OSMANLI TOPLUMUNDA  BAYRAMLAR  VE  ÖZEL GÜNLER—1. BÖLÜM:  SÜNNÝ  VE ALEVÝLERÝN BAYRAMLARI-ÖZEL GÜNLERÝ

Oldukça  geniþ  bir  coðrafyaya yayýlmýþ  olan  Osmanlý Devletinde  bilindiði  gibi  oldukça  farklý  din  ve  inanýþ vardýr.  Peki bu  deðiþik  inanca  mensup  insanlar  hangi  bayramlarý  kutlamýþ  hangi  özel  günleri  olmuþtur?  Ýþte  bu  yazýda  bunlarý  ele  alacaðýz.

Bayramlar  ve özel  günlere  girmeden  önce  hemen  belirtelim  ki yazýmýzda da  göreceðiniz  gibi  bazý  bayram  ve  özel  günler farklý  inanç ve  kültürlere  sahip  topluluklarýn  bir  kaçýnda  birden  önem  verilen  bayram  veya  gün olarak  kutlanmýþtýr.

Her  neyse...Hemen  konuya  duhul  eyleyelim.

1-  SÜNNÝ  MÜSLÜMANLARIN  KUTLADIKLARI  BAYRAMLAR  VE  ÖZEL  GÜNLER:

Bu  bayramlar ve  özel günlerin  aþaðý  yukarý  hepsini  bildiðimiz  için  ayrýca  açýklamaya  gerek  görmeden sadece adlarýný  yazacaðým. Pek  bilinmeyenleri  ise  açýklayacaðým.

Sünni  Müslümanlarýn  iki  dini  bayramý  vardýr: Ramazan  Bayramý  ve  Kurban  Bayramý.

Bunun  dýþýnda  kandiller vardýr  bilindiði gibi : Mevlid  Kandili-Regaip  Kandili- Berat Kandili- Miraç  Kandili- Kadir  Gecesi.

Bu  bayramlar  ve  özel  günler  dýþýnda  Sünni  Müslümanlarýn  ve  Alevilerin  birlikte  önem verdikleri  ve  kutladýklarý  günler  de  vardýr  ki  bunlarýn  baþýnda  Hýdýrellez  gelir.

Hýdýrellez  dýþýnda  Nevruz  Bayramý da Sünni  veya  Alevi  Türkler   tarafýndan  önem  verilmiþ  ve  kutlanmýþ  bir  bayramdýr ( Veya  özel  gündür. Ancak  Sünni Türklerin  bir  kýsmý böyle  bir  bayramý kabul  etmezler. )

Bunun  dýþýnda  Muharrem  Ayý  hem  Sünnilerin  hem  de  Alevilerin  önemsediði  bir  aydýr. Bu  ayda  Sünni  inancýna  göre oruç  tutmak  oldukça  sevaptýr. Alevi  inancýna  göre  ise  on gün  Muharrem  orucu  tutulur.

Muharrem  ayýnýn onuncu  günü hem  Sünniler  hem  de  Aleviler  için  kutsal  bir  gündür.  Bu  ayda  yapýlan  ve  konu  komþuya  daðýtýlan aþure  ( veya  Alevilerce aþura ) de gerek Sünniler  gerekse  Alevilerce benimsenmiþ  ortak  bir  gelenektir.

2- ALEVÝLERÝN  SÜNNÝLERDEN  AYRI  OLARAK  KUTLADIKLARI( VEYA  ANDIKLARI )  ÖNEMLÝ  GÜNLER:

a) GADR-I HUM: 

Alevi  inancýna  göre  Hz. Muhammed (S.A.S) 632 yýlýnda  son  haccýný ( veda  haccý ) gerçekleþtirdikten  sonra  Gadr-ý  Hum  denilen  bir  yerde  Müslümanlara  hitaben  Hz.  Ali’yi  kendisinden  sonraki  halife  ilan  etmiþtir.  632 Yýlýnýn  18  Zihicce  günü  gerçekleþmiþ olan  bu  gün Aleviler için  kutsal  bir  gündür  ve  kutlanýr.

