Ayten Dirier

Demokrasi belirli bir zaman için halkýn, seçme ve seçilme hakkýný eþit oy aracýlýðýyla
kullanýp, sýnýrý belli bir kurallar bütünü olan yönetim þeklini belirlemesidir. Demokrasinin organlarý olan Anayasa, Parlâmento(Meclis), Siyasi Partiler, Sivil Toplum Örgütleri ve Güvenlik Kuvvetleri’nin belli bir uyum içinde çalýþmasý bu yönetimde esastýr.

Demokrasi sýnýrsýz özgürlük olmayýp, birey haklarýnýn sýnýrý, diðer bireyin haklarýnýn baþladýðý yerde biter… Ýnsanlýk bu kavramý kolay anlayamamýþ, demokrasi ruhuyla övünen Batý bile bu anlayýþý 700 yýllýk kanlý mücadeleler, ihtilâllerden sonra benimsemiþtir.

I-BATI’ DA DEMOKRASÝ HAREKETLERÝ

Doðrudan, Özgürlükçü ve Bütüncül çeþitleri olan demokrasi; gerçek anlamda(doðrudan) ilk kez Antalya’ya baðlý Ksantoss þehir devletinde uygulanmýþ olup, bugün demokrasinin beþiði sayýlan Yunanistan’da ise Platon tarafýndan “Ayak takýmýnýn yönetimi!” olarak tanýmlanmýþtýr. M.Ö.IV.yüzyýlda uygulanan Atina demokrasisinde; -nasýl demokrasiyse artýk- kadýnlar, köleler ve o þehirde doðmamýþ yabancýlar oy kullanamazdý.

Roma Ýmparatorluðu döneminde, Temsili Demokrasiye yakýn asillerin etkin olduðu elitist bir demokrasi uygulanmaktaydý. Halk sýnýflarýnýn durumuna göre belirlenen haklar, Hindistan’da da Kast Sisteminde uzun süre etkili oldu.

Ýngiltere’de 1265’te yurtsuz John’a imzalatýlan Magna Carta(Büyük Þart) ile Anayasal düzen yolunda ilk adým atýlmýþ; Kralýn bazý yetkilerinden vazgeçmesi, kanunlara uygun davranmasý ve hukukun kralýn isterlerinden daha üstün olduðunu belirleyen bu belge doðrultusunda ilk seçim 1265 yýlýnda yapýldý. Kýsýtlamalar nedeniyle halkýn çok azýnýn katýlabildiði bu deneme, diðer Avrupa ülkelerinde de denenmiþ, ama katýlým erkek ve vergi durumuna baðlandýðý için gerçek anlamda demokrasi uygulanamamýþtýr. Ýngilizler 1648’de Cromwell önderliðinde ayaklanýp, kralýn kaçmasýnýn ardýndan cumhuriyeti ilan ettiler. Cromwell 1658’de ölünce yeniden krallýk yönetimine geçildi. Bir süre sonra halk yeniden ayaklandý ve tahta geçen krala Ýngiltere Ýnsan Haklarý Bildirgesi’ni (Bill of Rihts) kabul ettirdi. Bundan böyle kral, devlet iþlerini parlâmentoya danýþmadan yapamayacaktý. Böylece parlâmenter yönetim Ýngiltere’ye kesin olarak yerleþti.

Demokrasinin ivme kazanmasý 1776 Amerikan Baðýmsýzlýk Bildirgesi ve 1789’daki Fransýz Ýnsan ve Yurttaþ Haklarý Bildirisi ile hýzlanýp, dalga dalga tüm Dünyaya yayýldý ve imparatorluklarýn sonunu hazýrladý. Ama Amerika’daki iç savaþ, köleliðin kaldýrýlmasý ve siyahlarýn eþit oy kullanmasý(güneyde 1960’ta) acý dolu uzun yýllardan sonra gerçekleþirken; Avrupa’da Napolyon ile rafa kaldýrýlan demokrasi1830 ve1848 Ýhtilâlleri sonucunda geri geldi.

I.Dünya Savaþý’ndan sonra imparatorluklarýn yýkýlmasýyla ortaya çýkan birçok devlette Özgürlükçü Demokrasi(Çok Partili) uygulanmaya baþlandý. 1929-1930 ekonomik buhraný ise Bütüncül Demokrasi(Tek Partili)’nin etkin olmasýna ve diktatörlüklere yol açtý.

II.Dünya Savaþý’nýn ardýndan Dünya Özürlükçü Demokrasi’yi uygulayan Batý Bloðu ile Bütüncül Demokrasi’yi uygulayan Doðu Bloðuna ayrýlýp, her iki taraf da diðerine kendi rejimini ihraç etmeye baþladý. Soðuk Savaþ adýný alan bu yarýþ 1989’da Sovyet Bloðu’nun parçalanmasýyla son buldu. XXI. yüzyýlda liberal görüþü her yerde etkin kýlma maskesi altýnda, gerçekte enerji kaynaklarý ve stratejik coðrafyalara sahip olmanýn yattýðý bir demokrasi mücadelesine dönüþtü. Bu mücadele Orta Doðu, Afganistan’da sürdürülüyor gibi görünse de, merkezi yurdumuzdur. 25 Þubat 2003’te TBMM’ne sunulan 1 Mart Tezkeresi’nin ardýndaki geliþmeler tesadüfi deðil, ta 1990’da hazýrlanan senaryolarýn bir devamýdýr.
*

./. Gelecek bölüm: Türkler'de Demokrasi Hareketleri