Değerler Üstüne
Değer: bir şeyin önemini
belirlemeye yarayan soyut ölçü Tdk. Değerler, Tdk.’nun da ifade ettiği gibi,
soyut kavramlardır. Mal ve hizmetler için elbette parasal bir ölçüsü vardır.
Ama konumuz bu değil bizim. Bizim konumuz, etik (töre), ahlaki (aktöre) ya da
evrensel değerler, hepsi birbirinin tamamlayan,
İnsani değerlerdir ve bu değerler toplamı insana özgüdür.
İnsana özgü bu değerler için Tdk.’mu
üstün nitelik, meziyet, kıymet gibi soyut kavramlar kullanmıştır. İşte konumuz
tamda bu soyut kavramlar üstünedir.
İnsani değerler, tıpkı atasözleri ve deyimler gibi, bin yıllarda
toplumların bilinçlerinden ve deneyimlerinden damıtılarak oluşmaktadır. Bu
değerler, sayıları çok az olsa da yine, bazı erdemli insanların omuzlarında,
gelecek kuşaklara taşınmaktadır. Bu taşıyıcı insanlar kendilerini belli etmese
de içselleştirdiği insani değerleriyle aramızda dolaşmakta ve her biri, ait
olduğu toplumda, saygın yerini korumaktadırlar.
İnsani değerleri içselleştiren bu
insanları, çeşitli kültürler; ermiş, bilge, filozof, erdemli insan gibi
sıfatlarla betimlemişlerdir. Oysa onlar, sadece kendi içlerindeki “İNSAN” denen
cevheri arayıp, bulanlardır.
“İnsan, kirlerinden arındığı kadar temiz,
zaaflarından arındığı kadar insandır.”
Yani hiçbir sıfata, makama ve
mertebeye gereksinimi olmayan zaaflarından arınmış, yalın bir ifade ile sadece
insandır. O yüzden bu insanların her sözü aydınlık ve öğretici, her eylemi,
ölçülü ve tutarlıdır. Zaten toplum içerisinde ayrıcalıkları da bu kadardır,
diyerek konuya dönelim.
“Günü yaşamadan düne gidenler / Bir soluk
nefestir ömür dediğin
Hayatı kendine zehir edenler / Bir
soluk nefestir ömür dediğin.”
ilk nefesten sonra kaç nefes alacağımızı, son nefesimizi nerede, ne
zaman, nasıl vereceğimizi biz belirleyemediğimize göre; yaşarken ya iyi bir
insan olma yolunu seçeriz ya da tutkularımızın esiri, zaaflarımızın kurbanı
lanet biri oluruz.
“İnsan, yaşam savaşında itlere karışır it
olur, yiğitlere karışır yiğit olur.”
Ondan sebep, geçmişten günümüze
söylenegelir “Allah iyilerle karşılaştırsın!” Duası.
İnsani değerler, iyi kötü, doğru
yanlış, güzel çirkin, güvenilir güvenilmez, vs. karşıtları ile bir arada
“Değer” ölçüsüne vurulduğunda. İyi, güzel, doğru, güvenilir vs. egemense
kişiye, o insan, insani değerleri içselleştirmiş diyebiliriz. Karşıtları
egemense kişiye, o insan, insan olamamış deriz. çünkü İnsani değerler, birbirini tamamlayarak,
insanın kişiliğini oluşturur.
Söz ve davranışlarımızla
içselleştirdiğimiz değerleri, estetik ve sanatsal değerler, ahlaki değerler,
dini değerler, milli değerler ve evrensel değerler olarak ifade edebiliriz.
Konuyu biraz açalım, örneğin bir
sanat eseri, bir manzara, bizim dışımızda kalan her nesne bizi etkilediği
oranda bize göre güzeldir ya da çirkindir. Güzel, çirkin kavramları genellikle
estetik sanatsal değerler olarak kabul görürken; İyi, kötü kavramları
genellikle ahlaki değeri ifade eder. Bunun gibi, helal haram kavramları, dini
bayramlar, dini değerler olarak; vatan sevgisi, bayrağa saygı, utkularımız
(Zafer) ve milli bayramlar, milli değerler olarak kabul edilir.
Evrensel değerler dediğimizde, din,
dil, ırk, etnik köken, ayrımı yapmamak,
bu anlamda;“Anneler, çocuklar ve ölüler tefrik edilmez” anlayışı içinde
olmak,
Bizim dışımızdaki toplumların değerlerine saygı duymak, onlardan da bizim
değerlerimize saygı beklemek, özetle, Yunus Emre gibi “Yaratılmışları sevmek,
yaratandan ötürü” yüceliğini gösterebilmek, usumuza gelir
Yani, bizim değer yargılarımızla,
bizden farklı değerlerle yaşayan milletleri ve fertlerini yargılamamalıyız.
“ Her insan, ait olduğu
toplumun değerleriyle yargılanır.”
