OSMANLI TOPLUMUNDA BAYRAMLAR VE �ZEL G�NLER�7. B�L�M: NUSAYR�LER�N BAYRAMLARI VE �ZEL G�NLER�

Nusayrilerin Bayramlar�n� ele almadan �nce onlar� da tan�yal�m biraz.

Her �eyden �nce bug�n art�k �lkemizdeki Nusayriler kendilerine Nusayri diye hitap edilmesinden ho�lanm�yorlar ve kendilerini Alevi olarak tan�ml�yorlar.( Ya da Arap Alevili�i diyorlar. ) Ancak Nusayrili�in daha yayg�n oldu�u Suriye�de pek de itiraz edilen bir �ey de�il bu.

Bir di�er husus Nusayriler kendilerini her ne kadar Alevi olarak tan�t�yorlarsa da kendi Alevilikleri ile klasik Anadolu Alevili�inin �ok farkl� oldu�unu savunuyorlar. Nitekim Klasik Anadolu Alevili�inin en �nemli unsurlar�ndan olan Cem- Cemevi ve Semah gibi �eyler Nusayrilikte yok.

Bir ba�ka husus: Nusayriler dinleri ile ilgili s�rlar� ba�ka inan�tan olanlarla payla�m�yorlar. O bak�mdan Nusayrilerin bizlere anlatt�klar� ( Anlatabildikleri ) Nusayrilik ile ara�t�rmac�lar�n bularak yazd�klar� Nusayrilik aras�nda olduk�a b�y�k farkl�l�klar olabiliyor. Ara�t�rmac�lar bu durumu �� Takiyye �� olarak yorumluyorlar ( Yani as�l ger�e�i gizlemek ) Hal b�yle olunca da bazen Nusayriler �� Biz bu de�iliz �� Diye kendilerini par�alasalar da inand�ram�yorlar maalesef.

Yaz�y� i�te bu hususlar� nazar-� dikkate alarak okuman�z� �zellikle istirham ediyorum.

�imdi bu konuda yap�lm�� olan en ciddi ara�t�rmalardan birine dayanarak Nusayriler ve Nusayrilik kap�s�n� a��yorum ( Kaynaklar yaz�n�n sonunda zikredilecektir.)

*********

Kimdir bu Nusayriler? Neden bu insanlara Nusayri denmi�?

Bu konuda �e�itli g�r��ler olsa da en mant�kl� ve akla yak�n olan� iki g�r��t�r.

1- Gadr-� Hum biat�nda haz�r bulunan Irak ve M�s�rl� k��k bir grup ( Nusayra= K��k yard�m/ yard�mc�k ) Hz. �mer zaman�nda yap�lan sava�lara kat�l�rlar ve zafer elde edilince kendilerine L�bnan da�� ile Antakya hatt� aras�nda kalan da�lar ve araziler verilir. Zamanla bu da�lar �Nusayra Da�lar�� ad� ile an�l�r ve bu topraklar �zerinde ya�ayanlara da Nusayr� denilir.

2- Nusayri ismi Nusayrili�in kurucusu Muhammed b. Nusayr en-Nem�r�den gelmektedir. Nitekim Nusayrilerin kutsal sayd�klar� kitaplar�ndan Kitab��l Mecmu�da daha ilk b�l�mde bu ki�inin g�r��leri nakledildi�i gibi �e�itli b�l�mlerinde de Nusayr� ve Nem�r� isimlendirmesine yer verildi�i g�r�l�r.

Ancak Nusayri inan� �nderleri Nusayri isminin ��Zafer kazanmak ve Hz. Ali�nin yan�nda d��mana kar�� sava�mak �� anlam�na geldi�ini savunmu�lard�r.

Bu arada Nusayri isminin Hr�stiyanlara atfedilen �� Nasiri- Nasrani�� kelimesinden geldi�ini iddia edenler de olmu�tur ama bu iddialar as�ls�zd�r.

