Yaklaþýk 9 aydýr Atina’da esaret hayatý süren Esat Paþa, 2 Aralýk 1913 tarihinde Ýstanbul’a geri döndü ve ardýndan 30 Aralýk’ta merkezi Halep olan 6’ncý Kolordu Komutanlýðý’na tayin edildi. Fakat Enver Paþa, Esat Paþa’nýn Ýstanbul’a yakýn bir yerde görev yapmasýný istiyordu. Bunun üzerine Esat Paþa Halep’e gitmedi ve 1914 senesinde Tekirdað’da 3’üncü Kolordu Komutanlýðý’na atandý.

Esat  Paþa  bu  yeni  görevinde  ilk  olarak Tekirdað’da hasta nakilleri, silah teminatý, askeri talimler ve bunun gibi birçok iþle bizzat ilgilendi.

2 Kasým 1914 tarihinde yani  Osmanlý  Devletinin  I. Dünya  Savaþýna  resmen  girdiði  günün  ertesi  günü 1. Ordu Kumandanlýðýndan Esat Paþa’ya Gelibolu’ya giderek birliklerin tümünü komuta etmesi görevi verildi. 4 Kasým’da 1914 tarihinde de 3’üncü Kolordu Gelibolu’ya nakledildi.

8 Kasým günü Esat Paþa aðýr bir hastalýk geçirdi ve malulen  emekliye  ayrýlmak  istedi. Bunu duyan Alman Mareþal Liman von Sanders  ona  acil  bir  telgraf  yollayarak þöyle  dedi:

“Enver Paþa ile görüþtüm. Vaziyeti askeriyenizde( Askeri  görevinizde ) kalmanýzý sizden talep ediyorum. Böyle mühim bir anda, vatan en iyi zâbitlerinden mahrumiyeti kabul edemez. Tahriratla mükemmel salâhiyeti haiz yeni emirler alacaksýnýz. Bu salâhiyete binaen karargâhý umumunuzu( Genel  karargahýnýzý) hemen Gelibolu’ya nakledersiniz.”

Esat  Paþa  tüm  hayatý  boyunca  emirlere  itaat  eden  bir  komutan  oldu.  Bu  sefer  de  aðýr  hasta  olmasýna  raðmen  emirlere  itaat  ve  görevine  devam  etti.

18  Mart  1915’de  Ýtilaf  Devletleri  donanmasýnýn  dünyanýn  en  güçlü  savaþ  gemileri  ile  Çanakkale  Boðazýný  geçme  teþebbüsünün  onlar  açýsýndan  baþarýsýzlýkla  sonuçlanmasýnda  Esat  Paþa’nýn  üstün  komutanlýðýn  rolü  oldukça  fazlaydý.

Evet... Düþman  Çanakkale  Boðazýný  geçememiþti  ancak  denizde  baþarýsýz  olan  düþmanýn  bir  kara  harekatý  yapacaðý  kesindi. Ýþte  bu  noktada  Esat  Paþa’ya  yine  önemli  görevler  düþüyordu. Çünkü  Osmanlý  Genelkurmayý, Esat  Paþa’nýn  emri  altýndaki 3. Kolordunun Bolayýr’dan  baþlayarak Gelibolu  Yarýmadasýný  korumasýný  istiyordu.

Düþman  25  Nisan 1915’de Karaya  asker  çýkarmaya  baþladý. Ancak  burada  önemli  bir  noktanýn  altýný  çizmekte  de  yarar  var.

5.  Ordu  Komtaný  Limon won  Sanders  ile  3.  Kolordu  Komutaný  Esat  Paþa  arasýnda  oldukça önemli  görüþ  ayrýlýklarý  vardý.  Bu  görüþ  ayrýlýklarý  þunlardý:  1- Limon  won  Sanders, düþman  çýkarmasýnýn  Saros  Körfezine  yapýlacaðýný  düþünürken  Esat  Paþa  çýkarmanýn  hedefinin  Seddü’l Bahir  ve Kabatepe olacaðýný  düþünüyordu  2- Limon  won  Sanders  düþmaný  içeride  bekleyip  ani  bir  taarruzla  püskürtmeyi  düþünürken  Esat  Paþa ‘’Kýyýda  mevzilenelim  ve daha  çýkarma  yapmadan  iþlerini  bitirelim.’’  Düþüncesindeydi.

