Türkiye’nin Madencilik Karnesi Ve Avrupa'daki Utandýran Birinciliðimiz 

Türkiye de madencilik alanýnda özellikle de kömür madeni ocaklarýnda yoðun þekilde iþ kazalarýnýn yaþandýðý görülmektedir. Almanya, ABD, Arnavutluk Avusturya, Belçika, Bosna Hersek, Botsvana, Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Ermenistan, Finlandiya, Fas, Filipinler, Güney Afrika, Ýsveç, Ýrlanda, Ýspanya, Lübnan, Lüksemburg, Norveç, Polonya, Peru, Portekiz, Rusya, Slovakya, Ukrayna, Zambiya ve Zimbabve’nin imzaladýðý madencilik sektöründe önemli önlem ve yaptýrýmlar getiren Uluslararasý Çalýþma Örgütü’nün (ÝLO) 1995 tarihli 176 Nolu, Madenlerde Güvenlik ve Saðlýk Sözleþmesine Türkiye duyarsýz kaldýðý gibi madencilik alanýnda gerekli önlemlerin alýnmadýðý ve yeterli denetimlerin yapýlmadýðý, alýnan önlemlerle yapýlan denetimlerinde göstermelik olduðu son yaþadýðýmýz Soma’daki maden kazasý ile açýkça görülmektedir. 

Türkiye’deki maden ocaðý kazalarýna bakacak olursak 1941 yýlýndan bu yana maden ocaðý kazalarýnda 3 binden fazla insanýn öldüðü görülmektedir. 

Maden kazalarýnda Avrupa ülkeleri arasýnda birinci, OECD ülkeleri arasýnda ikinci, dünya ülkeleri arasýnda ise üçüncü sýrada yer almaktayýz 

Avrupa ülkelerinden Fransa’da kömür ocaklarýn da 50 yýldýr, Ýtalya’da 30 yýldýr kaza olmuyor. 

Almanya’nýn Saarland eyaletindeki Völklingen þehrinde 1962 yýlýnda 299 kiþinin hayatýný kaybettiði kaza sonrasýnda alýnan tedbirler sonucu 1960’lý yýllarýn sonlarýna doðru maden kazalarýnda ölenlerin sayýsýnýn 10’lu rakamlara, 1980’li yýllarda ise tek haneli rakamlara düþtüðü görülmektedir. Almanya’da 1988 yýlýnda Hessen eyaletinde linyit madeninde yaþanan kazada 51 kiþi hayatýný kaybetmiþ,1 Ekim 2013 yýlýnda ise karbon monoksit gazý sýzýntýsý sonucunda 3 kiþi hayatýný kaybetmiþtir. Türkiye’de sadece Soma’daki kömür ocaðý kazalarýnda 2013 yýlýnda 6 iþçi ölmüþtür. 


*** 

Türkiye’de yaþanan iþ kazalarýnda ki ölüm sayýsý Avrupa Birliðine üye ülkelerde yaþanan ölümlü iþ kazalarýndan 8,5 kat fazla olduðu görülmektedir. Türkiye’de 2002-2013 yýllarý arasýnda toplam 880 bin iþ kazasý yaþanmýþ ve Soma’daki maden kazasýnda ölen 301 iþçi ile birlikte toplamda 13 bin 700’ün üzerinde iþçi hayatýný kaybetmiþtir. Ülkemizde her gün 219 iþ kazasý meydana gelmekte ve bu kazalarda ise her gün ortalama 4 iþçi ölmekte, 5 iþçi de iþ göremez hale gelmektedir. Bakanlýk verilerine göre; 2002 yýlýnda meydana gelen 72.344 iþ kazasýnda 878 iþçi,2003 yýlýnda meydana gelen 76.668 iþ kazasýnda 811 iþçi,2004 yýlýnda meydana gelen 83.830 iþ kazasýnda 843 iþçi, 2005 yýlýnda meydana gelen 73.923 iþ kazasýnda 1096 iþçi,2006 yýlýnda meydana gelen 79.027 iþ kazasýnda 1601 iþçi,2007 yýlýnda meydana gelen 80.602 iþ kazasýnda ise 1043 iþçinin öldüðü yer almaktadýr. 2013 yýlýnda ise yaþanan iþ kazalarýndaki ölüm sayýsý 1235’e çýkmýþtýr. Ülkemizde ki iþ kazalarýnýn büyük bölümü maden ocaklarýnda özelliklede Zonguldak ve Soma kömür ocaklarýnda gerçekleþmektedir. 