Gadr-ý Hum  ayný zamanda  Nusayrilerin de  bayramýdýr. ( Nusayrileri  de  bir  çeþit  Alevi  olarak  kabul  edenler  olmakla  birlikte  Türkiye  Alevileri bu  görüþe  katýlmýyor  ve  Anadolu  Aleviliðinin  çok  farklý  olduðunu  söylüyorlar. )

b) MÝHRÝCAN  BAYRAMI:

Nevruz  nasýl  ki   ilkbaharýn  geliþinin  kutlandýðý  bir  bayramsa  Mihrican  da  son baharýn  geliþinin  kutlandýðý  bir  bayramdýr.

Sonbaharýn  geliþi  niçin  bayram olarak  kutlanýyor  peki?  Çünkü  inanca  göre ilk  baharla  birlikte  tabiat  canlanýrken  kötülükler  de canlanýyor.  Sonbaharýn  gelmesiyle  birlikte tabiatla  birlikte  kötülükler  de  ölüyor.  O  bakýmdan  Mihrican  Nevruz’dan  daha  önemli  kabul  ediliyor.

Mihrican  Bayramý  günümüzde unutulmuþ  veya  unutulmaya  yüz  tutmuþ  bir  bayram  olsa  da Osmanlý  Devletinde  kutlanmýþ  bir  bayram  ve  Ekim  ayýnýn  ortalarýnda  kutlanýyor.

Ýslamiyet  öncesinde bir  Mecusi  olan  Selman-ý  Farisi  Müslüman  olmadan  önce Ýran’da  böyle  bir  bayram  kutladýklarýný  söylemiþtir.

c) HEFTEMAL BAYRAMI ( KÜRTLERÝN HAWTOMAL U QERE ÇARÞEME ) DEDÝKLERÝ  BAYRAM.

Nevruz’dan  bir  kaç gün  önce  özellikle  Dersim  ve  Koçgiri  denilen  bölgenin  Alevileri  tarafýndan  kutlanan  bir  bayramdý.

Bu  bayramýn Zerdüþt  inancý  ve  Ýslamiyetin  karýþtýrýlarak  ortaya  çýkarýlmýþ  olduðu  savunulur.

Mart  ayýnýn  ortalarýnda  kutlanan  bu  bayramda  Ateþin yandýðý bacalarýn etrafýna evin her bireyi için bir taþ dizilir. Bir hafta içerisinde o taþlardan hangisinin altýnda canlý bir böcek veya kurtçuk çýkarsa onun o yýl þanslý olacaðýna dair yorumlar yapýlýrdý.

Prof. Dr. Ýrene Melikof, bu  bayramýn Ermenilerdeki Aziz Harambopulos (Pavlus) yortusunun aynýsý olduðunu söyler.


d)  HIZIR  ORUCU

Osmanlý  Devleti  zamanýnda  Rumi  takvime  göre  31 Ocak- 2 Þubat  tarihleri arasýnda  tutulan  bir  oruçtu. Miladi  takvime  geçildikten  sonra 13-15 Þubat  tarihleri arasýnda  tutulmaya  baþlandý.

Hýzýr orucu, Hýzýr Peygambere adanmýþtýr. Alevi inancýna göre her yýl 3 gün süreyle tutulmaktadýr. Hýzýr Peygambere adanan bu orucun ardýndan Hýzýr Cemi yapýlýr, geleneksel olarak Alevi köylerinde sazlar çalýnýr, deyiþler söylenir ve hikayeler anlatýlýr. Hýzýr orucu ardýndan kavrulmuþ ve öðütülmüþ buðday irmiðinden gavut adýnda bir pilav içine terayaðý dökülerek tüm komþularla birlikte dua edilerek yenir.

Bu orucun  bitiminde  kurbanlar  kesilerek  konu  komþuya  daðýtýlýr.

*******

Hýristiyan  Rumlarýn  kutladýklarý  bayramlar  ve  özel  günlerle  devam  edeceðiz