Online Üye
Online Ziyaretçi
KAFİYE VE REDİF
Söz ve ses benzeşmesi anlamına gelen, şiirlerde genellikle mısra sonlarında bulunan kelimelerin son hecelerindeki yazılış ve okunuşları aynı fakat anlam ve görevleri farklı harf bezerlikleri bütünüdür Arapça kökenli “ kafiye “ ki Türkçemize “ uyak “ olarak geçmiştir ; tek harf, iki harf, üç, dört harf ve üzerinden oluşan hecelerin eş sesli görsel / işitsel algılamasıdır. Farklı harflerle yazılmasına karşın benzeri akustiği olan kimi sessiz “ç ile ş “ , “ n, l ve r “ , “ z ile s “ harflerin de bir arada çeyrek kafiye oluşturduğuna dair yaklaşımlar vardır ki ben şahsen bu tanıma katılmıyorum. Hatta daha da ileri giderek başlı başına sadece ses uyumluluğunu kafiye olarak algılıyamıyorum, bu benim şahsi tasarrufumdur, kendi değerlendirmemdir. Kafiye kelimenin kökündeki harf ve hece benzeşmeleri ile yaratılmalıdır, diğer ek ve hecelerle değil.
Örnek
Kafiye yerine haydi uyak de
Tamam yazmak varken ne gerektir he
Mısra sonlarındaki “ e “ harfleri d/e ve h/e olarak birer ses benzeşmesiyle Yarım Kafiye’yi oluşturur.
Örnek
Kafiye yerine haydi uyak de
Ne lazım Arapça, Türkçe nerede ?
“de” hecesi “ nerede” kelimesinin sonunda da aynıyla fakat farklı görevle geçtiği için “de” “ nere/de iki harf uyumuyla Tam Kafiye’yi oluşturur.
Örnek
İster büyükbaba istersen dede
Ne lazım Arapça, Türkçe nerede ?
Bu mısralarda ise d/ede ve ner/ede uyuşması Zengin Kafiye’yi oluşturur. Bunun üzerindeki tüm ses benzeşmeleri de “ kerede “ “ nerede “ gibi kaç harf olur ise olsun Zengin Kafiye tanımı içerisine girer.
Kafiyeden söz edilebilmesi için en az iki kelime olması zorunludur, üst sınır olmamakla birlikte genellikle üç, dört veya beş kelimeden fazla kafiye yapıları kullanılmaz. İki kelimeden fazla olan daha doğrusu üç dört mısralı kafiye uyumlarında yine aynı şekilde hepsinde ortak olan ses ölçüsünce kafiyeler sınıflandırılır. Şöyle ki ;
Örnek
Tank
Çak
Bak
Bu üç kelime bir arada yarım kafiye oluşturur, zira otak olan tek ses “ k “ dır. Ç/ak ve b/ak kelimelerinin ikişer sesle uyum sağlamasının bir önemi yoktur bu örnekte. Eğer ki ;
Örnek
Yak
Çak
Tak
Olsa idi bu kez elbette tam kafiyeden söz edecektik y/ak ç/ak b/ak ses uyumlulukları nedeniyle.
Örnek
Yakı
Çakı
Takı
Durumunda ise zengin kafiye mevcuttur y/akı ç/akı t/akı kelimelerindeki üçer harf sesteşliğine binaen.
Kafiye örgüsü / şeması daha sonra irdelenecektir.
Yukarıdaki açıklamalar bütününün tam aksine yine yazılış ve okunuşları aynı ve fakat anlam ve görevleri de aynı hece / ek / kelime / kelime guruplarına ise Redif denir. Redif her koşulda kafiyeden sonra gelir. Ama bir ek, ama birkaç heceden oluşan kelime ama kelimeler, eğer ki yazılış okunuş ve anlamları itibariyle aynıysalar redif tanımı içerisinde kabul edilirler.
Örnek
Kafiye yerine haydi uyak de
Ne lazım Arapça, Türkçe kıyak de
Buradaki tek heceli “ de “ sesi her yönüyle aynıdır ve demek kökünün üçüncü tekil halidir. Dolayısı ile Redif tanımındadır. “u/yak” ve “ kı/yak” ise zengin kafiye oluşturmaktadır.
Mısra sonları sadece uyak ile bitebilir, sonuna redif de getirilebilir.
Burada anahtar belirleyiciler ses benzerliklerinin anlam ve görevlerinin aynı olup olmamasıdır. En basit açılımıyla ;
1. 1. Kafiyede anlam ve görevler farklıdır
2. 2. Redfite aynıdır
3. 3. Redif kafiyeden sonra gelir
4. 4. Ayrıca da yazılabilir bitişik de olabilir
5. 5. Her ikisi de mısra sonunda bulunur
6. Önce gelen kafiye sonraki rediftir.
1.
Ayrıca bir mısra içerisinde son kafiyenin yanı sıra baş ve orta kafiyeler de eş zamanlı olarak kullanılabilinir.
Genellik arz etmeyen sıra dışı kafiye ve redif çözümlemelerine ilerleyen izahatlarda değineceğim. Şöyle ki ; kafiye denilince tam, yarım, zengin, çapraz, sarmal, cinas, tunç çorba gibi bir arada tanımlamalar yapılır. Oysa bu terimler aynı resime farklı kesitlerden bakılan açılımlardır. Bu nedenle örgü, şema, hususi durumlar gibi ek açıklamaları bilgi kirliliği yaratmaması açısından müteakip makalemde kaleme alacağım.
Yine kelime öbekli ya da kelime kökenli rediflere – ayak - de seri olgunlaştıkça gireceğim.
Saygılarımla
Mehmet Çağatay Ünlütürk