Türkiye’de bugüne kadar meydana gelen bazý maden ocaðý kazalarýna bakacak olursak; Armutçuk’ta 7 Mart 1983 tarihindeki grizu patlamasýnda 103,Kozlu’da 10 Nisan 1983 grizu patlamasýnda 10, Kozlu’da 31 Ocak 1987 tarihinde meydana gelen göçük de 8, Bartýn’ýn Amasra ilçesinde 31 Ocak 1990 tarihindeki grizu patlamasýnda 5, Amasya Yeni Çeltik’te 7 Þubat 1990 tarihindeki grizu patlamasýnda 68, Kozlu’da 3 Mart 1992 tarihindeki grizu patlamasýnda 263, Yozgat’ýn Sorgun ilçesinde 26 Mart 1995 tarihindeki grizu patlamasýnda 37, Karaman’ýn Ermenek ilçesinde 22 Kasým 2003 tarihindeki grizu patlamasýnda 10, Kastamonu’nun Küre ilçesinde 8 Eylül 2004 tarihindeki yangýnda 19, Balýkesir’in Dursunbey ilçesinde 2 Haziran 2006 tarihindeki grizu patlamasýnda 17, Bursa’nýn Mustafakemalpaþa ilçesinde 10 Aralýk 2009 tarihindeki grizu patlamasýnda 19, Zonguldak’ta 17 Mayýs 2010 tarihindeki grizu patlamasýnda 30, Kozlu’da 8 Ocak 2013 tarihindeki grizu patlamasýnda ise 8 iþçi ölmüþtür. 

Türkiye Taþ Kömürü Kaza Sayýlarý Ýstatistikleri incelendiðinde; 2000’de 4 bin 036,2001’de 4 bin 231,2002’de 2 bin 657,2003’de 2 bin 481,2004’de 2 bin 216,2005’de bin 840,2006’da bin 676,2007’de 2 bin 069,2008’de bin 921,2009’da 3 bin 451,2010’da 3 bin 367,2011’de 2 bin 805,2012’de 2 bin 708,2013’de 2 bin 459 iþçi olmak üzere 2000-2013 yýllarý arasýnda toplamda 37 bin 917 iþçinin yaralandýðý görülmektedir.2000-2013 yýllarý arasýnda meydana gelen yaralanmalý kazalarda toplam olarak genel Müdürlük’de 153, Armutçuk’da 3 bin 699, Amasra’da 3 bin 904, Üzülmez’de 6 bin 761, Karadon’da 15 bin 992, Kozlu’da ise 7 bin 408 iþçi yaralanmýþtýr. 

Aylýk kaza istatistiklerine baktýðýmýzda ise sadece Nisan 2014’de Karadon’da 94,Üzülmez’de 42,Kozlu’da 27,Armutçuk’da 22,Amasra’da 10,Genel Müdürlük’de 2 iþçinin toplamda ise 2014 yýlý Nisan ayýnda 197 iþçinin yaralandýðý görülmektedir. 

TÜÝK’in de Mart ayýnda yayýnladýðý iþ kazalarýnýn sektörel daðýlýmýnýn yer aldýðý raporda Türkiye’de iþ kazalarýnýn en fazla yaþandýðý sektör maden ve taþ ocakçýlýðý sektörü olarak yer almaktadýr. 

Kazalarla ölümler iþin fýtratýnda vardýr söylemi ile günümüz teknolojisinde 100 yýl önceki kazalardan örneklerin verilmesi doðru söylemler olmadýðý gibi kabul edilebilir davranýþlar da deðildir. Ýnsanlar alýn terleriyle geçimlerini saðlayabilmek; evlerine, çocuklarýna, bakmakla yükümlü olduklarýna helal ekmek götürebilmek için çalýþýrlar, devletin aslý görevi de insanlarýn çalýþma ortamlarýnýn ve alanlarýnýn güvence altýna alýnarak güvenli hale getirilmesini saðlamaktýr. 

2013 yýlýnda iþ kazalarýnýn % 10,4′ ü madencilik ve taþ ocaðý sektöründe % 5,2’si elektrik, gaz, buhar, su ve kanalizasyon sektöründe % 4,32’ü ise inþaat sektöründe gerçekleþmiþtir.

Uluslararasý Çalýþma Örgütü’nün (ILO) istatistiklerine göre son 10 yýlda tüm ülkelerde iþ kazalarýnda, maden ve taþ ocaklarýnda meydana gelen kaza olaylarýyla ölüm rakamlarý aþaðý inerken, Türkiye’de kaza ve ölüm olaylarý son yýllarda tam aksi yönde artarak yükselmeye devam etmektedir. 