Bundan  sonrasýný  Esat Paþa’nýn  anýlarýndan  dinleyelim:

Tarih 25  Nisan  1915  Ýtilaf  Devletleri  ordularý  karaya  asker  çýkarmaktadýr.

“Bir taraftan durumu bildirmek, gerekli emirleri almak üzere  ayný zamanda Eceabat’a çabuk gidebilmek için bir araç istemek üzere otomobille kendisini aramaya gittim. Bolayýr’a yaklaþtýðýmda yanýnda yaveri Brike olduðu halde bir çalýnýn arkasýnda dürbünüyle düþman gemilerini seyrederken buldum. Otomobilimi bir sýrtýn arkasýna býraktým, yürümeye baþladým. Beni görünce düþman görür korkusuyla telaþa kapýlarak “yere yat” iþaretini verdi. Bunun üzerine yere yatmak zorunda kalarak sürüne sürüne yanýna gittim... Kendisine, asýl çýkarmanýn Arýburnu ile Seddülbahir’de baþladýðýný ve Saros Körfezi’ne gelen bu gemilerin bir gösteriþten ibaret olmasýnýn muhtemel bulunduðunu söyledim. Bir an önce Eceabat’a gidip duruma el atabilmek için emrinde bulunan þirket vapurunun geçici olarak emrime verilmesini rica ettim. Düþman hakkýndaki görüþümü yerinde buldu, karargâha dönüþe karar vererek þirket vapuruyla Eceabat’a gitmeme izin verdi. Yalnýz kendisinden yapýlacak hareket hakkýnda hiçbir talimat alamadým.’’

Evet...  Limon  won  Sanders’in  Ýngilizlerin  sahte  çýkarma  harekatýný  yutmasý  maalesef  Türk  ordusuna  çok  zor  anlar  yaþattý  Çanakkale  Savaþlarýnda.

Çanakkale  Kara  Savaþlarýnýn  bu  ilk  çýkarma  günü ile  ilgili  olarak  Esat  Paþa’nýn  hatýralarý  ile  Mustafa  Kemal’in  anýlarý  biraz  farklýlýk  gösterir.

Esat  Paþa’ya  göre  Ýngilizlerin iki tümene yakýn kuvvetine karþý, 57. ve 27. Alaylarýn birlikte gösterdiði taarruzlar sonunda, çýkarma birlikleri ilk çýktýklarý kýyý sýrtlarýna sýkýþtýrýldýlar. Ancak 9.tümenden 19.Tümene( Mustafa Kemal’in  emrinde  bulunan  ihtiyat  tümeni ) gelen “Düþman Kabatepe kumsalýna asker çýkardý” haberi üzerine, 77. Alay güneye, Palamutluk sýrtýna yönlendirildi. Bu vaziyetteYarbay Mustafa Kemal, Maltepe’deki 72. Alayýn yanýnda bulunduðu sýrada Esat Paþa ile karþýlaþtý. Yarbay Mustafa Kemal, Esat Paþa’nýn yanýna geldi. Esat  Paþa’ya Tümenini düþman donanmasý tarafýndan yapýlan ve birçok kayýplara sebebiyet veren ateþ yaðmurundan kurtarmak için geri çekmeyi ve daha  sonra Eðertepe’yi geri almak düþüncesinde olduðunu söyledi.Esat Paþa kendisine:“Beyefendi, askerimiz eðitimi henüz noksan olduðundan tarihte birçok örnekleri görüldüðü gibi bu çekiliþi bozgun sayarak istediðimiz yerde durmayarak kaçmaya kalkýþacaktýr. Bunun içindir ki tümenimiz yerinde kalarak gerekirse düþmana saldýracaktýr. Ölmek var dönmek yok ”cevabýný verdi. Bunun üzerine Mustafa Kemal cepheye dönerek bulunduðu bölgeyi savunup düþmanýn bir adým dahi ilerlemesini engelledi.

