AKAÝDÜ ÝBNÝ’l-ARABÎ

عقائد ابن العربي

Muhyiddin Ýbnü’l-Arabî’nin (ö. 638/1240) akaide dair üç risâlesinin ortak adý.

Ýbnü’l-Arabî’nin itikad anlayýþýný ihtiva eden ǾAkýdetü’l-Ǿavâm, ǾAkýdetü’n-nâþiyeti’þ-þâdiye ile ǾAkýdetü ehli’l-ihtisâs, adlý risâleler aslýnda el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye’nin mukaddimesinde bulunmaktadýr. Ancak müellifin müslümanlarý dinî hayat ve mertebeleri bakýmýndan “ehlullah”, “ehl-i rüsûm” (þeriat ve zâhir âlimleri) ve “ehl-i Ýslâm” (müslüman halk kitlesi) þeklinde üç zümreye ayýrdýðý göz önüne alýnarak bunlarýn her biri için ayrý bir risâle yazdýðý kabul edilmiþ ve bu düþünceyle el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye mukaddimesinin ilgili bölümleri sonradan müstakil birer risâle haline getirilmiþtir (GAL Suppl., I, 801). Kâtip Çelebi bu risâlelerin ortak adýný ǾAkāǿidü’þ-Þeyhi’l-ekber þeklinde kaydetmiþtir (bk. Keþfü’z-zunûn, II, 1143).

1. ǾAkýdetü’l-Ǿavâm adlý risâle ǾAkýdetü ehli’l-Ýslâm diye de bilinir (bk. Süleymaniye Ktp., Hacý Mahmud Efendi, nr. 2718). Ýbnü’l-Arabî bu risâleyi kendi itikadýný açýklamak ve bu hususta müslümanlarýn hüsn-i þehadetini kazanmak maksadýyla yazdýðýný belirtmektedir (el-Fütûhât, I, 163). Kelime-i þehâdetin tefsiri mahiyetinde olan risâle iki bölümden oluþur. “eþ-Þehâdetü’l-ûlâ” baþlýðýný taþýyan birinci bölümde Allah’ýn birliði ve sýfatlarý üzerinde durulur. Ulûhiyyetinde, zâtýnda ve sýfatlarýnda tek, mekân tutmak ve bir yönde bulunmaktan münezzeh olan Allah’ýn Kur’an’da açýklandýðý þekilde ve dilediði mânada arþa istivâ* ettiði, zâtýný zaman ve mekânýn kuþatamayacaðý, zira mekâný da zamaný da onun yarattýðý, dilediði zaman kalp ve gözlerle görülebileceði, arþý yaratýp istivâyý sýnýr kýldýðý, kürsî*yi var edip yeri ve gökleri onun içine aldýðý anlatýldýktan sonra ilim, irade ve tekvin sýfatlarý âyetlerin ýþýðý altýnda izah edilir. Kâinatta mevcut zýtlýk, ayrýlýk ve benzerliklerin bütünüyle ilâhî iradenin sonucu olduðuna, küllî iradenin her þeyi kuþattýðýna, âlemin yokken ezelî ilim ve iradeye göre yaratýldýðýna dikkat çekilerek kelâm, sem‘ ve basar sýfatlarýna kýsaca temas edilir. Daha sonra yegâne fâilin Allah olduðu belirtilerek birinci bölüm tamamlanýr. “eþ-Þehâdetü’s-sâniye” adý verilen ikinci bölümde Hz. Muhammed’in bütün insanlara gönderilen son peygamber olduðu ve onun Allah’tan getirdiði bütün haberlere inanmak gerektiði ifade edilerek sem‘iyyât* konularý sýralanýr. Risâle þefaate, cennet ve cehennemin ebedîliðine temasla sona erer.

Ýbnü’l-Arabî’nin bu risâlesi, herhangi bir delil ve ispata lüzum kalmaksýzýn sýradan her müslümanýn kabul etmesi gereken umumi itikad esaslarýna yer veren bir akaid metni mahiyetinde olup Ehl-i sünnet esaslarýna tamamen uygundur. Risâle plan, þekil ve yer yer muhteva ve ifade bakýmýndan Gazzâlî’ye ait KavâǾidü’l-Ǿakāǿid’in birinci faslýna benzemektedir. ǾAkýdetü’l-Ǿavâm’ýn hacmi, büyük boy on sayfa civarýndadýr. Süleymaniye Kütüphanesi’nde birçok yazma nüshasý mevcut olup el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye içinde yayýmlanmýþtýr (I, 162-173). Risâle ayrýca Þa‘rânî tarafýndan el-Yevâkýt ve’l-cevâhir’in baþ tarafýnda iktibas edilmiþtir (Kahire 1378/1959, I, 4-6).

DÝA Yusuf Þevki Yavuz