“Değerler”
dediğimiz soyut kavramlar doğuştan gelmedi. İnsan soyunun sınaya yanıla
duyumsadığı ve adlandırdığı, “doğru- yanlış” aralığına sıraladığı kavramlardır.
Yukarıda bir kısmını saydığımız bu kavramların, çeşitliliği, toplumların
zenginliğidir.
Bu değerleri karşıtlarıyla bir arada
insan nasıl öğrenir?
Çocuğun ilk öğretmeni kuşkusuz
ki ana, baba yani, ailedir. Aile kendi ahlaki değerlerini, inancını, çocuğun
ana dilini, aile içindeki sevgi, saygı ve dayanışma ortamında çocuğa aktarır.
Çocuk, ilk bilgileri aile de görür, yaşar, öğrenir. Ne var ki çocuk bizim için
anlaşılır olan soyut kavramları, iyi, kötü ya da doğru, yanlış karşıtlığı
içinde somut nesnelerle ifade edebilir ancak. “Anne iyi, amca kötü!” gibi...
Bu konuda Jean Piaget (İsviçre, psikolog 1896- 1980), “çocukların soyut kavramları 12 yaş ve
sonrasında kavramaya başladığını,” söyler.
Çocuklar, İlerleyen yıllarda
çocukluktan yetişkinliğe evrilirken, soyutla somut arasında bağ kurarak insani
değerleri öğrenmeye ve bazılarını da içselleştirmeye başlarlar.
İçselleştirdikleri insani değerlerle de iyi ya da kötü, saygın ya da sıradan
bir kişilik kazanırlar.
Doğuştan var olduğuna inandığım
vicdan bu değerlerle işlev kazanır ve insanın davranışını denetler, sorgular ve
insanı yargılar.
Bu anlamda Montaigne (Fransız, yazar 1533- 1592) Vicdan
Üstüne, deneme yazısında öyküyü şöyle anlatır: “Şu masal çocukların ağzındadır. Bessus adında biri, bir serçe
yuvasını hiç yüreği sızlamadan bozup yavruları öldürmüş. Bundan ötürü kendisine
çatanlara, Haklıydım demiş; çünkü bu serçe yavruları durmadan beni babamı
öldürmekle suçluyorlardı, haksız yere. Bu baba katili o güne dek bilinmeden,
kuşku uyandırmadan kalmış ama vicdanının öç alıcı cadalozları cezayı çekecek
olanın kendisine suçunu açıklatmıştır.” Denemeler, Çeviren, Sabahattin Eyupoğlu
Bu öyküde de görüldüğü gibi vicdan,
insan için hem sorgulayan savcı hem de yargılayan yargıçtır.
Decimus Jūnius
Juvenālis (İtalyan, Şair Ms. 55- 2.yy.)
vicdan için daha da ileriye giderek,
“İçimizde gizli bir kırbaç taşıyan o cellat” demiştir.
Vicdan için, İster savcı, ister
yargıç, isterse cellât diyelim, yaptırım gücünü içselleştirilmiş insani
değerlerden alır.
“İnsanın, insanlaşma yolunda rehberi
vicdandır.” Diyerek,
yazımı şu dizelerimle sonlandırmak istiyorum.
“Sözü
söylemeden, biraz demlensin / Bin düşün, bir söyle, bal olur gider
Dillerin tatlansın, zevkle dinlensin / Gönül bahçesine, gül olur gider
Doğruyu, güzeli, yazsa kalemin / Gönüllere düşse, sözün, kelamın
Kavgayı durdurur, bir tek selamın / Bin bir çiçek açan, dal olur gider
Bilgi denizine, girdiğin zaman / Evrenin sırrına, erdiğin zaman
Benlik kafesini, kırdığın zaman / Dilinde sözcükler, sel olur gider
Tek ziynetin bilgi, yolun bilimse / Tevazu hırkanda, sevgi gölünse
Seni yerenlere, sen hep gülümse / Onlar da sonunda, lal olur gider
Tahir der, kibirden arınan adın / İnsan olabilmek, çaban, inadın
Açılır her yöne, kolun kanadın / Beşeri âleme, yol olur gider.”
-------------------------------------- Tahir
Eker 24.12.2020
(
Değerler Üstüne başlıklı yazı
yolcu9901 tarafından
25.12.2020 tarihinde sitemize eklenmiştir. Sitemizde yayınlanan eserlerin hukuki sorumluluğu , kullanılan materyaller ve yazının içeriği yazarlarına aittir.İzin alınmadan kaynak gösterilse bile sayfamızdaki eserler başka yerde yayınlanamaz. Eserlerin izin alınmadan kopyalanması ve kullanılması 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasasına göre suçtur. )
Okuduğunuz Yazının Site Kurallarını İhlal Ettiğini Düşünüyorsanız, Site Yönetimine Bildirmek İçin Tıklayınız.