Mustafa  Kemal’e  göre  ise 24-25 Nisan günü saat sabaha karþý 05.50’de 19. Tümen Komutaný Mustafa Kemal, Esat Paþa’yý aradý. Zýrhlý gemilerin, kruvazörlerin ve nakliye gemilerinin Saros, Seddülbahir ve Arýburnu’na ilerlediklerini söyledi. Bunun üzerine Esat Paþa derhal karargâhýna gitti.

Arýburnu bölgesinden top seslerini duyan Mustafa Kemal, bir süvari bölüðünü Kocatepe istikameti bölgesine keþif için gönderdi. Daha  sonra, inisiyatif alarak 07.45’te karargâhýndan 57. Alay ile birlikte yanýna bir dað bataryasýný alarak hareket etti. 09.40’da Kocaçimen Tepe’ye vardýðýnda askerlerine istirahat verdikten sonra çýkarmayý gözetlemek için beraberindeki birkaç subay yaya olarak Conkbayýrý’na doðru hareket etti.

Mustafa Kemal’in inisiyatif alarak tümenini zamanýnda savaþa sokmasý, Kocaçimen Tepe’nin düþman eline geçmesini engellemiþ ve düþmanýn Boðaz’a hâkim olma planlarýný sonuçsuz býrakmýþtýr.

25 Nisan günü Mustafa Kemal’in baþarýsýndan dolayý Gümüþ Ýmtiyaz Madalyasý’ný bizzat Esat Paþa kendisi takmýþtýr.

Düþmana  karþý  yapýlan  baþarýlý  savunma  Ýstanbul’da  heyecana  sebep  olmuþtu.  Baþkomutan vekili Enver  Paþa 11  Mayýs’ta  Çanakkale’ye  geldi. Cephedeki  büyük  baþarýlarýndan  dolayý 15 Mayýs’ta 3’üncü Kolordu Komutaný Esat Paþa’ya, 19’uncu Tümen Komutaný Mustafa Kemal Paþa’ya ve 5’inci Ordu Kurmay Baþkaný Kazým (Ýnanç) Paþa’ya üstün hizmet  madalyalarý takýldý. Ancak  bu  arada  gerek  Enver  Paþa  gerekse Limon  won Sanders  elde  edilen  baþarýlar  sebebiyle  gaza  gelmiþ  olduklarýndan  düþmana  taarruz  edilerek   Çanakkale’den sökülüp  atýlmasýný  istiyordu. Lakin  Esat  Paþa  bu  görüþte  deðildi. ‘’ Biz  düþmanýn  üzerine  gideceðimize  onlar  bizim  üzerimize  gelsin’’ Diyordu.  Nedeni  ise  gayet  basit  ve  anlaþýlýrdý: Ordunun  boþa  harcayacak tek  bir  mermisi  bile  yoktu. ‘’

Aðustos 1915  baþlarýna  kadar  tüm  eksiklere  raðmen  düþman  karþýsýnda oldukça  baþarýlý  ve  mucizevi  bir  savunma  ve  yer  yer  taarruz yapan  Türk  ordusunda  8 Aðustos  günü  önemli  bir  deðiþiklik  yapýldý.  Bu  deðiþiklikle  birlikte  tüm  birlikler  Anafartalar  Grup  Komutanlýðý  emrine  verildi  ve  bu  komutanlýðýn  baþýna  da  Albay  Fevzi  Bey ( Çakmak )  Getirildi.

5.  Ordu  komutaný  Limon won  Sanders, Fevzi Bey’e 8. Aðustos  gecesi  düþmana  taarruz  etme  emri  verdi. Fakat Fevzi  Bey  ‘’ Askerin  dinlenmesi  lazým.  Bir  taarruz  en  erken  9 Aðustos  sabahý  yapýlabilir.’’ Diyerek  emre karþý  geldi. Bunun  üzerine kýzan Limon won Sanders  onu  Anafartalar  Grup  Komutanlýðýndan  alarak  yerine  Albay  Mustafa Kemal’i  getirdi.

