SORU VE CEVAPLARLA TÜRK KADINININ SEÇME VE SEÇÝLME HAKKINI ELDE ETMESÝ

SORU: Osmanlý Devleti zamanýnda Türk kadýnýnýn siyasi anlamda seçme ve seçilme hakký var mýydý?

CEVAP: Osmanlý Devletinde Meþrutiyetin ilaný ile ilk kez 1876 da ülke insanýnýn kendilerini yönetecek olanlarý ( Padiþah hariç tabii ki ) seçme hakký söz konusu olsa da gerek 1876 da I. Meþrutiyet gerekse 1908 de II. Meþrutiyet dönemlerinde kadýnlarýn seçme ve seçilmesi diye bir þey söz konusu olmamýþtýr.

Osmanlýnýn bu dönemlerinde kadýnlar siyasi haklardan daha çok diðer haklarý için mücadele etmiþler, bu mücadelenin sonucunda 1917 yýlýnda evlenme sýrasýnda eþlerinin birden fazla kadýnla evlenmelerini önleyecek taahhütname imzalatma hakký elde etmiþlerdir. Yani 1917 den itibaren bir kadýn eðer isterse eþi bir baþka kadýnla evlenmemeyi taahhüt edecek ve ancak bundan sonra evlilik gerçekleþecekti.

Bu kanun 1918 de I. Dünya savaþýndan yenik çýkmamýzla kaldýrýldý. Ýþin komik tarafý da kanunun kaldýrýlmasý için canla baþla uðraþanlar tek eþli olan gayrimüslimlerdi.

SORU: Cumhuriyet 1923 yýlýnda ilan edildiðine göre Kadýnlara siyasi haklarý ( seçme ve seçilme ) neden hemen 1923 de verilmedi?

CEVAP:  Kadýnlara seçme ve seçilme hakký verilmesi zannedildiði gibi öyle altýn tepsi içinde sunulmamýþtý. Yine zannedildiði gibi kadýnlar bu konuda hiç bir çaba sarfetmemiþler, baþta Atatürk olmak üzere erkeklerin lütfuna mazhar olarak seçme ve seçilme hakký elde etmiþ de deðillerdi. Kadýnlar maalesef bu konuda önlerindeki pek çok engeli aþmak zorundaydýlar.

SORU: Seçme ve seçilme hakký ile ilgili olarak kadýnlarýn önlerindeki en büyük engeller nelerdi?

CEVAP: Kadýnlarýn seçme ve seçilme hakkýna sahip olmalarýnýn önündeki en önemli engeller kýsaca þunlardý:

1- Erkeklerle eþit haklara sahip olmak isteyen kadýnlar askerlik yapmýyorlardý. Madem ki eþit haklar istiyorlardý o halde askerlik de yapmalarý gerekiyordu.

2- Kadýnlara siyasi haklar verilirse kadýnlar asli görevleri olan çocuklara bakmak, yemek, bulaþýk, ve sair ev iþlerini ihmal edeceklerdi. Hatta kadýnýn siyasi haklar elde etmesi onun kadýn hüviyetinden çýkýp erkekleþmesine yol açacaktý.

3- Kadýnlarýmýz henüz oy kullanabilecek bilince ulaþmamýþlardý. O sebeple kadýnlarýn inkiþaf etmesi ( geliþmesi ) gerekiyordu.

SORU: Yukarýda bahsedilen engellerle ilgili örnekler var mýdýr?

CEVAP: Elbette vardýr. Öncelikle kadýnlar maalesef Türk bile sayýlmamýþlardýr. Nasýl mý? O zaman okumaya devam...

1923 yýlýnda Ýntihab-ý Mebusan ( Millet vekilinin seçme ve seçilmesi ) Kanununda deðiþiklikler yapýlmasý söz konusu olduðunda kanunun birinci maddesinde “Türkiye Büyük Millet Meclisi âzasý Türkiye Devleti halkýndan her yirmi bin nüfusu zükûrda [erkek] bir nefer olmak üzere intihap olunur” denmekteydi. Yani her yirmi bin nüfustan bir erkek milletvekili seçilir.

Ýþte bu madde üzerine ErzurumMilletvekili Hüseyin Avni Bey: Bu rakam daha önce elli bindi. Þimdi yirmi bin olduðuna göre demek oluyor ki kadýnlar erkeklerine oy vermiþ addediliyor ve kadýnlar inkiþaf edinceye kadar bunun böyle omasý çok uygun olmuþ.’’ Derken Bolu Milletvekili Tunalý Hilmi: ‘’ Bu nasýl bir mantýktýr. Hem kadýnlara oy hakký vermiyorsunuz hem de kadýnlarý yok sayýyorsunuz’’ Diye tepkisini dile getirse de kanun meclisten yukarýdaki gibi geçmiþtir.