ABD’de 1 milyon ton kömür üretimi baþýna düþen ölüm oraný 0,2’dir 

Maden kazalarý ile adý sýkça duyulan Çin son aldýðý tedbirlerle bu oraný 1,27’ye düþürmüþtür. 

Türkiye’de bu oran 7.22 olarak gerçekleþmiþtir. 


*** 

Türkiye iþ kazalarýnýn yoðun biçimde yaþandýðý madencilik alanýnda, Uluslararasý Çalýþma Örgütü’nün (ILO) 176 numaralý sözleþmesini 19 yýldýr onaylamadý. 176 numaralý ÝLO Sözleþmesi maden iþletmesi sahiplerine ve hükümetlere önemli sorumluluklar getirmektedir. ILO geçen yýl Cenevre’de yaptýðý toplantýda Türkiye, Ýran, Pakistan, Kamboçya ve Mýsýr’ý iþçi haklarýna saygý duymayan ülkeler listesine almýþtýr. 

Türkiye’nin imzaladýðý 155 Nolu Ýþ Saðlýðý, Güvenliði Ve Çalýþma Ortamýna Ýliþkin Sözleþme, 161 Nolu Ýþ Saðlýðý Hizmetleri Sözleþmesi, 187 Nolu Ýþ Saðlýðý ve Güvenliðini Geliþtirme Çerçeve Sözleþmeleri ülke genelinde iþ saðlýðý ve güvenliðinin geliþmesi bakýmýndan temel oluþturmaktadýr. 

2012 yýlýnda çýkardýðýmýz 6331 sayýlý Ýþ Saðlýðý ve Güvenliði Kanunu iþ saðlýðý ve güvenliði bakýmýndan ILO ve AB standartlarýnýn neredeyse tamamýna yakýnýný içermektedir. 

176 Nolu ÝLO sözleþmesi ise (1995 tarihli, 176 Nolu, Madenlerde Güvenlik ve Saðlýk Sözleþmesi,) madencilik sektörüne özgü önlemleri kapsamaktadýr. Bu önlemlerin tamamý, madencilikte iþ saðlýðý ve güvenliði sonuçlarýný düzeltmek için önemli bir çerçeve çizmektedir. 

Ülkemizdeki madencilik sektörünün önemi düþünülürse imzalamadýðýmýz 176 Nolu ÝLO sözleþmesinin imzalanmasý ve onaylamasý halinde madencilik sektöründeki iþ saðlýðý ve güvenliði sorunlarýnýn daha detaylý þekilde ele alýnmasýný saðlayacaktýr. 

*** 

176 numaralý ÝLO sözleþmesi imzalanýrsa Türkiye’deki madenlerde aþaðýda ki tedbirlerin alýnmasý zorunlu olacaktýr; 

>Yeraltýndaki tüm kiþilerin isimlerinin ve muhtemel konumlarýnýn madende kaldýklarý sürece doðru þekilde bilinmesi için özel bir sistem kurulacak, 

>Güvenli ve saðlýklý çalýþma ortamý koþullarýnýn saðlanmasý açýsýndan, madenin gerekli elektrik, mekanik ve iletiþim sistemini de kapsayan diðer donanýmlarla inþa edilmesi saðlanacak, 

>Madenin, iþçilerin tayin edilen iþleri kendileri ile baþkalarýnýn güvenlik ve saðlýklarýný tehlikeye atmayacak þekilde gerçekleþtirmesine olanak saðlayacak þekilde düzenlenmesi ve çalýþmasý saðlanacak, 

>Yeraltýndaki iþ yerlerinin tümünde iki adet çýkýþ bulunacak ve bu çýkýþlar yüzeye ayrý ayrý çýkýþ noktalarýndan baðlanacak, 

>Ýþçilerin maruz kalabileceði çeþitli tehlikelerin tespit edilebilmesi için çalýþma ortamýnýn izlenmesi, deðerlendirmesi ve düzenli teftiþinin yapýlmasý saðlanacak. 