Osmanl� tapu kay�tlar�nda bu gruba �� Garibler Cemaati�� dendi�i gibi Adana �er�i sicillerinde �� Bah�eciler �� Dendi�ini ve tar�mla ziraatla u�ra�t�klar� i�in halk aras�nda �� Fellah�� dendi�ini g�rmekteyiz.

Nusayrili�in kurucusu �bn Nusayr bir rivayete g�re, kendisinin 10. imam Ali en-Nak� taraf�ndan g�nderilmi� bir peygamber oldu�u iddias�ndayd�. Bu �er�evede Ali en-Nak�nin ilahl��n� kabul etti�i, tenas�he ( ruhun �ld�kten sonra ba�ka bedende yeniden d�nyaya gelmesi ) inand��, haramlar� helal sayd�� ve me�ru olmayan ili�kileri te�vik etti�i s�ylenmi�tir. Bir ba�ka rivayete g�re ise �bn Nusayr, 11. �mam Hasan el-Asker�ye a��lan kap� (b�b) oldu�unu savunmu�tur. Onun �l�m�n�n ard�ndan da o�lu XII. �mam Muhammed b. el-Hasan��n mehdi oldu�unu kabul etmi�; gaybete girmesiyle de b�bl�k g�revinin kendisine ge�ti�ini, hatta onun sefiri oldu�unu �ne s�rm��t�r. Ancak bu iddialar muhaliflerinin eserlerinde yer ald�� i�in pek itibar edilemez.

�bn Nusayr��n �l�m�nden sonra f�rkan�n ba��na Muhammed b. C�ndeb onun ard�ndan Eb� Muhammed Abdullah b. Muhammed el-Cen�n el-C�nb�l�n� ge�mi�tir. Bu �ah�s, C�nb�l�niyye ad�yla an�lan bir tarikat kurarak f�rkaya tasavvuf� bir boyut kazand�rmak istemi�tir. Hareketin yay�lmas� i�in seyahatler yapan C�nb�l�n�, M�s�r�da bulundu�u s�rada Eb� Abdullah H�seyin b. Hamd�n el-Has�b�yi etkileyerek tarikat�na girmesini sa�lam��t�r.

Mezhebin ikinci kurucusu say�lan H�seyin b. Hamdan el-Hasib�nin (Bu �ah�s ��eyh Yaprak� olarak da bilinir.) Nusayrili�in sistemle�mesi ve yay�lmas�nda �nemli bir rol� vard�r. Nusayrilerce ��eyhu�d-din� olarak an�lan Hamdan el-Hasib� d�neminde hareket Irak ve Suriye ba�ta olmak �zere yak�n b�lgelere yay�lm��t�r. Nusayrili�in kutsal kitab� olarak kabul edilen Kitabu�l-Mecm� da H�seyin b. Hamdan el-Hasib� taraf�ndan yaz�lm��t�r.

Nusayriler, �eyhleri Muhammed b. Y�nus el-Kil�z� zaman�nda (�.1011/1602) Kit�b��l-Mecm��da yer alan Hz. Muhammed ile Hz. Ali�den bahseden baz� ibarelerin yorumu konusunda ayr�lm��lard�r ve ortaya Haydariyye ( Veya Gaybiyye- �emsiyye ) ve Kilaziyye ( Kameriye ) diye iki grup ��km��t�r.

Bunlardan Haydar�lere g�re Hz. Ali, g�ktedir. G�k bir sembold�r ve M�n� (Ali)�n�n bulundu�u yerdir. G�ne� Hz. Muhammed�i, ay da Selm�n��( Selman-� F�ris�) temsil eder. Hz. Ali ayn� zamanda, Hz.Muhammed�i temsil eden g�ne�te oturmaktad�r. Haydari Nusayrilerne g�re insano�lunun aya gitti�ini s�ylemek ve buna inanmak kafirliktir.