1924 yýlýnda seçme ve seçilme ile ilgili yapýlacak anayasa düzenlemesinde bu konu yine büyük tartýþmalara sebep olmuþtur. Çünkü anayasanýn onuncu maddesi ‘’18 yaþýný bitiren her Tük seçme hakkýna sahiptir.’’ Derken ayný anayasanýn on birinci maddesi ‘’Otuz yaþýný bitiren her Türk seçilme hakkýna sahiptir.’’ Ýbaresi yer alýyordu. Ýþte bu iki maddeyle ilgili olarak Bayezýd Milletvekili Þefik Bey ‘’ Her Türk sözü kadýnlarý da kapsamaktadýr.’’ Derken Dersim Milletvekili Feridun Bey ‘’ Maksadýmýz o zaten ‘’ Diyerek kadýnlarýn da anayasanýn verdiði bir hak olarak seçme ve seçilme hakkýna sahip olduklarýný söylerken Recep Peker, Yahya Kemal Beyatlý  gibi milletvekilleri de ‘’ Her Türk’’ ifadesinin kadýnlarý da kapsadýðýný canla baþla izah etmeye çalýþýrken Karesi Mebusu Ahmet Süreyya Bey ‘’ Türk tabiri içinde kadýn yoktur.’’ Diyerek itiraz etmiþ ve ne yazýk ki Ahmet Süreyya Bey kafasýnda olanlar çoðunlukta olduðu için en sonunda Gelibolu Mebusu Celal Nuri Beyin teklifi ile ‘’ Her Türk’’ ifadesi kaldýrýlýp yerine ‘’ Her erkek Türk ‘’ ifadesi konmuþtur.

Görüldüðü gibi 1924 yýlý itibariyle kadýnlar Türk bile sayýlmamýþlardýr.

SORU: Kadýnlara Seçme ve seçilme hakkýnýn verilmesi konusunda Mustafa Kemal Atatürk’ün görüþü neydi?

Ýþin doðrusu Mustafa Kemal Atatürk de kadýnlarýn belirli bir geliþim ( inkiþaf) kaydettikten sonra seçme ve seçilme hakkýna sahip olmalarý gerektiðini savunuyordu.( Yukarýda belirttiðim kadýnlarýn inkiþafý engeli..)  Nitekim 31 Ocak 1923’te Ýzmir’de yaptýðý konuþmada “...Bir toplum, cinsinden yalnýz birinin zamanýn gereklerini kazanmasýyla yetinirse o toplum yarýdan fazla eksiklik içinde kalýr. Bir millet geliþmek ve medenileþmek isterse özellikle bu noktayý temel olarak kabul etmek mecburiyetindedir. Bizim toplumumuzun baþarýsýzlýðýnýn nedeni, kadýnlarýmýza karþý gösterdiðimiz ilgisizlik ve kusurdan doðmaktadýr... Bundan dolayý bizim toplumumuz için ilim ve fen gerekli ise bunlarý ayný derecede hem erkek ve hem de kadýnlarýmýzýn kazanmalarý gerekir... Milletimiz kuvvetli bir millet olmaya karar vermiþtir. Bugünün gereklerinden biri de kadýnlarýmýzýn her konuda yükselmelerini saðlamaktýr. Bundan dolayý kadýnlarýmýz da bilgin ve ilme açýk olacaklar ve erkeklerin geçtikleri bütün öðrenim derecelerinden geçeceklerdir. Sonra kadýnlar sosyal hayatta erkeklerle beraber yürüyerek birbirinin yardýmcýsý ve destekçisi olacaklardýr.” Demiþti.

Evet bu konuþmanýn son cümlesinde geçen ‘’Sonra ‘’ ifadesinden de anladýðýmýz üzere Mustafa Kemal Atatürk kadýnlarýn erkekler gibi bütün öðrenim derecelerini geçtikten sonra sosyal hayatta erkeklerle beraber yürüyebileceði ve destekçisi olabileceðini savunuyordu. Öyle hemen pat diye verilebilecek bir hak deðildi seçme ve seçilme hakký.

SORU: Kadýnlarýn askerlik yapmýyor olmalarý seçme ve seçilme haklarý konusunda nasýl  bir engel oluþturdu?

CEVAP: 21 Haziran 1927 de TBMM de Askeri Mükellefiyet Kanunu görüþülüyordu. Görüþmeler esnasýnda Giresun Mebusu Hakký Tarýk Us ‘’Kadýnlar benim nokta-i nazarýmdan hem intihap edebilirler( seçebilirler), hem intihap olunabilirler( seçilebilirler) ancak mebus olmak, mebusluk intihabýna iþtirak etmek vatani bir mesele ise, memleketin müdafaasýna iþtirak etmek de öyle bir hak, öyle bir vazifedir.” Diyerek kadýnlarý askerliðe davet ederken 1923 de kadýnlara seçme ve seçilme hakký verilmesini savunan Recep Peker bu sefer aynen þöyle diyordu: ‘’Mademki Türk vataniyle ve mukadderatý ile fiilen meþgul olmak arzusundasýnýz, o halde bu meþguliyeti fiiliyenin diðer þerefli bir cephesi vardýr ki sizi oraya davet ederim( Diðer cepheden kasýt askerlik tabii ki.)’’