>Eriþim izni verilen tüm yer altý çalýþma alanlarýnýn yeterli þekilde havalandýrmasý saðlanacak, 

>Madenlerde maden iþletmesinin doðasýna uygun þekilde yangýna ve yangýnýn yayýlmasý ile patlamalara karþý tespit ve mücadele tedbirleri alýnacak 

> Ýþçi güvenliði ve saðlýðýný ciddi tehdit edici unsurlar olmasý durumunda, çalýþmalarýn durdurularak iþçilerin güvenli bir noktaya tahliye edilmesi garantiye alýnacak 

>Ýþveren, her madende ayrý ayrý öngörülebilen tüm endüstriyel ve doðal afetler için acil müdahale planý hazýrlayacak 

>Ýþçilere yapacaklarý iþ, güvenlik ve iþ saðlýðý konularýnda yeterli eðitim programlarý verilecek, anlaþýlabilir talimatlar saðlanacak, verilecek eðitimler ücretsiz olacak 

>Ýþveren riski kaynaðýnda bertaraf etmek, güvenli çalýþma sistemi oluþturmak, kaza riskleriyle ilgili iþçileri bilgilendirmek, kaza olduðunda ve sonrasýn da iþçinin týbbi yardýma ulaþmasýný saðlayacak 

>Ýþverenler sözleþmeyle kaza sonrasýndaki saðlýk ve kurtarma etkinliklerinin kalitesinden sorumlu olacaklardýr. 

176 Nolu ÝLO Sözleþmesi hükümetlere ise teknik kýlavuzlarýn hazýrlanmasý, denetimlerin düzenlenmesi, denetimlere iliþkin gerekli yasal düzenlemelerin saðlanmasý, kazalarýn etkin soruþturulmasý gibi yükümlülükler getirmektedir. 

Önemli olan yasalarýn çýkarýlmasý sözleþmelerin imzalanmasý deðil çýkarýlan yasalarýn, imzalanan sözleþmelerin zamanýnda, yerinde eksiksiz tam olarak uygulanmasýdýr. Ama ne yazýktýr ki, ülkemizde çýkarýlan birçok yasanýn, imzalanan birçok sözleþmenin uygulamalarý bize özgü çoðunlukla kürsü söylemlerinden, vaatlerinden ibaret olup kâðýt üzerinde göstermeliktir. 


*** 

Birçok ülkede yönetmeliklerle, yasalarla maden ocaklarýnda kurulmasý zorunlu olan yaþam odalarý ne yazýk ki ülkemizde zorunlu olmadýðý gibi maden ocaklarýnýn çoðunda da kurulmamýþtýr. 

Yaþam odalarý madenlerin en hayati tedbirleri arasýnda yer almaktadýr. Yaþanacak maden kazalarýnda iþçilerin ilk sýðýnacaklarý yer olarak tasarlanarak kurulan yaþam odalarýnýn her biri 40 kiþiye kadar koruma saðlayabilmektedir. Yaþam odalarýnda ortalama olarak bir kiþinin günlük ihtiyaçlarýnýn hesaplandýðý, yaþam odalarýna sýðýnanlarýn ise 30 günün üzerinde yaþamlarýný sürdürebilecekleri su, yiyecek, oksijen, saðlýk çantalarý, telefon gibi hayati ihtiyaçlar bulunur. Bu da kurtarma ekiplerinin kaçýþ odalarýna sýðýnan iþçilere ulaþabilmesi için yeterli zamaný saðlayabilmektedir. Yaþam odalarýnýn kapasiteleri 12 ila 40 kiþi arasýnda deðiþir. 12 kiþilik yaþam odalarýnýn fiyatý 160 bin TL’den baþlarken, 40 kiþilik yaþam odalarýnýn fiyatý da 400 ile 500 bin TL arasýnda deðiþmektedir. Ülkemizde ki maden ocaðý iþletmeleri yaþam odalarýný maliyeti sebebiyle kurmamaktadýr, oysaki bir insanýn hayatý onlarca yaþam odasýndan daha deðerlidir. 

5 Aðustos 2010 tarihinde Þili’nin San Jose þehrinde altýn madeninde meydana gelen göçük de 33 iþçi mahsur kalmýþ, göçük altýnda mahsur kalan iþçiler yerin 700 metre altýnda ki yaþam odasýna sýðýnmýþlar, Þili’de göçük altýnda mahsur kalan iþçilere o dönemin teknolojik imkânlarý ile 69 günlük yoðun bir çalýþma sonrasýnda ulaþýlmýþ ve iþçiler sað olarak kurtarýlmýþlardýr. Þili’de yaþanan bu olay yaþam odalarýnýn önemini açýkça ortaya koymaktadýr. 