Kilazilere ( Kameriye ) g�re ay, Hz. Ali�nin yeridir. G�ne� Hz. Muhammed�dir, g�k ise Selm�n-� F�ris�dir.

Nusayr�lik dokuzuncu as�rda Irak�ta ortaya ��kmas�na ra�men on birinci y�zy�l�n ortalar�ndan itibaren daha �ok Suriye ile Adana-Mersin y�resinde yayg�nl�k kazanm��t�r.

S�z konusu b�lgeler on birinci y�zy�l�n sonlar� ile on ikinci y�zy�l�n ba�lar�nda Ha�l� seferlerine maruz kald��nda halk g��ler, ekonomik s�k�nt�lar ve sefaletlerle dolu bir s�re� ge�irmi�tir.

Nusayriler Ha�l� seferleri s�ras�nda D�rziler ve �smaililerden farkl� olarak Ha�l�lara kar�� sava�m��lard�r. Nitekim Nusayr� tarih�isi Muhammed et-Tav�l toplumun Ha�l�lara kar�� b�y�k m�cadeleler verdi�ini, Ha�l� seferlerinin Nusayr�lerin ya�ad�� en b�y�k fel�ketlerden biri oldu�unu a��klam��t�r.

Tarihte pek �ok devletin hakimiyeti alt�nda ya�amak durumunda kalan Nusayr�ler, Abbasiler, B�veyh�ler ve Hamdan�lerden sonra Lazkiye ve �evresinin Sel�hadd�n-i Eyy�b� taraf�ndan Ha�l�lardan kurtar�lmas�n�n ard�ndan Eyy�b�lerin h�kimiyetine girmi�tir.

Memluklar d�neminde Sultan Baybars, Nusayr�lerin yayg�n �sl�m� anlay��a mensup z�mrelere kat�lmas� i�in te�ebb�slerde bulunmu�, B�t�n�lere kar�� sert tutumuyla tan�nan Sultan Kalavun d�neminde Nusayrili�e girmek yasaklanm��, mensuplar�n�n bulundu�u yerlere cami yapma mecburiyeti getirilmi�, ancak fazla bir zaman ge�meden camiler tamamen �t�l kalm��t�r.

Mercid�b�k Sava�� (1516) sonras�nda Nusayr�ler Osmanl� idaresine girmi�, uzun s�re Halep�te mahall� �eyhlerin denetiminde serbest bir hayat ya�am��lard�r.

Kavalal� Mehmet Ali Pa�a�n�n o�lu �br�him Pa�a�n�n Osmanl� y�netimine kar�� giri�ti�i harek�tta (1839) b�y�k kay�plar vermelerine ra�men Nusayr�ler Osmanl��ya sad�k kalm��t�r.

II. Abd�lhamid zaman�nda M�sl�man kitle aras�nda kabul edilerek mecburi askerli�e t�bi tutulan Nusayr�ler�e b�lgedeki H�ristiyan misyonerlerinin propagandalar�na kar�� tedbir talepleri dikkate al�narak destek vaadinde bulunulmu�, belli yerle�im merkezlerine camiler in�a edilip imamlar tayin edilmi�tir. Ancak burada bir yanl�� anla��lmaya da dikkat �ekmek gerekir. Baz� kaynaklarda II. Abd�lhamit d�neminde Nusayr�lerin yo�un olarak ya�ad�klar� b�lgelere cami ve medreseler in�a edilmesi onlara y�nelik bir bask� olarak g�sterilmektedir. Halbuki tarihi vesikalar talebin do�rudan Nusayr�ler taraf�ndan dile getirildi�ini g�stermektedir. S�z konusu d�nemde Nusayr� muhtarlar� taraf�ndan B�b-� aliye g�nderilen dilek�elerde Ehl-i S�nnet ve Cemaat mezhebi �zere dinin getirdi�i farzlar� cemaatle yapma taleplerini devlete bildirdikleri, B�b-� �li bu durumu memnuniyetle kar��layarak �Devlet-i �liyye her t�rl� tek�lif ve mu�melat-� d�niyyesinde taife-i merkumeyi �imdiye kadar �sl�m�dan ayr� tutmayarak haklar�nda Ehl-i �sl�m muamelesi icra etmekte� oldu�unu belirterek b�lge ileri gelenlerine bu durumun kabullenilmesi gerekti�i ve Nusayr�lerin de camilerde rahat�a ibadet etmelerinin sa�lanmas� i�in halka telkinde bulunulmas� istenmi�tir. K�saca: II. Abd�lhamit d�neminde Nusayrilerin Ehl-i S�nnetten say�ld��n� g�r�yoruz.

