladý. Çok piþman oldu. Derhâl geri dönerek kusurunu itiraf etti. Fakat Hacý Bektaþ, ‘O iþ þimdiden sonra olmaz. Biz o kilidin anahtarýný Tapduk Emre’ye verdik, varsýn nasibini ondan alsýn’, dedi.”

Ýþte bu yaygýn rivayette de belirtildiði üzere Yunus Emre, ham bir insanken Tapduk Emre’nin dergâhýna iltica ederek orada piþmiþtir. O, bir rivayete göre bu dergâha kýrk yýl boyunca hizmet etmiþtir. Bu süre içerisinde aðzý olduðu halde, aðzý yokmuþ gibi büyük bir teslimiyet ve adanmýþlýk ruhu içerisinde hizmetlerde bulunmuþtur. Daðda onca eðri odun varken o, Tapduk’un dergâhýna bir kez bile eðri odun getirmemiþtir. O, kendisini ruhen ve bedenen adadýðý bu kutlu dergâha odunun bile eðrisini layýk görmemiþtir.

Mütevazý bir þeyh olan Tapduk Emre, Yunus’u “Yunus Emre” yapmýþtýr. Yunus Emre, bu gerçeði þiirlerinde hep dile getirmiþtir. Ýþte bunlardan biri de þu beyittir:

“Tapdug’un tapýsýnda kul olduk kapýsýnda

 Yûnus miskîn çigidik biþdik elhamdüli'llâh”

Seni sigaya çeken bir Molla Kasým gelir

Yunus Emre’nin hayatý masal gibidir, onun içindir ki onun yaþamý rivayetlerle doludur. Onunla ilgili anlatýlan rivayetlerden biri de Molla Kasým denen þeriat âlimiyle ilgili olanýdýr. Bununla ilgili yaygýn rivayet yedi asýrdan beri dilden dile aktarýlýp durulur…

Rivayete göre Yunus Emre’nin þiirleri, kendisinin ölümünden yýllar sonra Molla Kasým adýnda bir þeriat bilgininin eline geçer. Söz konusu kitap, Yunus Emre’nin üç bin sayfalýk bütün þiirlerini kapsayan üç bin þiirlik bir kitaptýr. Bu kitaptan baþka bir tane daha yoktur. Molla Kasým oturur dere kenarýna, yok bu þiir dine aykýrý, bu þeriata aykýrý, bu haram, bunu beðenmedim diyerek iki bin tanesini yakar, bir kýsmýný dereye atar. Üç bin sayfalýk kitaptan geriye bin kadar sayfa kalmýþtýr ki Molla Kasým þu beyit ile karþýlaþýr: “Derviþ Yunus bu sözü eðri büðrü söyleme/Seni sîgaya çeken bir Molla Kasým gelir”

Yunus’un þiirlerinin bir kýsmýný yakan, bir kýsmýný da suya atan Molla Kasým anlar ki Yunus Emre bir Allah dostudur… Bu kadar zaman öncesinden Yunus’un eylediði bu keramete þaþýrýr ve telaþla dereye atlayýp sayfalarý toplamaya çalýþýr. Büyük bir piþmanlýk duysa da son piþmanlýk fayda vermeyecektir. Yakmadýðý, suya atmadýðý þiirleri bir hazine gibi saklar. Halkýmýzýn rivayetine göre; bu yüzden Yunus Emre’nin þiirlerinden binlercesini göklerde melekler, binlercesini denizlerdeki balýklar, kalan binlercesini de insanlar söylermiþ.

