Elnur Əliyev,

                                                    Salyan rayonu, Yenikənd kənd

                                                     tam orta məktəbinin müəllimi

                                                                                                         “Təhsil millətin gələcəyidir”. (Heydər Əliyev)

 Mədəni quruculuq sahəsində bir sýra vacib tədbirlər həyata keçirmiþ və cəmi 23 ay mövcud olmuþ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə (1918-1920) ilk növbədə xalqýn savadlanmasýna xüsusi diqqət yetirilmiþdir. O səbəbdən də XX əsrin 18-ci ilinin 28 may tarixində və görkəmli ictimai-siyasi xadim Fətəli xan Xoyskinin (1875-1920) baþçýlýðý ilə təþkil edilən birinci hökumətin tərkibində Xalq Maarif Nazirliyi təsis olunmuþdu.

 Təhsilli yerli kadrlara çox böyük tələbat olduðunu nəzərə alan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti 1918-ci il avqustun 28-də xalq maarifinin, orta məktəblərin milliləþdirilməsi haqqýnda qərar qəbul etdi. Bu qanuna əsasən ölkə ərazisində yerləþən bütün ibtidai tədris müəssisələrində təhsilin türk (Azərbaycan) dilində aparýlmasý icbari hesab edilirdi. Həmin dövrdən etibarən müəllim hazýrlamaq məqsədilə Baký, Gəncə, Þuþa, Qazax və baþqa þəhərlərdə xüsusi pedaqoji kurslar təþkil edildi. XIX yüzilliyin sonlarýnda, daha dəqiq desək, 1879-cu ildə yaradýlan Zaqafqaziya (Cənubi Qafqaz – Qori) Müəllimlər Seminariyasýnýn Azərbaycan þöbəsi ədəbiyyatþünas, pedaqoq, jurnalist və tənqidçi Firidun bəy Əhmədaða oðlu Köçərlinin (1863-1920) rəhbərliyi altýnda 1918-ci ildə Gürcüstandan Azərbaycana – Qazaxa köçürüldü.

 Respublikamýzýn üç þəhərində - Baký, Gəncə və Þəkidə fəaliyyət göstərən “Nina” qýzlar məktəblərinin adý dəyiþdirilərək “qýz gimnaziyalarý” adlandýrýlmaqla yanaþý, yeddi yeni kiþi gimnaziyasý açýldý. Azərbaycanýn bir çox yerlərində þəbəkələri geniþləndirilən qýsamüddətli pedaqoji kurslarda dərs demək üçün Osmanlý dövlətinin xətti ilə Türkiyədən 50 nəfər müəllim dəvət olundu. Tərkibinə Hüseyn Cavid (1882-1941), Mahmud bəy Mahmudbəyov (1863-1923), Abdulla Þaiq (1881-1959), Camo bəy Cəbrayýlbəyov (1887-1965) və baþqa məþhur ziyalýlarýn daxil olduðu türk (Azərbaycan) dilində dərsliklərin hazýrlanmasý və nəþri üzrə komissiya yaradýldý. 1919-cu ilin payýz aylarýndan ölkəmizin bütün bölgələrində Azərbaycan (türk) dilində axþam kurslarý təþkil edildi.

 AXC ali təhsil müəssisəsinin açýlmasý istiqamətində kövrək addýmlar atmaqla xalqýmýza ən böyük mədəni nailiyyətlərdən birini bəxþ etmiþ oldu. Təxminən doqquz ay öncə fəaliyyətə baþlamýþ Azərbaycan  parlamenti 1919-cu il sentyabrýn 1-də Baký þəhərində Universitet açmaq haqqýnda qanun qəbul etdi. 28 gün sonra isə yeni tipli ali məktəbin Nizamnaməsi təsdiqləndi. Ýlk dərsləri 1919-cu il noyabrýn 15-dən baþlanan Baký Universitetində əvvəlcə 4 fakültənin fəaliyyət göstərəcəyi nəzərdə tutulsa da, onlardan yalnýz ikisi – tarix-filologiya və tibb fakültələri qapýlarýný tələbələrin üzünə aça bildi.

 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti var olduðu müddətdə respublikamýzda 637 ibtidai, 23 orta ixtisas və bir ali məktəb fəaliyyət göstərirdi. Öz təhsillərini dövlət hesabýna baþa vuracaq 100 nəfər azərbaycanlý gənc Osmanlý Türkiyəsi, Fransa, Ýtaliya, Rusiya və Böyük Britaniya dövlətlərinin ali məktəblərinə göndərildi.

 Köhnəlmiþ ərəb əlifbasýndan latýn qrafikalý Azərbaycan (türk) əlifbasýna keçilməsinə hazýrlýq iþləri aparmaq məqsədilə xüsusi parlament komissiyasýnýn yaradýlmasý Xalq Cümhuriyyəti dövrünə təsadüf edir.

 Xalqýmýz AXC-nin təhsil sahəsində gördüyü diqqətəlayiq iþlərlə fəxr edir və onlarý heç vaxt yaddan çýxartmýr.

                                                     Ýstifadə edilmiþ ədəbiyyat:

2.      Ýsak Məmmədov, Tahir Qaffarov, Xaqani Məmmədov, Þövkət Taðýyeva, Murad Vəliyev, Þərqiyyə Məmmədova, Aðasý Hüseynov, Əkbər Qocayev. Azərbaycan tarixi. Ümumtəhsil məktəblərinin 11-ci sinfi üçün dərslik. Baký: Çaþýoðlu, 2014, səh. 30-31.