10 Aðustos’a gelindiðinde Mustafa  Kemal’in üstün  sevk  ve  idaresi  altýndaki Türk  ordusu Conkbayýrý hücumu sonrasýnda Ýngiliz hattýný bozdu ve düþman askerleri daðýlmaya baþladý. Suvla ile Anzak’ta tek bir önemli mevki bile müttefik güçler tarafýndan ele geçirilemedi. Çanakkale Boðazý için yapýlan savaþ fiilen sona erdi. 6-10 Aðustos tarihlerinde toplam 50.000 asker savaþa katýldý ve 18.000þehid verildi.

Esat Paþa Çanakkale Savaþý’nýn sonu hakkýndaki fikirlerini þu ifadelerle dile getirdi:

“Denizden ve karadan cephemize ve geri hatlarýmýza sayýsýz mermiler vekara torpilleri atýlýyordu. Havadan inen ve yahut büyük düþen siperlerinden gelen el bombalarý, hesapsýzdý. Tayyarelerle çivi yaðdýrýlýyor, yer altýndan laðým patlatýlýyordu. Bunlarýn hepsi askerlerimizin maneviyatýna menfi hiç bir tesir yapmadý. Kumandanlar, zabitler, küçük rütbeli zabitler ve nihayet kahraman efradýmýz vazifelerine fütursuzca devam ediyorlardý. Canlarýný esirgemiyorlardý. Büyük bir metanet ve cesaretle muhafaza etmekte olduklarý bu mertçe vaziyetlerini, ayný inat ve cesaretle uðraþan Ýngiliz’e ve Müttefiklere usanç vermiþtir. ..Nihayet ricattan baþka çare olmadýðýna hükmederek, Gelibolu Yarýmadasý’ný tahliye ettiler.

Çanakkale  Savaþlarýndan  sonra  Esat Paþa 1917 yýlýnda Ýstanbul’a üçüncü ziyaretini yapan Alman Ýmparatoru Kayzer II. Wilhem’in mihmandarlýðý görevini yaptý.

30 Eylül 1917’de merkezi Ýstanbul’da bulunan 1. Türk Ordusunun kumandaný Müþir Von Der Goltz Paþa, merkezi Bagdat’ta bulunan VI. Ordu komutanlýðýna atandý.Üçüncü Kolordu Kumandaný Esat Paþa da 29 Eylül tarihi itibariyle Goltz Paþa’nýn yerine 1. Ordu Kumandanlýðý’na tayin edildi.

8 Haziran 1918’de 3. Ordu komutanlýðýna atanan Esat Paþa, daha sonra Askeri Okullar Müfettiþliði ve 2. Ordu Müfetiþliði yaptýktan sonra, Birinci Dünya Savaþý’ndan sonra imzalanan mütareke durumlarýný 
beðenmediði için 19 Ekim1919’da kendi isteði ile emekliliðe ayrýldý.

1920 yýlýnda Ali Rýza Paþa’dan sonra hükümeti kuran Salih Paþa kabinesinde on beþ gün Bahriye Nazýrlýðý yaptý.

Bundan  sonraki  hayatýný  ise  kendisi  þöyle  anlatýr:

''Mütareke (ateþkes) devresinde Bahriye Nazýrý (Deniz Bakaný) sýfatýyla hizmet etmiþ olduðum halde, kanun gereði 5.000 kuruþ maaþla emekli oldum. Maaþýmýn azlýðýný gözden uzak tutmayan Atatürk’ün, 
emriyle, Ýstanbul Sigorta ve daha sonra Tramvay Þirketi Yönetim Kurulu Üyeliði’ne, Millet Meclisi Baþkaný Mustafa Abdülhalik Renda’nýn isteðiyle Göçmen Olmayanlar Komisyonu’na ve nihayet cumhurbaþkanýmýz Ýsmet Ýnönü’nün büyük lütuflarýyla Cam ve Þiþe Fabrikalarý Yönetim Kurulu Baþkanlýðý’na atandým. Bugüne kadar geçim sýkýntýsýný duyurmamýþ olan adý geçenlerin þükran borçlusu ve ezeli minnettarýyým.''

2  Kasým 1952’de  90  Yaþýnda  vefat  eden  Esat  Paþa  Karacaahmet  Mezarlýðýna  defnedildi.

Allah  makamýný  cennet  eylesin

                               SON