Velhasýlýkelam Türk Kadýnalar Birliðinin canla baþla 1927 yýlýndaki seçimlere katýlma mücadelesi maalesef askerlik engeline takýlmýþtý.

SORU: Türk kadýnýnýn elde ettiði ilk siyasi hak hangisiydi?

CEVAP: Her ne kadar 5 Aralýkta Türk kadýnýna siyasi haklarýnýnýn verilmesini kutlasak da aslýnda Türk kadýnýna verilen ilk siyasi hakkýn tarihi 5 Aralýk 1934 deðildir. Türk kadýnýnýn elde ettiði ilk siyasi hakkýn tarihi 3 Nisan 1930 dur. Elde ettikleri hak ise Belediye seçimlerine katýlma, seçme ve seçilme hakkýdýr.

SORU: Bu hakkýn elde edilmesinde etkili olan kadýn örgütleri var mýdýr?

CEVAP: Elbette vardýr. Özellikle de Türk Kadýnlar Birliði bu konuda oldukça büyük uðraþ vermiþtir.Ayrýca kadýnlar Türk Ocaðý çatýsý altýnda de mücadelelerini sürdürmüþlerdir.

SORU: 1923 den 1930 a Türkiye’de ne deðiþmiþtir ki 3 Nisan 1930 da kadýnlar belediye seçimlerine katýlma, seçme ve seçilme hakký elde etmiþlerdir?

CEVAP: Yukarýda da belirttiðim gibi kadýnlarýn önündeki en önemli engel onlarýn inkiþaf etmemiþ olduklarýna olan inançtý. 1930 yýlý itibariyle artýk inkiþaf ettiklerine inanýlmaya baþlandý. Bunda en çok etkisi olan faktör de 1924 de çýkartýlan tevhid-i Tedrisat Kanunu ile okullarda yapýlan çaðdaþ, medeni ve karma eðitim ile kadýnlarýn artýk gerekli inkiþafý saðladýklarýna inanýlmasýydý. Ayrýca 1926 yýlýnda çýkartýlmýþ olan Türk Medeni Kanunu ile kadýnlar pek çok konuda erkeklerle eþit hale getirilmiþlerdi. Ve son olarak Türkiye 1917 den itibaren komünist olan Rusya ile 1922 den itibaren faþizmle yönetilen Ýtalya’dan farklý olduðunu göstermeliydi tüm dünyaya.

SORU: Kadýnlarýn Belediye seçimlerine katýlabilme hakký elde etmesi Yurtta nasýl karþýlandý?

CEVAP: Genel olarak oldukça olumlu karþýlanmakla birlikte bu kararý þiddetle eleþtirenler de vardý. Mesela Hüseyin Rahmi bu karardan sonra ‘’Kadýn erkeðe mahkum olmak için yaratýlmýþ olduðunu unutuyor.’’ Derken çocuk saðlýðý konusunda uzman olan Doktor Kadir Raþit Paþa kadýnýn çocuðuyla layýkýyla ilgilenebilmesi onu yeterince emzirebilmesi bakýmýndan kadýnýn yerinin siyaset sahnesi deðil aile ocaðý olmasý gerektiðini belirtmiþti.

SORU: Seçilen ilk kadýn belediye baþkaný kimdir? 1930- 1950 Yýllarý arasýnda il belediye baþkaný olan kadýn var mýdýr?

CEVAP: Artvin’in Yusufeli Ýlçesi, Kýlýçkaya nahiyesinde belediye baþkaný seçilen Sadiye Haným Türkiye’de seçimle belediye baþkaný olan ilk kadýndýr. 1950 yýlýna kadar hiç bir ilimizden bir kadýn belediye baþkaný seçilmemiþtir. 1950 yýlýnda Demokrat parti adayý Müfide Ýlhan Mersin ilinden belediye baþkaný seçilmiþtir. Yani bir kadýnýn il belediye baþkaný olmasý ancak çok partili siyasi hayata geçtikten sonra söz konusu olmuþtur.

SORU: Sadiye Haným dýþýnda 1930-1950 yýllarý arasýnda nahiye veya ilçe belediye baþkaný olan kadýn var mýdýr?

CEVAP: Ben tüm araþtýrmalarýma raðmen rastlayamadým. Bilen arkadaþým varsa ve yazarlarsa çok mutlu olacaðým.