*** 

Türkiye Ekonomi Politikalarý Araþtýrma Vakfý'nýn (TEPAV) "Madenlerde Yaþanan Ýþ Kazalarý ve Sonuçlarý Üzerine Bir Deðerlendirme" baþlýklý ve 2010 tarihli raporuna göre tarihsel açýdan maden kazalarý incelendiðinde; ABD’de 1940’lara kadar maden kazalarý ve ölüm sayýlarýnda artýþ olduðu,1940-1950 yýllarý arasýnda düþme yaþandýðý, 1970’lere kadar ölüm oranlarýnda deðiþim yaþanmadýðý,1970’lerden itibaren kaza ve ölüm sayýlarýnda keskin düþüþler olduðu görülmektedir.1940’lý yýllara kadar görülen kaza ve ölüm sayýlarýnda ki artýþlar sonucunda 1940 yýlýndan itibaren kömür madenciliði ve iþ güvenliðini tehlikeye sokan durumlar ile ilgili yeni teknolojiler geliþtirilerek yaygýnlaþtýrýlmýþtýr.1960’lý yýllardan itibaren de bu geliþmeler hýzlandýrýlmýþ ve bu geliþmeler sonucunda ABD’de kaza ve ölüm oranlarý özellikle 1970’lerden sonra hýzla düþmüþtür. 

Çin’de 2004 yýlýna kadar madenlerde meydana gelen kaza ve ölüm sayýlarýnda ki hýzlý artýþ sonucunda, 2004 yýlýnda maden ocaklarýnýn yenilenmesi kararýnýn alýnmasý ile Çin’de 2004 yýlýndan itibaren kaza ve ölüm sayýlarýnda düþüþ görülmüþ,2004-2006 döneminde maden ocaklarýnda ki yeniden yapýlanmayla birlikte küçük, verimsiz, zarar eden maden ocaklarý kapatýlmýþtýr 

Modern tekniklerin kullanýldýðý bir maden ocaðýnda yeni teknolojilerin kullanýlmasýnýn klasik yöntemlere göre verimliliði arttýrmakta, tersi oranla da kazalar sonucu zarar gören kiþi sayýsýný azaltmaktadýr. Ýþ güvenliðini geliþtirmek üzerine sistematik eðitim programlarýnýn etkisi üzerinde önemle durulmakta, konu ile ilgili uzmanlarýn görüþleri de, kazalar sonucu meydana gelen ölümlerin iþ saðlýðý ve güvenliði konusundaki eksik uygulamalardan kaynaklandýðýný desteklemektedir. Kazalar ve ölümlerin nedenleri arasýnda havalandýrma sistemlerindeki sorunlar, kaçýþ yollarýnýn yetersizliði, kiþisel koruyucu donanýmlarýn yetersizliði gibi altyapý ve teknolojik sorunlar sayýlmaktadýr. 

Türkiye’de maden ocaklarýnda meydana gelen patlamalar ve yangýnlarýn nedenleri araþtýrýldýðýnda ise; genel nedenlere benzer þekilde üretim yönteminin gereklerinin tam olarak yerine getirilmemesi, üretim plan ve projesinin bulunmamasý ve havalandýrmadaki eksiklikler ve aksaklýklar ilk sýralarda yer almaktadýr. 

Kazalarýn baþlýca nedenlerinin alt yapý ve teknoloji ile ilgili önlenebilir sorunlardan kaynaklanmasý, denetim ve yaptýrýmlarýn tekrar gözden geçirilmesi gerekliliðini ortaya koymaktadýr. Kazalar sonucu yaþanan kayýplar ile birlikte ekonomik boyutun da incelenmesi ve konu ile ilgili yapýlan çalýþmalar da dikkate alýnarak bu tür kayýplarýn önlenmesi için bir madencilik sektörü stratejisi belirlenmesi gereklidir. 

Konuyla ilgili uzmanlarýn görüþlerine yer veren rapor, kazalar sonucu meydana gelen ölümlerin iþ saðlýðý ve güvenliði konusundaki eksik uygulamalardan kaynaklandýðýný savunarak kazalar ve ölümlerin önde gelen nedenleri arasýnda havalandýrma sistemlerindeki sorunlar, kaçýþ yollarýnýn yetersizliði, kiþisel koruyucu donanýmlarýn yetersizliði gibi altyapý ve teknolojik sorunlara yer vermekte, önlenebilir nitelikteki bu sorunlarýn, iþ saðlýðý ve güvenliði ile ilgili denetim ve yaptýrým yetersizliklerinden kaynaklandýðý da raporda önemle vurgulanmaktadýr.

Dinçer Demirel