I. D�nya Sava��n�n ard�ndan b�lge �nce �ngilizler, daha sonra Frans�zlar taraf�ndan i�gal edilmi�tir. Sava��n akabinde Frans�zlarla Suriyeli yetkililer aras�nda ger�ekle�en g�r��melerin ard�ndan 1920�de ��Alev� topra�� ad� alt�nda idar� bir birim kurulmu�, bu isim 1922�de �Alev�ler Devleti� olarak de�i�tirilmi�tir.

1936�da buras� Suriye Devleti�nin bir vil�yeti kabul edilmi�, 1939�da Fransa Lazkiye b�lgesine m�stakil bir stat� vermi�, 1942 y�l�nda Lazkiye idaresi Suriye�ye kat�lm��t�r.

1940�lardan itibaren pek �ok Nusayri genci orduya ya da Humus Askeri Akademisine girmi�tir. 1960�lar�n ba��na gelindi�inde Suriye ordusundaki astsubay ve k��k r�tbeli askerlerin �o�unlu�u Nusayrilerden olu�makta idi. 1963 y�l�nda Nusayri bir subay olan Salah Cedid askeri atamalar ve r�tbe y�kseltilmeleriyle y�netimi tamamen ele ge�irmi�, muhalif subaylar� (yedi y�z kadar) ordudan uzakla�t�rm�� ve sonra da darbe yapm��t�r.

Nusayri olan Haf�z Esed de 1970�de bir darbe yapm��, daha fazla Alevi- Nusayri�yi Baas partisine ve orduya yerle�tirmi�tir. Baas partisi, askeri okullar ile m�lkiyeye Alevi/ Nusayri k�kenli Suriyelileri almaya �zen g�stermi�, belli y�netim kademelerini S�nnilere yasaklam��t�r. ( Haf�z Esed�in babas� S�leyman ( Vah�i lakab�yla bilinir ) Adana do�umludur. Haf�z Esed ise Hatay/ Samanda� do�umludur. )

Bug�n Suriye Devletinin ba��nda olan o�ul Be�er Esed de do�al olarak Nusayri�dir.

G�n�m�zde Nusayr�lik �o�unlukla Suriye�nin Lazkiye ve Cebel-i Ensariyye y�resinde, L�bnan��n kuzey b�lgesinde, T�rkiye�de ba�ta Antakya olmak �zere Adana, Mersin, �skenderun ve Tarsus civar�nda varl��n� s�rd�rmektedir. T�rkiye�de ya�ayan Nusayri say�s�n�n 350.000 civar�nda oldu�u san�lmaktad�r.

*************

Bu B�l�m �ok uzad��ndan inan�lar� ve ibadetleri ve bayramlar� ile ilgili k�sm� gelecek b�l�mde ele alaca��z.

Kaynaklar:
1- https://ormer.sakarya.edu.tr/uploads/files/oy2012_579_614.pdf
2- https://tr.wikipedia.org/wiki/Nusayrilik

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Osmanl� Toplumunda Bayramlar Ve �zel G�nler�7. B�l�m: Nusayrilerin Bayramlar� ba�l�kl� yaz� Sami Biber taraf�ndan 8.12.2021 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.