“Sana Ýbret Gerek Ýse” þiirinin tahlili

“Sana ibret gerek ise/Gel göresin bu sinleri
Ger taþ isen eriyesin/Bakýp göricek bunlarý

Þunlar ki çoktur mallarý/Gör nice oldu halleri
Sonucu bir gömlek giymiþ/Onun da yoktur yenleri

Hani mülke benim diyen/Köþk ü saray beðenmeyen
Þimdi bir evde yatarlar/Taþlar olmuþ üstünleri

Bunlar eve girmeyeler/Züht ü taat kýlmayalar
Bu beyliði bulmayalar/Zira geçti devranlarý

Hani ol þirin sözlüler/Hani ol güneþ yüzlüler
Þöyle gayip olmuþ bunlar/Hiç belirmez niþanlarý

Bunlar bir vakt beðler idi/Kapýcýlar korlar idi
Gel þimdi gör bilmeyesin/Beð kangýdýr ya kullarý

Ne kapý vardýr giresi/Ne yemek vardýr yiyesi
Ne ýþýk vardýr göresi/Dün olmuþtur gündüzleri

Bir gün senin dahi Yunus/Benven dediklerin kala
Seni dahi böyle ede/Nitekim etti bunlarý”(Yunus Emre)

Yunus Emre bu þiirde insanlarý ölüm gerçeðinden ibret almaya çaðýrmaktadýr. Çünkü ibret için ölüm yeter. Kiþi taþ bile olsa sinlere(mezarlara) bakýp erir. Bunu birinci dörtlükte açýkça ifade ediyor. Ýkinci dörtlükte, ölen kiþilerin mallarýnýn çok olmasýna raðmen onlara hayýr getirmediðini, son yolculuklarýnda yenleri olmayan gömlekle(kefenle) uðurlandýklarýný hatýrlatmaktadýr. Üçüncü dörtlükte, o kiþilerin hayatlarýnda saray ve köþkleri beðenmediklerini, þimdi üstünleri taþlar olan bir evde(mezarda) yattýklarýný söylüyor.

Bu dünya þüphesiz ki bir imtihan yeridir. Yüce Rabbimiz Kur’an-ý Kerim’de “Kim zerre miktarý hayýr yapmýþsa onu görür. Kim de zerre miktarý þer iþlemiþse onu görür.”(Zilzâl 7-8) buyuruyor. Þiirin dördüncü dörtlüðünde, ölen kiþilerin saðlýklarýnda Allah’a karþý iyi bir kul olmadýklarýný, artýk onlarýn devirlerinin geçtiðini, sözlerini geçmediðini söylüyor. Beþinci dörtlükte ise þirin sözlü, güneþ yüzlü olarak nitelendirdiði güzel insanlarýn artýk hiçbir izinin kalmadýðýný, hepsinin toprak olduðunu dile getiriyor.

Þiirin altýncý dörtlüðünde, ahrete göçen bu kiþilerin bir zamanlar sözü geçen zengin insanlar olduklarýný, hepsinin saray ve köþklerde oturduklarýný, kapýcýlarýnýn olduðunu hatýrlatarak þimdiki konumlarýna deðiniyor. Þimdi hangisinin bey, hangisinin kul olduðu belli deðildir. Zira ölüm beylerle kullarý eþitlemiþtir. Bu yeni âlemde(ahirette) üstünlük takvayla ölçülmeye baþlanmýþtýr. Kim Allah’ýn hoþnut olduðu iþler yapmýþsa o kurtulmuþtur.

Yunus Emre, þiirinin yedinci dörtlüðünde kabir hayatýný gözler önüne seriyor. Kabir öyle bir yerdir ki girilecek kapýsý yoktur, yenecek yemeði yoktur. Orada bulunanlar ýþýktan çok uzaktýr. Güneþ o kiþilerin üzerine doðmamaktadýr. O ölülerin gündüzleri dün(gece) olmuþtur. Yani kul, kabirde çok acizdir.  Þiirin son dörtlüðü olan sekizinci dörtlükte, Yunus Emre kendi nefsine seslenerek bütün ölüler gibi kendisinin de ayný þeyleri yaþayacaðýný, ayný aþamalardan geçeceðini söylüyor. Çünkü Allah ahirette kullarýna dünyada yapýp ettiklerine göre muamelede bulunacaktýr; orada kimseye ayrýcalýk tanýnmayacaktýr.